مقدمه: گزارش شده است که استرادیول بسته به دوز مورد استفاده، ممکن است اثر مثبت یا منفی بر یادگیری و حافظه داشته باشد. از طرفی نقش هورمونهای تخمدانی و نیتریک اکساید و تداخل اثر این دو با یکدیگر و با سیستم کولینرژیک برای تنظیم فعالیت سیستم عصبی مرکزی، بخصوص یادگیری و حافظه بطور گسترده بررسی شده است. در مطالعه حاضر، اثر دوز بالای استرادیول بر روی متابولیتهای نیتریک اکساید در مغز موشهای صحرائی تخمدانبرداری شده دچار اختلال حافظه و یادگیری ناشی از اسکوپولامین مورد بررسی قرار گرفت. روش کار: 64 سر موش صحرایی ماده نژاد ویستار به چهار گروه تقسیم شدند: 1-گروه شم 2-گروه تخمدانبرداری شده 3-گروه شم- استرادیول 4-گروه تخمدانبرداری شده- استرادیول. گروههای شم- استرادیول و تخمدانبرداری شده- استرادیول، بمدت 12 هفته استرادیول والرات (4 میلی گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن، هفته ای یک نوبت؛ زیرجلدی) دریافت کردند و در دو گروه دیگر بجای آن روغن کنجد تزریق گردید. در نهایت هر گروه به دو زیرگروه تقسیم شد و در یکی از زیرگروه ها، بیست دقیقه قبل از هر بار تست ماز آبی موریس، اسکوپولامین (2 میلی گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن، داخل صفاقی) تزریق شد و در زیرگروه دیگر بجای آن، سالین تزریق گردید و عملکرد یادگیری و حافظه در تست ماز آبی موریس برای پنج روز متوالی آزمایش شد. در روز ششم بعد از انجام آزمون پروب، حیوانات کشته شدند و هیپوکامپ جدا شد و میزان متابولیتهای نیتریک اکساید با استفاده از روش گریس اندازه گیری گردید. نتایج: زمان سپری شده و مسافت طی شده برای رسیدن به سکوی پنهان در طی پنج روز یادگیری در هر دو گروه شم- استرادیول و تخمدانبرداری شده- استرادیول بیشتر (p<0.001) و زمان سپری شده در ربع هدف در تست پروب کمتر ( p<0.05 و p<0.001) از دو گروه شم و تخمدانبرداری شده بود. حیوانات گروههای شم- اسکوپولامین و تخمدانبرداری شده- اسکوپولامین زمان و مسافت بیشتری برای رسیدن به سکو در مقایسه با گروههای شم و تخمدانبرداری شده داشتند (p<0.001) در حالیکه زمان کمتری را در ربع هدف سپری کردند (p<0.05). در گروههای شم- استرادیول- اسکوپولامین و تخمدانبرداری شده- استرادیول- اسکوپولامین زمان سپری شده و مسافت پیموده شده برای رسیدن به سکو از گروههای شم- استرادیول و تخمدانبرداری شده- استرادیول بیشتر بود (p<0.001). اگرچه اختلاف معنی داری در مورد زمان سپری شده در ربع هدف وجود نداشت. میزان متابولیتهای نیتریک اکساید در هیپوکامپ دو گروه شم- استرادیول و تخمدانبرداری شده- استرادیول کمتر از دو گروه شم و تخمدانبرداری شده بود (p<0.001). در گروه شم- اسکوپولامین میزان متابولیتهای نیتریک اکساید هیپوکامپ از حیوانات گروه شم کمتر بود (p<0.001) در حالیکه تفاوتی بین دو گروه تخمدانبرداری شده- اسکوپولامین و تخمدانبرداری شده مشاهده نشد. میزان متابولیتهای نیتریک اکساید در گروههای شم و تخمدانبرداری شده دریافت کننده هر دو تیمار استروژن و اسکوپولامین بترتیب از گروههای شم- اسکوپولامین و تخمدانبرداری شده- اسکوپولامین کمتر بود .(p<0.001) بحث: این نتایج پیشنهاد می کنند که کاهش سطح متابولیتهای نیتریک اکساید در هیپوکامپ، ممکن است نقش مهمی در اختلالات یادگیری و حافظه مشاهده شده در موشهای شم و تخمدانبرداری شده تحت تیمار با اسکوپولامین و دوز بالای استرادیول داشته باشد که مکانیسم دقیق آن نیاز به بررسی بیشتر دارد.