بعضی از تحلیل گران، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را در قالب آرمان گرایی با ماهیتی ایده ئولوژیک مورد بررسی قرارمی دهند و برخی دیگر، برای تعریف و توصیف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از واقع گرایی استفاده می کنند. از نظر این گروه، سیاست خارجی ایران در زمان ریاست جمهوری آقای رفسنجانی و خاتمی به واقع گرایی بیشتر نزدیک است زیرا ایران توانست خود را از انزوای سیاسی دوران جنگ تحمیلی خارج نماید و زمان ریاست جمهوری آقای رفسنجانی و خاتمی تلاش هایی نسبتاً موفقیت آمیز، جهت عادی سازی روابط و تشنج زدایی با اروپا، برای کاهش تنش با آمریکا، مشارکت فعال در مجامع و سازمان های بین المللی، در قالب چندجانبه گرایی،توسعه ی روابط با شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای آسیایی میانه و قفقاز در چهارچوب منطقه گرایی و همکاری با روسیه و چین بر مبنای عدم تعهد اصلاح طلب صورت پذیرفت. دولت آقای رفسنجانی با عمل گرایی اقتصادی در عرصه های داخلی و خارجی به اقتصاد و مسایل آن اولویت داد و تلاش کرد، در سیاست خارجی با رویکرد تنش زدایی و سیاست همکاری جویانه، روابط ایران را با کشورها بهبود بخشید. در دولت آقای خاتمی، ضمن پایبندی به اصول اهداف و ارزش های انقلاب اسلامی، اولویت به توسعه گرایی سیاسی ـ فرهنگی و توجه به صلح گرایی و اعتمادسازی بود. تنش زدایی و طرح ایده ی گفت و گوی تمدن ها در سیاست خارجی سبب همگرایی ایران و دولت های بزرگ اروپایی مانند آلمان، فرانسه، انگلیس و ایتالیا گردید. پس از حادثه ی 11سپتامبر2001، سیاست انگلیس، فرانسه و آلمان در زمینه ی مسایل کنترل برنامه های هسته ای ایران، رعایت حقوق بشر، مذاکرات صلح خاورمیانه و مبارزه با تروریسم با سیاست آمریکا بسیار هماهنگ شده است و نزدیک تر شد.