محبوبه خواجه پور سیمین فصیحی
- چکیده با پایان جنگ جهانی دوم دوره ای جدید از روابط آمریکا با جهان کمونیست آغاز شد. ایران رها شده از چنگال اشغال – از نظر سیاسی و اقتصادی از نظر بسیار شکننده بود. داشتن مرزهای مشترک طولانی با شوروی و منابع استراتژیک کشور می توانست در جهان پس از جنگ اهمیت فراوان داشته باشد. افزایش فعالیت طرفداران شوروی در برخی مناطق ایران موجب شد آمریکا سیاست بی تفاوتی نسبت به ایران را کنار بگذارد. اجرای برنامه ای برای رشد علمی، صنعتی، اقتصادی و پیشرفت کشورهای توسعه نیافته با توجه به بخش چهارم پیشنهادات ترومن از سوی دولت آمریکا تدوین گردید. یک سازمان دولتی فنی و حرفه ایی آمریکایی در ایران فعال شد که به نام "اصل چهار ترومن" شهرت یافت. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی در پی روشن ساختن بخشی از تاریخ روابط ایران و آمریکا به بررسی ماهیت و مبانی اصل چهار ترومن، زمینه های سیاسی و اقتصادی اصل چهار، تأثیرات اصل چهار بر کشاورزی ایران و تأثیر کمک های فنی و مالی آمریکا بر صنایع زیربنایی پرداخته و نشان داده است که هدف نهایی دولت آمریکا از دادن کمک به ایران سیاسی بود و برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم در ایران طراحی شده بود. این کمک ها شامل انواع برنامه ها و طرح های آموزش فنی و حرفه ای و معرفی روش های جدیدی می شد که در سطح روستاها و شهرها، اقتصاد کشور را تحت تأثیر قرار می داد. انتقال تکنولوژی، دانش فنی و نوآوری های اصل چهار در ذیل عملیات فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی، اندکی از فقر و فلاکت مردم کشور در دوران پس از جنگ جهانی دوم را کاهش داد. این طرح ها همراه با برنامه های تبلیغاتی صورت گرفت تا از نظر سیاسی نیز مردم ایران در برابر کمونیسم مقاوم شوند. صدها پروژه ی آموزشی، بهداشتی، صنعتی، زیر بنایی، کشاورزی با بودجه ی اصل چهار در ایران به انجام رسید که در کوتاه مدت به دلیل بهره از دانش متخصصین، ابزار و ماشین های صنعتی و روش نوین کشاورزی، باغداری و دامداری آثار مفیدی از خود بر جای گذاشت. اما در درازمدت نتوانست تحولی بنیادی در حوزه کشاورزی و صنعت ایجاد کند و کشاورزی و صنعت در مسیر وابستگی به آمریکا پیش رفت. از نظر سیاسی به دلیل اقدامات مخفی و تبلیغات آشکار دولت آمریکا در ایران افکار عمومی به تدریج نسبت به حضور آمریکایی ها در ایران تغییر کرد و خدمات گروه اصل چهار نیز در چشم مردم کم رنگ شد. سقوط دولت ملی مصدق اثر منفی در ذهن مردم نسبت به آمریکایی ها بر جای گذاشت به گونه ای که مساعی اداره ی اصل چهار و موفقیت های آن در بهبود شرایط عمومی کشور به فراموشی سپرده شد. اما دولت ایران روابط گسترده ای با آمریکا آغاز کرد و به پشتوانه ی اصل چهار به سرکوب نیروهای مخالف دولت، به ویژه نیروهای چپ پرداخت تا از این رهگذر هم پایه های قدرت خود را تحکیم بخشد و هم مانع خطر رشد کمونیسم در ایران گردد. بدین ترتیب با اجرای اصل چهار و پیامدهای حاصل از آن، آمریکا توانست جایگزین شوروی و انگلیس در عرصه ی سیاست خارجی و تحولات متأثر از آن گردد.
