در این مطالعه که بر روی گیاه ارتمیزیا سیبری جهت بررسی اثرات درمانی این گیاه بر روی بیماری کوکسیدیوز ماکیان صورت گرفت مشخص گردید که این گیاه در کنترل بیماری کوکسیدیوزطیورمیتواندموثرواقع شود. در این ازمایش تعداد 300 قطعه جوجه گوشتی نژاد راس 308 به 3 گروه مساوی 100 قطعه ایتقسیم شده و در قسمتهای مجزا بر روی بستری از تراشه ی چوب نگهداری میشوند . برای تغذیه ی جوجه ها از 3 جیره ی پیشدان ، برای دو هفته اول و میان دان برای 2 تا 5 هفتگی و پس دان از 5 هفتگی به بعد استفاده کردیم . بعد از تقسیم جوجه ها به سه گروه 100 تایی، جوجه های یک گروه از روز اول تا پایان دوره آزمایش 49 روزگی به عنوان شاهد در نظر گرفته شده و با جیره های غذایی فاقد هرگونه کوکسیدیو استات تغذیه شدند . در گروه دیگر از پودر خشک شده ی سر شاخه و برگ گیاه آریتمیزیا تهیه شده در فصل بهار به میزان ?1 استفاده گردیدپ و در گروه سوم نیز از جیره ی غذایی حاوی داروی شیمیایی آمپرولیوم -اتوپابات به میزان نیم کِیلو در تن به عنوان ضد کوکسیدیوز استفاده گردید با قرار دادن یک قطعه مقوای سفید بر روی بسته محل نگهداری از محصولات نمونه برداری ونسبت به تعیین اووسیست در هر گرم از فضولات اقدام گردید. همچنین و ارزیابی لازم درارتباط با شاخصهایی مانند وزن بدن ، مقدار دان مصرفی ، ضریب تبدیل غذایی و میزان تلفات به عمل آمد . با توجه به بررسی های انجام شده در خصوص داده ها می توان نتیجه گرفت که نسبت به دفع اووسیست در هر گرم، گروه ارتمیزیا عملکرد بهتری نسبت به گروه شاهد داشته ولی در مقایسه با گروه دارو عملکرد ضعیف تری را نشان داده است.این تفاوت در بررسی های اماری در هر 4 زمان کاملا معنی دار بوده است(ازمون مورد استفاده :anova و شفه).در خصوص میزان تلفات گرچه گروه ارتمیزیا بهترین عملکرد را نسبت به دو گروه دیگر داشته ولی طبق بررسی های اماری این برتری معنا دار نبوده است (ازمون مورد استفاده : خی دو).همچنین در خصوص ضریب تبدیل گروه دارو با میانگین96/1 بهترین عملکرد راداشته بعد از ان گروه ارتمیزیا با میانگین 98/1 بوده و در اخر گروه شاهد با02/2 بدترین عملکرد را نشان داده است.ولی با توجه به برسی های اماری این تفاوت ها معنا دار نبوده است (ازمون مورد استفاده :anova).در کل می توان چنین نتیجه گرفت که با توجه به بررسی های انجام شده ،گیاه ارتمیزیا سیبری دارای اثرات ضد کوکسیدیایی بوده که لازم است مطالعه و تحقیقات بیشتری از این گونه برای بررسی اثرات ضد تک یاخته ای و کرمی در اینده انجام گیرد کلمات کلیدی:کوکسیدیوز-اووسیست-ارتمیزیا سیبریدرگله های تجاری مشاهده شده است که پس از ورود جوجه ها به آشیانه، عموما ً پرندگان به طور طبیعی در معرض آلودگی قرار دارند و با گذشت زمان شروع به دفع اووسیست می نمایند . روند دفع اووسیست نیز به تدریج افزایش میابد به طوری که درماه دوم ورود جوجه به بالاترین میزان میرسد . البته در برخی از بررسی ها بالاترین میزان دفع اووسیست مشاهده شده د رنقاط مختلف آشیانه یکسان عرض یابی و تعداد آن در هر گرم از مدفوع با بستر برای تخمین وضعیت سلامتی یا بیماری مبنای تشخیص قرار می گیرد و بر این اساس تعداد شش هزار اووسیست در هر گرم ازبستر به عنوان محدوده بروز عفونت و بحران قلمداد گردیده است . از این رو با توجه به ایجاد آلودگی در گله های پرورشی بطور طبیعی و نقش بیماری د رکاهش بازدهی تولید امروزه تقریبا ً درتمام نقاط جهان در صورت عدم استفاده از واکسن به کارگیری ترکیبات شیمیایی به منظور ایجاد وقفه در روند افزایش تعداد اوسیست اجتناب ناپذیری باشد و درچنین شرایطی هزینه ی سنگین و تبعات زیان آور بهداشتی و زیست محیطی ناشی از مصرف این ترکیبات نیز ناخواسته پذیرفته میشود . از این رو محققیین را بر آن وا داشت تا برای مقابله با این بیماری روبه ترکیبات گیاهی بیاورند از زمانهای قدیم گیاه درمنه در طب سنتی دردرمان بعضی از عوارض از جمله تب و مالاریا استفاده می شده است . درایران اطبای قدیم برای آن اثرات ضدکرمی قائل بوده اند این گیاه به دلیل داشتن مواد موثر مختلف مانند ،آرتمیزنین ،کافور ،سانتونین ،سینتول ،و چندین نوع فلاوونوئید دارای اثرات مختلف فارماکولوژیکی و درمانی میباشد . و از ?نجا که این گیاه د رنقاط مختلف ایران به صورت خودرو و فراوان و جود دارد . چندین سال است که تحقیقات روی انواع این گیاه ازجمله آرتمیزیا سیبری معطوف شده است . در ایران تا کنون 30 گونه از درمنه شناسایی شده که گونه ی آرتمیز یاسیبری فراوان ترین آنها است . مناطقی چون یزد ، استان مرکزی ،کرمان ،و .... مملو از این گیاه است . بررسی های مختلف نشان داده است که بعضی از انواع درمنه بر روی کوکسیدیوز جوجه ها اثر کرده و سبب کاهش دفع اووسیست ها و بهبود زخمهای روده شده است . ازجمله دربررسیهای مقدماتی انجام شده درخصوص اثرات ضد کوکسیدیایی روی ?رتمیزیا سیبری دردانشکده ی دامپزشکی دانشگاه تهران ( 1380) حاکی ازآن است که پودر این گیاه در درمان کوکسیدیوز ناشی از آیمریاتنلا نتایج مثبتی را نشان میدهد و کاهش دفع اووسیست در جوجه ها را دنبال دارد . که ما نیز در این تحقیق به این نتیجه دست یافتیم. عرب و همکاران نیز در سال 2006 با استفاده از آرتمیزیا با دوز 1 تا 5/2 mg ?kg در روز به صورت خوراکی به این نتیجه رسیدن که این گیاه کاهش معنی داری در تعداد اووسیست در مدفوع جوجه هایی که با گونه های مختلف آیمریا در گیر هستند ایجاد میکند. (15)که با بررسی های ما نیز هم خوانی داشته است. آقای heejeongو jae-wuk در مطالعه سال 2004 با استفاده از عصاره ی آرتمیزیا نشان دادن که در صد میزان زخمهای ایجاد شده توسط آیمریا به صورت معنا داری کاهش پیدا کرده(28) همچنین در تجربه ی دیگری که توسط آقای بهروز جمعدار ( 1381 ) انجام شد اثرات ضد کوکسیدیایی گیاه درمنه به صورت مکمل غذایی 1 ? و 2 ? در جوجه های آلوده به آیمریا ماکسیما ،آیمریاتنلا و آیمریا آسروولینا مورد بررسی قرار گرفت ،کاهش دفع اووسیست ،بهبود زخم های روده و افزایش ضریب تبدیل مشاهده شد که نشان از تأثیرات گیاه درمنه بوده است .(3) در تحقیقات ما نیز گیاه درمنه به طور معنی داری دفع اووسیت را کاهش داده (سطح معنی داری کوچک تر از 01/0 ) ولی در مورد ضریب تبدیل افزایش یافتن ان نسبت به گروه شاهد معنا دار نبوده(سطح معنی داری 974/0) بررسی های انجام شد ه توسط آقای راد که در آن داروی دیکلازوریل با گیاه ضد کوکسیدیایی درمنه ی سیبری مقایسه شده است نشان میدهد که دیکلازوریل دارای تأثیرات ضد کوکسیدیایی بهتر و قوی تری بوده و در کاهش دفع اووسیست ها بهتر عمل میکند . (4)که با بررسی های ما نیز هم خوانی دارد وهمان طور که در نتایج مشخص است گیاه ارتمیزیا گرچه دارای اثرات ضد کوکسیدیوزی بوده ولی در مقایسه با داروی شیمیایی امپرولیوم اتو پابات در کل ضعیف تر عمل کرده است طبق تحقیقات انجام شده توسط آقای عارف پژوهی در سال 1381 از نظر اووسییست های دفعی، جیره ها ی حاوی درمنه 1 ? و 2 ? در مقایسه با گروه شاهد به طور چشمگیری کاهش را نشان میدهند . اما هیچ گونه اختلاف معنا داری بین جیره های حاوی درمنه ی 1 ?و 2 ? مشاهده نگردیده به عبارت دیگر طبق این تحقیق میزان تأثیر درمنه بر روی اجرام کوکسیدیایی ماکیان تابع میزان ماده ی موثر آن نیست .(12) تجربیات کیم و همکاران در سال 1995 نشان داده است که استفاده از گیاه درمنه بدون توجه به میزان ماده ی موثر نقش مثبتی د رکاهش ضایعات روده ای و کاهش اووسیست های دفعی نسبت به گروه شاهد دانست . همچنین این محققین از عصاره ی این گیاه در آب آشامیدنی طیور نیز استفاده نموده اند .(32) به منظورتعیین سطح مورد نیاز ماده ی موثره (آرتمیز نین ) او ـ جی و همکاران دریافتند که استفاده از برگ های خشک شده ی گیاه درمنه به میزان p.p.m 50 نقش قابل توجهی در کاهش ضایعات روده ای ، اسهال و همچنین اووسیست های دفعی دارد .(34) بررسی ها و نتایج حاصل از تحقیقات بر روی گیاه آرتمیزیا درطی سال های اخیر نشان میدهد که میزان ارتمیزین موجود در گیاه آرتمیز یا در فصل بهار به طور معنی داری بیشتر از میزا ن آن در فصل تابستان است . از ?ن جمله تحقیقات میتوان به تحقیقات آقای kohler و همکاران (1997) اشاره کرد که از روش استخراج مایع فوق بحرانی و روش کروماتوگرافی فوق بحرانی آرتمیزنین را از گیاه آرتمیزیا آنورا استخراج و تعیین مقدار نمود . در تحقیقات دیگری در این زمینه ،محمد و همکاران (1999) آرتمیزنین را از پلاسما با بهره گیری از استخراج فاز جامد جداسازی کردند و به نتایج فوق الذکر دست یافتند. همچنین مطالعات مقدماتی بر روی ارتمیزیا نشان داده است که میزان آرتمیزنین در برگها ، گلها و دانه ها بیشتر از سایر قسمتهای گیاه است . ازآن جمله تحقیقات میتوان به تحقیقات آقای فری . را. جی و همکاران اشاره کرد . (26) نتیجه گیری: با توجه به بررسی های انجام شده در خصوص داده ها می توان نتیجه گرفت که نسبت به دفع اووسیست در هر گرم، گروه ارتمیزیا عملکرد بهتری نسبت به گروه شاهد داشته ولی در مقایسه با گروه دارو عملکرد ضعیف تری را نشان داده است.این تفاوت در بررسی های اماری در هر 4 زمان کاملا معنی دار بوده است(سطح معنی داری=01/0 و ازمون مورد استفاده :anova و شفه ). در خصوص میزان تلفات گرچه گروه ارتمیزیا بهترین عملکرد را نسبت به دو گروه دیگر داشته ولی طبق بررسی های اماری این برتری معنا دار نبوده است (سطح معنی داری=779/0 وازمون مورد استفاده : خی دو). همچنین در خصوص ضریب تبدیل گروه دارو با میانگین96/1 بهترین عملکرد راداشته بعد از ان گروه ارتمیزیا با میانگین 98/1 بوده و در اخر گروه شاهد با02/2 بدترین عملکد را نشان داده است.ولی با توجه به برسی های اماری این تفاوت ها معنا دار نبوده است (سطح معنی داری=974/0 و ازمون مورد استفاده :anova). در کل از این تحقیق چنین بر می اید که گیاه درمنه موثر بر روی کوکسیدیوز است ولی در مقایسه با ترکیبات دارویی معمول موثر بر روی کوکسیدیوز همان طور که در مقایسه با داروی امپرولیوم مشاهده شد ضعیف تر عمل می کند.پس این گیاه در مناطق پر خطر که دارای رطوبت بالایی هستند از کارایی کمتری بر خوردار است.ولی به علت ارزانی و سهلل دست رس بودن و عدم تداخل دارویی ان با دیگر داروهای مصرفی در فارم می تواند انتخاب مناسبی برای مناطق گرم و خشک کشور باشد.این گیاه همچنین دارای اثرات ضد عفونی کننده، رفع سرفه، ضدنفخ ضد میکروب وانگل وقارچ و . . . است و در علم پزشکی کاربرد های فراوانی دارد که لازم است مطالعه و تحقیقات بیشتری از این گونه برای بررسی اثرات مختلف ان در شاخه ی دام پزشکی در اینده انجام گیرد