رابطه سنّت و مدرنیته از مسائل مهمّی است که جامعه امروز با آن رو به رو است و به عنوان یک موضوع اجتماعی در ادبیات مخصوصاً رمان بازتاب مییابد. احمد محمود یکی از نویسندگان ایرانی است که در آثار خود به این مسأله توجّه میکند. همسایهها و درخت انجیر معابد ( اوّلین و آخرین رمانهای محمود) بیش از سایر آثار وی به تقابل سنّت و مدرنیته میپردازند. این پژوهش شاخصهای سنّت و مدرنیته و نظرگاه احمد محمود را درباره این دو پدیده در رمانهای فوق بررسی میکند. آنتونی گیدنز عقیده دارد که سنّتها در هر جامعهای حتّی مدرنترین جوامع نیز به حیات خود ادامه میدهند. بر این اساس به جستجوی شاخصهای سنّت و مدرنیته در چهار بخش فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و سیاست در رمانهای «همسایهها» و «درخت انجیر معابد» پرداختیم. نتایج به دستآمده نشانگر این نکته است که سنّتها در هر دو رمان محمود حضور چشمگیری دارند. در رمان«همسایهها» با جامعهای سنّتی رو به رو میشویم که به تازگی با پدیدههای مدرن آشنا شده است و نمیتواند خود را با این پدیدهها هماهنگ سازد. در رمان درخت انجیر معابد کفّه مدرنیته سنگینتر میشود امّا در پایان جامعه نمیتواند خود را از حصار باورهای سنّتی رها سازد. مطالعه این دو اثر و مقایسه آنها نشان میدهد که محمود به عنوان یک نویسنده اجتماعی رابطه متقابل سنّت و مدرنیته را به درستی درک میکند. وی اهمّیت نیاز به نوآوری و پیشرفت را در داستانهای خود نشان میدهد امّا بر این نکته نیز تأکید میکند که تا زمانی که مردم یک جامعه اهمّیت نوسازی را درک نکنند، تقلید از پدیدههای مدرن غربی نه تنها فایدهای ندارد بلکه موجب شکاف در ساختار اجتماعی و چالشی بیثمر میان باورهای سنّتی و اندیشه مدرن تقلیدی میگردد.