به منظور بررسی تاثیر واریته و منطقه کشت بر انرژی قابل سوخت و ساز تریتیکاله و تعیین سطح مطلوب آن در تغذیه جوجه های گوشتی این مطالعه در دو مرحله انجام شد. در مرحله نخست چهار آزمایش به منظور تعیین ترکیب شیمیایی و بررسی اثر واریته و منطقه کشت بر انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری و حقیقی و اثر دو نوع مکمل آنزیمی (مخلوط زایلاناز-بتاگلوکاناز و فیتاز) بر انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری تریتیکاله انجام شد. در آزمایش اول ترکیب شیمیایی ده نمونه تریتیکاله شامل؛ چربی خام، پروتئین خام، فیبر خام، خاکستر، عصاره عاری از ازت، انرژی خام و انرژی قابل سوخت و ساز حقیقی تصحیح شده برای ازت به روش تغذیه اجباری سیبالد تعیین شد که میانگین آن ها به ترتیب 29/0± 65/1، 37/1± 00/14، 49/0± 92/4، 32/0± 77/1، 62/1± 60/77 درصد و 47± 4180 و 112± 3380 کیلو کالری در کیلو گرم ماده خشک بود. بیشترین تنوع مواد مغذی در نمونه های مورد مطالعه در میزان پروتئین خام (2/12 تا 0/17%) و عصاره عاری از ازت (7/74 تا 8/79%) بود. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد، میزان انرژی قابل سوخت و ساز حقیقی تصحیح شده برای ازت تریتیکاله عمدتاً تحت تاثیر شرایط آب و هوایی و زراعی محل کشت واقع بوده امّا بین ارقام مختلف تریتیکاله مورد مطالعه از نظر انرژی قابل سوخت و ساز حقیقی تصحیح شده برای ازت اختلاف معنی دار مشاهده نشد. آزمایش دوّم به منظور تعیین انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری تصحیح شده برای ازت پنچ نمونه تریتیکاله با و بدون افزودن مکمل آنزیمی زایلاناز- بتاگلوکاناز به روش جمع آوری کل فضولات و استفاده از نشانگر اکسید کروم با استفاده از جوجه خروس های گوشتی در سن 23-20 روزگی انجام شد، که متوسط انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری تصحیح شده برای ازت تریتیکاله 112± 3260 کیلو کالری در هر کیلوگرم ماده خشک بدست آمد. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد، اثر واریته و منطقه کشت بر میزان انرژی قابل سوخت و ساز معنی دار است. با افزودن مکمل آنزیمی زایلاناز-بتاگلوکاناز انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری تریتیکاله به طور معنی دار و به میزان 4 درصد افزایش یافت. آزمایش سوم به منظور تعیین انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری تصحیح شده برای ازت و قابلیت هضم ظاهری فسفر دو نمونه تریتیکاله با و بدون افزودن مکمل آنزیمی فیتاز به روش مشابه آزمایش دوم انجام شد. با افزودن مکمل آنزیمی فیتاز به جیره انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری و قابلیت هضم ظاهری فسفر تریتیکاله به ترتیب به میزان 7/2 و 5/9 درصد افزایش یافت. در آزمایش چهارم میانگین انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری تصحیح شده برای ازت ذرت، گندم و تریتیکاله که در آزمایشات مرحله دوم مورد استفاده قرار گرفتند به ترتیب 90 ±3480، 61± 3263 و 54 ± 3260 کیلوکالری در هر کیلو گرم ماده خشک تعیین گردید. افزودن مکمل آنزیمی زایلاناز-بتاگلوکاناز باعث افزایش معنی دار (05/0p<) انرژی قابل سوخت و ساز گندم و تریتیکاله به میزان 8/4 درصد شد امّا بر میزان انرژی قابل سوخت و ساز ذرت تاثیر معنی داری نداشت. در مرحله دوم سه آزمایش مستقل به منظور بررسی اثر سطوح تریتیکاله با و بدون افزودن مکمل آنزیمی زایلاناز-بتاگلوکاناز در جیره آغازین، رشد و پایانی بر عملکرد، سلامت دستگاه گوارش و متابولیت های خونی جوجه های گوشتی انجام شد. عوامل آزمایش شامل پنج سطح تریتیکاله در جیره آغازین (صفر، 8، 16، 24 و 32%)، در جیره رشد (صفر، 10، 20، 30 و 40%) و در جیره پایانی (صفر، 19، 38، 57 و 75%) و دو سطح آنزیم (صفر و 05/0%) بود. جیره های آزمایشی به نحوی فرموله شدند که از لحاظ انرژی و مواد مغذی یکسان باشند و به ترتیب در مراحل سنی صفر تا10، 11 تا 24 و 25 تا 42 روزگی به صورت تغذیه آزاد در دسترس پرندگان قرار گرفتند. نتایج نشان داد، می توان از تریتیکاله در جیره آغازین و رشد جوجه های گوشتی به ترتیب تا سطح 8 و30 درصد استفاده نمود. همچنین می توان در جیره پایانی جوجه های گوشتی را با جیره بر پایه تریتیکاله تغذیه نمود. افزایش سطح تریتیکاله در جیره های آغازین و رشد به ترتیب به 16 و 40 درصد و بالاتر باعث افت عملکرد تولیدی و بروز نشانه هایی ضد تغذیه ای تریتیکاله مثل افزایش ویسکوزیته محتویات روده، افزایش وزن نسبی دستگاه گوارش و آسیب لایه مخاطی روده شد. افزودن مکمل آنزیمی زایلاناز- بتاگلوکاناز به جیره آغازین و رشد جوجه های گوشتی باعث تعدیل اثرات ضد تغذیه ای تریتیکاله و بهبود شاخص های عملکرد شد. در جیره پایانی اگر چه افزودن مکمل آنزیمی زایلاناز-بتاگلوکاناز باعث کاهش ویسکوزیته محتویات ایلئوم، وزن نسبی دستگاه گوارش و آسیب لایه مخاطی شده ولی اثر معنی داری روی عملکرد تولیدی پرندگان مورد آزمایش نداشت.