به منظور تعیین مناسب‏ترین تیمار کنترل علف‏هرز و روایط علت و معلولی بین صفات و همچنین تشخیص ارقام سازگار به کمبود آب در ارقام برنج (دم‏سیاه، شیرودی، ir70358-84-1-1، ir70358-84-1-2، wab56-125، ir83752-b-b-12-3، koral) در دو آزمایش جداگانه غرقاب و خشکی، بصورت کرت‏های خرد شده در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی در سه تکرار در بهار سال 1389 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس اجرا شد. اختلاف بین دو محیط غرقاب و خشکی برای تمام صفات مورد بررسی به جز حداکثر تعداد پنجه معنی‏دار بود. در شرایط غرقاب و خشکی کنترل علف‏هرز تا مرحله حداکثر پنجه‏زنی نسبت به سایر شرایط کنترل برای تمام صفات دارای بیشترین میزان بود. در شرایط غرقاب و خشکی بالاترین میزان عملکرد دانه مربوط به رقم شیرودی بود. مطالعه‏ی ضرایب همبستگی بین صفات در دو محیط غرقاب و خشکی نشان داد که عملکرد کاه و کلش، تعداد دانه‏ی پر در خوشه و تعداد پنجه‏ی بارور بیشترین میزان همبستگی را با عملکرد دانه داشتند. رگرسیون مرحله‏ای برای عملکرد دانه به عنوان متغیر وابسته و سایر صفات به عنوان متغیرهای مستقل نشان داد که در شرایط غرقاب به ترتیب صفات وزن خشک کاه و کلش و شاخص برداشت (4/93%) و در شرایط خشکی به ترتیب صفاتی نظیر شاخص برداشت و عملکرد کاه و کلش (4/93%) بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه دارند. تجزیه ضرایب مسیر نشان داد که بیشترین اثرات مستقیم و مثبت در شرایط غرقاب و خشکی مربوط به تعداد دانه پر در خوشه بود و بیشترین اثر غیر مستقیم را تعداد پنجه‏ی بارور از طریق تعداد دانه‏ی پر اعمال کرد. در مجموع شرایط کنترل علف‏هرز در دو محیط غرقاب و خشکی بیشترین میزان عملکرد دانه متعلق به رقم شیرودی بود. همبستگی بین عملکرد دانه با عملکرد کاه، شاخص برداشت، تعداد دانه پر در خوشه، تعداد پنجه‏ی بارور، تعداد خوشچه‏ی ثانویه، طول دانه و طول خوشه، در مجموع شرایط کنترل علف‏هرز در محیط غرقاب مثبت و معنی دار بود. در محیط خشکی همبستگی بین عملکرد دانه با عملکرد کاه و کلش، شاخص برداشت، تعداد دانه‏ی پر در خوشه، تعداد پنجه‏ی بارور و طول دانه در مجموع شرایط کنترل علف‏هرز مثبت و معنی دار بود. تحت شرایط غرقاب و خشکی تعداد دانه‏ی پر به دلیل اثر مستقیم مثبت و بالا و تعداد پنجه‏ی بارور به دلیل بیشترین اثر غیرمستقیم از طریق تعداد دانه‏ی پر در مجموع شرایط متفاوت کنترل علف ‏هرز مهم‏ترین اجزاء تاثیرگذار بر عملکرد دانه هستند.