مقدمه: تعیین دقیق موقعیت کانال آلوئولار تحتانی(iac) از اهمیت ویژه ای در درمان های دندانپزشکی از جمله ایمپلنت گذاری و جراحی های ارتوگناتیک برخوردار است. مورفولوژی کانال در نژادهای مختلف واشکال مختلف فکی متغیر است و این تنوعات در بسیاری از موارد باعث بروز مشکلاتی بعد از درمان های دندانپزشکی می شود. این مشکل می تواند با شناخت دندانپزشکان از تنوع آناتومیکی کانال و تخمین موقعیت، شکل و مورفولوژی آن حتی قبل از تصویربرداری به حداقل برسد. لذا بر آن شدیم تا با استفاده از cone beam computed tomography(cbct) به بررسی ارتباط مورفولوژی کانال با برخی از شاخص های مورفومتریک مندیبل بپردازیم. روش کار:در این مطالعه مقطعی و in vitro تعداد 36 عدد مندیبل خشک بالغ انسانی بدون هرگونه آنومالی و یا نقص استخوانی مورد مطالعه قرار گرفتند. از کل استخوان مندیبل تمام نمونه ها تصویربرداری cbct توسط دستگاه planmeca مدل promax به عمل آمد. در نمای ساژیتال، ابعاد راموس بدین صورت اندازه گیری شد که خطوطی مماس بر بردر خلفی راموس(خطb) و بردر تحتانی مندیبل (خط d) رسم شد. فاصله مرکز فورامن مندیبل (mf) تا تحتانی ترین نقطه سیگموئید ناچ (نقطه c)و فرورفته ترین نقطه بردر قدامی راموس(نقطه a) و تا بردر خلفی راموس (نقطه b) و بردر تحتانی مندیبل (نقطه d) اندازه گیری شد. خطوطی از a به b و از c به d رسم شد. زاویه بین خطوط bوd به عنوان زاویه گونیال اندازه گیری شد. فاصله مرکز کانال تا بردرهای باکالی، لینگوالی و تحتانی بدنه مندیبل و همچنین ضخامت بدنه مندیبل در برش های مختلف کرونال محاسبه گردید. مسیر iac در نمای ساژیتال به سه گروه a،bوc و در نمای آگزیال به دو گروه a1وa2 تقسیم شد. نوع a گروهی است که کانال مسیر مستقیم دارد و در یک سطح با فورامن منتال(mf) قرار می گیرد. در گروه b مسیر کانال به صورت یک منحنی است و در گروه c کانال به صورت یک منحنی جلوآمده و با یک صعود تند به mf می رسد. در نمای آگزیال در گروه a1 مسیر کانال با mf یک زاویه بسته (90 ?) و در گروه a2 کانال با یک زاویه باز(90 <) با mf می سازد. همچنین موقعیت مکانی mf، طول کانال منتال و نیز زاویه کانال با افق سنجیده شد. یافته ها: مشخص شد که در 84% از موارد mf در محل تلاقی خطوط abوcd قرار دارد. همچنین مشخص شد که در 62% موارد mf در 9/1 میانی پهنای راموس و در 63% در 9/1 میانی ارتفاع راموس واقع شده است. میانگین زاویه گونیال در سمت راست 8/121 و در سمت چپ 8/123 بود. از لحاظ آماری همبستگی معنی-داری بین زوایای گونیال دو طرف وجود داشت(9/0=r) همچنین بین زاویه گونیال با فاصله mf تا بردرتحتانی و بردر خلفی همبستگی معناداری وجود داشت(p-value <05/0) . نتایج نشان داد که هر چه زاویه گونیال افزایش می یابد، mf به سمت عقب و پایین جابه-جا می شود. شایع ترین شکل مسیرکانال در نمای ساژیتال، نوعb (8/53%) و درمراتب بعدی نوع c(2/26%) و نوع a(20%) بود. بین زوایای گونیال و نوع مسیر کانال در نمای ساژیتال ارتباط معنی داری بدست آمد بدین صورت که در زوایه گونیال باز(125 <) نوع a ودر زاویه بسته (125 ?) نوع b شایع تر بود.(04/0=p ) در بررسی شکل مسیر iac در نمای آگزیال نوع a1(43/73%) شایع تر از نوع a2(56/26%) بود. کانال در ناحیه مولرها کمترین قطر و در ناحیه راموس بیشترین قطر را داشت. همچنین فاصله کانال تا بردر تحتانی در ناحیه پرمولر دوم و مولراول کمترین میزان است(cm1). شایع ترین مکان فورامن منتال زیر اپکس پرمولر دوم بدست آمد. نتیجه گیری: روش استفاده شده در این مطالعه می تواند با دقت بالایی محل mf را تخمین بزند. زاویه گونیال با محلmf، ارتفاع راموس و نیز شکل مسیر iac در نمای ساژیتال رابطه دارد. iac در سمت لینگوال راموس و تنه مندیبل قرار دارد. در نزدیکی mf با یک تغییر مسیر ناگهانی به سمت باکال رفته و از mf خارج می شود.