در دوره مشروطه روشنفکران پس از آشنایی با تجدد و تحولات کشورهای غربی، در پی ایجاد آن در کشور خود به نقد سنت و وجوه متعدد آن پرداختند. در این میان، سنتِ اندیشه عرفانی که یکی از وجوه غالب و گسترده در حوزه اندیشه دینی و معرفتی به شمار می آید و به طور وسیعی در ادبیات فارسی انعکاس یافته است، از توجه و نقد روشنفکران بی نصیب نماند و از جهات مختلف مورد بررسی و واکاوی قرار گرفت. با مطالعه آثار روشنفکران این دوره، به ویژه آخوندزاده و کسروی که بیش از همه و به طور مفصل و مستقیم به این مسئله توجه نمودند، و با بررسی دیدگاه و انتقادات آنان در این زمینه درک و دریافت صحیح تر و واقع بینانه تری از کارکرد اندیشه های عرفانی و تأثیر آن در پیشرفت و انحطاط اجتماعی به دست می آید.