مرتضی علیرضایی نغندر حسین آرویی
سورنجان یا گل حسرت یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی است که در طب مدرن بعلت وجود ماده کلشی سین شناخته شده است. به منظور تعیین میزان کلشی سین و تغییرات وزن خشک بنه طی فصول مختلف در دو گونه سورنجان بومی ایران (c. kotschyi و c. robustum) تحت شرایط رویشگاه، پژوهشی انجام شد. همچنین تأثیر بسترهای مختلف بر مراحل نموی، برخی صفات رویشی و زایشی، عملکرد بنه و میزان کلشی سین، در آزمایشی فاکتوریل بر مبنای طرح بلوک های کامل تصادفی شامل 2 گونه (c. kotschyi و c. robustum) و چهار بستر کشت مختلف (سه نوع بستر بدون خاک، شامل 25% کوکوپیت + 75% پرلیت، 50% کوکوپیت + 50% پرلیت و 75% کوکوپیت + 25% پرلیت و خاک مزرعه بعنوان شاهد در فضای باز) با 3 تکرار و 10 مشاهده در هر تکرار، در دانشگاه فردوسی مشهد طی سالهای 1387 تا 1389، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد، میزان کلشی سین بنه در گیاهان رشد یافته تحت شرایط رویشگاه در برداشت پاییز (زمانی نزدیک به ظهور ریشه ها) در هر دو گونه به میزان حداکثر بود. بیشترین و کمترین درصد وزن خشک بنه در هر دو گونه به ترتیب در برداشت تیر و بهمن ماه بدست آمد. مشاهدات مربوط به مراحل نموی نشان داد که گلدهی، تشکیل ریشه، آغاز و پایان رشد رویشی، میوه دهی و تشکیل کپسول در بسترهای بدون خاک نسبت به شرایط رویشگاه و خاک مزرعه زودتر اتفاق افتاد. تحت شرایط پرورش در بسترهای مختلف، وزن بذر و تعداد کپسول در بوته، وزن تر و خشک بنه و میزان کلشی سین در واحد وزن خشک بنه در c. kotschyi به طور معنی دار نسبت به c. robustum بیشتر بود. وزن تر و خشک و سطح برگ، وزن بذر و تعداد کپسول در بوته گیاهان در شرایط خاک مزرعه نسبت به بسترهای بدون خاک بیشتر بود. اختلاف معنی دار در عملکرد بنه در میان بسترهای مختلف دیده نشد. میزان کلشی سین در واحد وزن خشک و عملکرد کلشی سین در واحد آزمایشی در بسترهای بدون خاک به طور معنی دار نسبت به خاک مزرعه بیشتر بود. در میان بسترهای بدون خاک، عملکرد کلشی سین در بستر حاوی 75%پرلیت – 25%کوکوپیت بیشترین بود. بررسی اثرات متقابل بستر و گونه نشان داد که در هر دو گونه بیشترین تعداد کپسول و وزن بذر در بوته، در شرایط خاک مزرعه مشاهده شد. در c. kotschyi میزان کلشی سین در واحد وزن خشک و عملکرد کلشی سین در کرت، در شرایط کشت بدون خاک نسبت به خاک مزرعه بیشتر بود. اما در c. robustum ، مقادیر این صفات در شرایط خاک مزرعه بیشتر بود.
