نام پژوهشگر: سید رسول سجادی نسب

بررسی و نقد دیدگاه و روش بنت الشاطی در عدم ترادف در قرآن کریم
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم - دانشکده علوم قرآنی قم 1390
  سید رسول سجادی نسب   هادی

چکیده در باب ترادف در زبان عربی و قرآن، اختلاف نظرهایی وجود دارد. بعضی ترادف را در زبان عربی و قرآن پذیرفته اند و بعضی به انکار آن پرداخته اند و گروهی، تفکیک قائل شده اند.به این معنا که ترادف در زبان عربی را پذیرفته اند ولی به انکار آن در قرآن کریم پرداخته اند . بنت الشاطی از گروه اخیر است. موافقان ترادف، تداخل گویش ها و لهجه ها، وام گیری از زبان های دیگر و تطور زبانی را از عوامل ترادف می دانند و در مقابل، منکران ترادف تلاش می کنند برای هر کلمه، معنای ویژه ای بیان کنند و با مطرح کردن تعریفی خاص از ترادف و تفکیک میان ترادف تام وناقص به انکار ترادف بپردازند ،ولی با دقت در ادله ی مخالفان و موافقان به این نتیجه می رسیم که وجود ترادف در زبان ، امری بدیهی و انکار ناپذیر است. بنت الشاطی با معیار قرار دادن قرآن، وحی را معیارِ تمایز معنایی، بین کلمات می داند و با استقرای واژه ها و کاربردهای قرآنی آن سعی در بیان تفاوتِ معنایی بین کلمات کرده است . روش او بسیار، موثر و راهگشاست و در بسیاری موارد نیزموفق بوده است.مثلا در بیان تفاوتِ معنایی، بین دو کلمه ی ((رویا)) و((حلم)) محققانه وارد بحث می شود و هنرمندانه از میدان تحقیق، بیرون می آید. ولی در مواردی بر دیدگاه و روش او نقدهایی وجود دارد.عدم ترادف در تمام نمونه های قرآنی، قابل دفاع نیست و چاره ای جز پذیرش ترادف نداریم. به همین خاطر، بنت الشاطی در تبیینِ عدمِ ترادف بین بعضی از کلمات به خطا رفته است .مثلاً در بیانِ اختلافِ معنایی، بین دو کلمه ی ((نعمت))و((نعیم)) گفته است که استعمالِ کلمه ی نعیم به نعمت های اخروی تعلق دارد و کاربرد کلمه ی نعمت، مخصوصِ نعمت های مادّی و دنیوی است که با استقرای کاملِ نمونه های قرآنیِ این واژه ها به این نتیجه می رسیم که بیان بنت الشاطی، صحیح نمی باشد و بر خلاف نظر او این دو کلمه مترادف هستند.در این مقال این نمونه و نمونه های مشابه نیز مورد مداقه قرار می گیرد و ترادف آنها اثبات می شود تا روشن شود ترادف با لحاظِ نکته هایی در قرآن کریم وجود دارد. واژگان کلیدی:دیدگاه،روش،بنت الشاطی،ترادف،عدم ترادف و قرآن کریم