چکیده تعیین اثر دمای محیط و مدت زمان نگهداشت بذور تحت دمای بالا، بر خصوصیات کیفی بذور خلر و نیز قابلیت های جوانه زنی آن ها در مواجهه با تنش های شوری و خشکی، به ارزیابی بیشتر و شناسایی عوامل منفی که بذر را مورد هدف قرار می دهند، کمک نموده و امکان حفظ خصوصیات مطلوب بذر را فراهم می کند. برای این منظور آزمایشی طی سال های 89-88 در دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند اجرا شد که بخشی از آن در آزمایشگاه تحقیقاتی، به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار و بخش دیگری نیز در مزرعه به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار بود. تیمارهای آزمایش شامل توده بذری (در دو سطح بومی بیرجند و بومی نقده)، دمای زوال (در دو سطح 35 و 45 درجه سانتی گراد) و مدت زمان زوال (در 5 سطح صفر، 48، 72، 96 و 144) ساعت بودند. پس از آنکه بذور دو توده در شرایط تسریع پیری (دما و مدت زمان)زوال یافتند، در محیط های تحت تنش خشکی( در سه سطح صفر، 5- و 10- بار) و تنش شوری( در دو سطح 4 و 8 دسی زیمنس بر متر)، کشت شدند. همزمان پیری طبیعی بذور دو توده خلر در طی 9 ماه انبارداری در دو محیط، به ترتیب با دماهای 5 و 5±25 درجه سانتی گراد ارزیابی شد و در نهایت بذور زوال یافته هر توده در مزرعه کشت شدند. در این آزمایش درصد پروتئین، درصد چربی و نیز میزان نشت الکترولیت بذور زوال یافته دو توده اندازه گیری شد و در مواجهه با تنش شوری و خشکی، صفات رویشی شامل طول ریشه چه و ساقه چه، وزن خشک ساقه چه و ریشه چه، درصد و سرعت جوانه زنی و نیز بنیه بذور مورد ارزیابی قرار گرفت. در طی مدت 9 ماه انبارداری نیز، برخی صفات کیفی بذور شامل سرعت و درصد جوانه زنی و میزان نشت الکترولیت بذور، هر 45 روز تست شد. در نهایت درصد سبز شدن بذور توده-های خلر زوال یافته در طی یک ماه در مزرعه مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج آزمایش بر سبز شدن و خصوصیات رویشی خلر نشان داد که با افزایش دما و مدت زمان زوال، به طور معنی داری سرعت و درصد جوانه زنی بذور هر دو توده کاهش می یابد و در مواجهه با تنش های محیطی (اعم از شوری یا خشکی) این کاهش شدیدتر می شود. به طوری که بذور زوال یافته تحت دمای 45 درجه سانتی گراد به مدت 144 ساعت در مواجهه با تنش شوری 8 دسی زیمنس بر متر و یا خشکی 10- بار بیشترین کاهش را نشان دادند. در این بررسی اثر متقابل دما و مدت زمان زوال، مدت زمان زوال و توده بذری، مدت زمان زوال و تنش (هر دو تنش شوری و خشکی)، توده و تنش (فقط خشکی) و نیز اثرات سه گانه دما و مدت زمان زوال و تنش (شوری و خشکی) و نیز توده بذری و مدت زمان زوال و تنش (فقط خشکی) بر کلیه صفات رویشی معنی دار شد. در ارزیابی صفات کیفی بذور خلر زوال یافته نیز مشاهده شد، اثرات متقابل توده بذری و دمای زوال، توده و مدت زمان زوال، و دما و مدت زمان زوال بر درصد چربی بذور زوال یافته معنی دار بود، ولیکن هیچ یک از اثرات متقابل دوگانه و سه گانه و نیز اثر اصلی دمای زوال بر درصد پروتئین بذور زوال یافته معنی دار نبود و تنها اثرات اصلی توده بذری و مدت زمان زوال بر این صفت معنی دار بودند. نتایج آزمون هدایت الکتریکی نشان داد که افزایش دما و نیز مدت زمان زوال بذور هر توده، بر میزان نشت الکترولیت معنی دار بود. در این بررسی اثرات متقابل دما و مدت زمان زوال، و توده بذری و دمای زوال بر میزان نشت الکترولیت بذور معنی دار بود. در طی 9 ماه انبار بذور، اثرات متقابل توده بذری و دمای انبار، و نیز مدت زمان انبار و دمای انبار بر صفات سرعت و درصد جوانه زنی و میزان نشت الکترولیت بذور معنی دار بود. در سطح مزرعه نیز اثرات متقابل توده و دمای زوال، و دما و مدت زمان زوال بر درصد سبز شدن معنی دار بود.