چکیده: یکی از ارکان مهم شعر عاشقانه ی فارسی، معشوق است که در طول حیات شعر فارسی بر اثر عوامل برون متنی و درون متنی بسیاری، دچار تغییر و تحول شده است. تا قبل از انقلاب مشروطه، معشوقی کلی، قدسی و در هاله ای از ابهام و تقدس و رازناکی بر ادبیات فارسی حاکم بود، اما از دوره ی مشروطه به بعد، بر اثر تغییر و تحولات رخ داده در جامعه و برخورد هر چه بیشتر با مسائل فرهنگی غرب، خصوصاً نظریه ها و آموزه های ادبی، روانشناسی و اسطوره پژوهی، ماهیت معشوق دچار تغییر و تحول شد و به سمت فردیت پیش رفت. از این دوران به بعد، به تدریج گرایش های عارفانه در شعر فارسی کم رنگ شد و گرایش های دنیاگرایانه و به تبع آن معشوق زمینی در شعر شاعران نمود بیشتری پیدا کرد. با وقوع انقلاب اسلامی، تحولات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی جدیدی در جامعه رخ داد که بر تمامی مسائل شعری تأثیر نهاد. شعر تغزلی هم از این تحولات تأثیر پذیرفت و متناسب با این تحولات، معشوق نیز ماهیت جدیدی پیدا کرد. در این پایان نامه، به بررسی و تحلیل این ماهیت جدید و تحولات حاکم بر آن پرداخته و در آن گونه های مختلف عشق به معشوق را مورد نقد و تحلیل قرار داده ایم. در واقع این پایان نامه، پژوهشی است در مورد شعر غنایی و تغزلی سه دهه ی پس از انقلاب اسلامی از منظر واکاوی ماهیت معشوق و در آن تأثیر تحولات تاریخی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی بر تکوین ماهیت معشوق و رویکردهای فکری و زیبا شناختی شاعران این دوره نسبت به معشوق مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است.