مقدمه: مطالعات بسیاری برای نشان دادن نقش نیتریک اکساید (no) در بیان اثرات داروئی مرفین در مهره داران صورت گرفته است، اما شواهد کافی برای این مساله در بی مهرگان پست وجود ندارد. در این پژوهش نقش no در بیان قدرت مرفین (morphine potency) در یک جانور تک یاخته ای با نام علمی paramecium caudatum برای اولین بار مورد مطالعه قرار گرفت. مواد و روش ها: نمونه های حیوانی پس از جداسازی از محیط طبیعی و تائید گونه در آزمایشگاه با کشت طبیعی تهیه شده از خیسانده یونجه و کشت مصنوعی مخمر که به کمک افزاینده های معدنی و آلی غنی گردید، پرورش داده شد. برای تلقیح داروها ابتدا یک میلی لیتر از محیط کشت خالص شده حاوی حیوان به لام سلول شمار sedgwick-rafter اضافه شد و دارو در حجم ?l1 توسط سرنگ همیلتون به نقطه خاصی از سلول شمار تحت میدان دید لنز شیئی4x از میکوسکوپ نوری اضافه شد. مقادیر مختلف مرفین (1-60 ?g/?l) به شرح فوق تلقیح و طی فواصل زمانی مختلف (0 -180 sec) اثر آن گزارش گردید. ال- آرژینین (1-8 ?g/?l) به عنوان پیش ساز no قبل از دوز موثر مرفین (2 ?g/?l) تلقیح شد و برای نشان دادن تداخل no، آنزیم مولد آن به کمک پیش تجویز l-name مهار گردید. همچنین برای نشان دادن دخالت گیرنده های اپیوئیدی در اثرات سیگنالینگ مرفین ازnaloxone استفاده شد. فعالیت سیستم no با بکارگیری روش سیتو شیمیایی nadph-diaphorase مورد بررسی قرار گرفت. در نمونه های شاهد به جای داروها، آب مقطر اضافه شد. یافته ها: سلول هایp. caudatum تحت تاثیر مرفین به حالت مجتمع (aggregated) ، در نقطه ای که تلقیح دارو انجام شد، درآمدند و بیشترین حالت تجمع نیز تحت دوز نسبتا" پائین (2 ?g/?l) مشاهده شد. ال- آرژینین اثر مثبت بر این فرایند داشت (p<0.001) در حالیکه با پیش تجویز l-name این اثرات متوقف گردید. naloxoneنیز بر اثر دارو تاثیر مهاری داشت. در مواردی که عوامل سیستم no بکار گرفته شد، تغییر فعالیت آنزیم نیتریک اکساید سینتاز oxide synthase) nitric) با استفاده از تکنیک nadph-diaphorase در p.caudatum نشان داده شد. نتیجه گیری: یکی از اثرات داروئی مرفین در مدل حیوانی تک یاخته ای بروز تجمع سلولی است و نتایج فوق نشان می دهد که سیستم no با سیستم اپیوئیدی در p. caudatum در این راستا تداخل دارد. از طرف دیگر با توجه به پاسخ تقویتی ال-آرژینین بر دوز موثر مرفین، این یافته می تواند در راستای کاهش اثرات جانبی مرفین (در بیماران تحت درمان با مرفین) و مسائل مربوط به اقتصاد دارویی ارزشمند باشد.