تحقیق حاضر سعی بر آن دارد تا در ابتدا، تعریفی از ضمیر را با توجه به آرای صاحب نظران ارائه داده، انواع آن را مشخص کند و سپس چگونگی مرجع یابی ضمایر در ضرب المثل ها بررسی خواهد شد که این امر پس از ارائه تعاریف مفاهیم نظری از جمله تعریف ضرب المثل محقق خواهد بود. پرسش تحقیق بدین شرح است که انواع ضمایر موجود در ضرب المثل ها چیست، این ضمایر دارای چه بسامد، ساختار و کاربردی هستند و نحوه افاده معنی در ضمایر موجود در ضرب المثل ها به چه صورت است.در این رساله، تعداد 500 ضرب المثل به صورتی تصادفی از میان تعدادی ضرب المثل از کتب مختلف انتخاب شده، سپس ضمایر موجود در آنها مشخص شده اند. پس از جدا سازی ضرب المثل هایی که دارای ضمیر هستند، تحلیل معنایی و نحوی بر روی ضمایر در ضرب المثل های دارای ضمیر انجام گرفته است. در تحلیل نحوی، نوع ضمیر و در تحلیل معنایی، نوع مفهومی که ضمیر به آن اشاره کرده است و نوع مرجع ضمیر مشخص می شود. پس از آن، شمارش داده ها صورت گرفته، نمودار هایی جهت فهم بهتر نتایج ارائه شده اند.پس از بررسی ضمایر یافت شده ، مشخص شد که در میان این ضمایر، انواع مختلفی از ضمیر مانند ضمیر شخصی، ضمیر غیر شخصی، ضمیر مبهم، ضمیر مشترک، ضمیر اشاره، و ضمیر پرسشی یافت می شود. از لحاظ کاربردی، هر کدام از این ضمایر برای اشاره به یکی از شش حالت “ شیء عام، شیء خاص، فرد عام، فرد خاص، مفهوم عام، مفهوم خاص ” استفاده می شوند که در هر کدام از جفت های فوق الذکر، حالت عام بر حالت خاص غالب است. ارجاع ضمایر نیز به دو صورت درون متنی و برون متنی است که در اکثر موارد، ارجاع برون متنی بوده، مرجع خارج بافت است. : پس از تحلیل داده ها، مشخص شد که ارجاع در اکثر موارد برون متنی است و در مواردی که ارجاع درون متنی است، واژه مرجع می بایستی جهت فهم معنی ضرب المثل، دقیقا" و عینا" تکرار شود. در غیر این صورت و در صورت جایگزینی هر واژه دیگری به جز واژه موجود در ضرب المثل هایی که در آنها، ضمیر دارای ارجاع درون متنی است، هیچ معنی ای از ضرب المثل دریافت نخواهد شد. از سوی دیگر،می توان گفت که از آنجایی که ارجاع در اکثر موارد برون متنی است، ضرب المثل ها دارای این قابلیت هستند که در هر برهه زمانی، توسط هر فردی استفاده شوند. ضمن بررسی حالات مختلف کاربرد ضمایر نیز می توان مشاهده کرد که صورت عام بر صورت خاص غالب است که همین امر، عمومیت کاربردی ضرب المثل ها را خاطر نشان می کند. می توان از این چارچوب برای بررسی رفتار ضمایر در ضرب المثل های سایر زبان ها نیز استفاده کرد.