چکیده: این پایان نامه در چهار فصل تهیه و تنظیم شده است. فصل اول شامل: مقدمه، تعریف مسئله، هدف و ضرورت تحقیق می باشد. در این فصل به زندگینامه ی شاعر، رابطه ی ادبیات و روان شناسی اشاره شده است. فصل دوم شامل پیشینه ی تحقیق، روش اجرای طرح، منابع و نحوه جمع آوری داده ها و مبانی نظری می باشد که در این فصل به ارائه تعاریف موضوعات هجو، مفاخره، اختلال شخصیت، خودشیفتگی و پارانوئید، نظریه آدلر، اصل حقارت و غایت و هدف زندگی پرداخته ایم. در فصل سوم نیز به بررسی و تحلیل مباحثی همچون: اختلال شخصیت خودشیفته و پارانوئید، عقده ی حقارت و مکانیسم های دفاعی در شخصیت خاقانی با تکیه بر شواهد موجود در دیوان اشعار و تحفه العراقین پرداخته شد و با تحلیل و شناسایی خصوصیات و نشانه های رفتاری خاقانی و صفات و منش او ویژگی های همچون: نفرت، خشم، تناقض رفتاری، حسادت، تکبر که در لابلای اشعارش به چشم می خورد با مقایسه این ویژگی ها با نشانه-ها و حالات روانی دارندگان عقده حقارت، می توان گفت که خاقانی دچار عقده حقارت بوده است. همچنین با توجه به توصیفات دقیق و اطلاعاتی که شاعر از احوال و زندگی خود در دیوان اشعار و تحفه-العراقین داده است، می توانیم شخصیت و روان او را با نظریه های روان شناختی، اختلال شخصیت خودشیفته و پارانوئید قابل تطبیق بدانیم. فصل چهارم نیز شامل نتیجه گیری و پیشنهادها می باشد.