بررسی تأثیرآموزش مهارتهای ارتباطی بر کیفیت زندگی کاری کارکنان توانبخشی بهزیستی شهرستان ری در سال 1389 محبوبه پورعوض ، اصغر مکارم ، محمدعلی حسینی ، سمانه حسین زاده چکیده: مقدمه و هدف: امروزه کیفیت زندگی کاری بعنوان یک مفهوم جهانی در عرصه مدیریت منابع انسانی و توسعه سازمانی مورد تامل قرار گرفته، تامین و ارتقاء آن کلید اصلی موفقیت مدیریت هر سازمان بشمار میرود و کیفیت زندگی کاری بعنوان یی از فنون بهبود سازمانی مورد توجه مدیران ارشد میباشد.یکی از روش های مناسب برای ارتقاء کیفیت زندگی کاری استفاده از دانش مهارتهای ارتباطی می باشد. این مطالعه با هدف تعیین اثر آموزش مهارتهای ارتباطی برکیفیت زندگی کاری کارکنان توانبخشی شهرستان ری در سال 1389 انجام شد. روش بررسی: این پژوهش از نوع مطالعات نیمه تجربی قبل و بعد بوده که طی آن 62 نفر از کارکنان توانبخشی مراکز دولتی وخصوصی بهزیستی شهرستان ری با روش تمام شماری انتخاب شدند، قبل و بعد از انجام مطالعه میزان کیفیت زندگی کاری آنان از طریق پرسشنامه والتون و میزان آگاهی از مهارتهای ارتباطی با پرسشنامه مهارتهای ارتباطی اندازه گیری شد، دوره آموزش مهارتهای ارتباطی طی یک کارگاه یک روزه به مدت 8 ساعت انجام و پیگیری آموزش از طریق پمفلت های آموزشی طی 4هفته انجام شد. یافته ها: یافته ها، حاکی از آن بود که شرکت در دوره آموزشی مهارتهای ارتباطی وآموزشهای مکمل در یک دوره 30روزه ، کیفیت زندگی کاری افرادرا به صورت معنا داری افزایش داده است.(p<0/05 ) بحث: یافته ها، این پژوهش نشان داد که شرکت در دوره آموزشی مهارتهای ارتباطی وآشنایی با تکنیکهای آن توانسته کیفیت زندگی کاری کارکنان را ارتقاء دهد. کلید واژه ها: مهارتهای ارتباطی، کیفیت زندگی کاری ، کارکنان توانبخشی مقدمه: یید از آفتهای مهم مدیریت بی توجهی به کیفیت زندگی کاری کارکنان است این بی توجهی اثربخشی و کارآیی سازمان را به شدت کاهش می دهد بدلیل عدم شناخت مدیران سازمان از کیفیت زندگی کاری این مقوله تناسب واندازه های واقعی خود را از دست داده است .(1)بی شک دنیای امروز دنیای سازمان ها است و متولیان این سازمان ها، انسانها هستند، انسانها به کالبد سازمان ها روح میدهند و آن را به حرکت درمی آورند و اداره می کنند. سازمان بدون وجود انسان ها نه تنها مفهوم نخواهند داشت بلکه اداره آنها نیز میسر نخواهد بود. بنابراین منابع انسانی باارزشترین منبع برای سازمان ها هستند .آنها هستند که به تصمیمات سازمانی شکل می دهند و راه حل ارائه می کنند و نهایتا مسائل ومشکلات سازمان را حل مینمایند .چنین انسانی برای ارائه رفتار مطلوب و مورد پسند در راستای اهداف سازمانی باید هم انگیزه داشته باشد و هم درست برانگیخته شود .از جالبترین روشهای ایجاد انگیزش کارکنان، توجه به برنامه های کیفیت سیستم کار یا کیفیت زندگی کاری است. از زمان شروع بحث کیفیت زندگی کاری تا کنون صدها کتاب، مقاله و نظریه های مختلف از جمله نظریه والتون ، تاتل ، بلچر و دسلر ارائه شده است که کوشش همگی آنها شناخت مفهوم کیفیت زندگی کاری وروشهای اندازه گیری آن بوده است اما متاسفانه ابعاد وتاثیرات آن اغلب آنگونه که شایسته است مورد توجه قرار نمی گیرد. کیفیت زندگی کاری برای بسیاری از مدیران موضوعی ناآشنا و در نتجهت مفهومش برای آنها ناخوشایند است .(2) ضرورت توجه به کیفیت زندگی کاری و بهبود آن یک منطق دارد و آن هم این است که 65 درصد عمر مفید انسانها در محیط کار سپری می شود کیفیت زندگی کار پایین یعنی اینکه کارمند شغلش را صرفا بعنوان وسیله ای برای رفع نیازهای اقتصادی می داند و کارمندانی با چنین تفکرات غالبا وفاداری کمی به سازمان دارند . (3) یی از مهمترین مشخصه ها وعوامل موثر بر ارتقاء کیفیت زندگی کاری روند روابط انسانی است شاید بتوان گفت ارتباط ییز از قدیمیترین و عالیترین دستاوردهای بشر بوده است و مهمترین دلیل آن هم این است که انسان ذاتا موجودی اجتماعی است ونیاز به تعامل و بودن با دیگران دارد وهمین نیاز بنیادی است که او را مجبور به پیدا کردن راهکارهایی برای برقراری ارتباط کرده است.اما علیرغم این نیاز شدید، اغلب ما انسانها در چگونگی برقراری رابطه با دیگران وتداوم آن مشکلاتی را تجربه می کنیم وغافلیم از این واقعیت که کسب مهارتهای خاص در بهبود روابط ما با دیگران و فایق آمدن بر مشکلات ارتباطی چه نقش خطیری را میتواند بعهده داشته باشد .( 4) کیفیت رشد وموفقیت هر فرد به کیفیت ارتباطات او بستگی دارد. بعلت پدخفبه بودن روابط اجتماعی، ایجاد یک رابطه خلاق و کارساز بادیگران همواره ییا از مهمترین مسایل ومشکلات بشر امروز است. توانایی برقراری ارتباط یک مهارت اساسی برای انسان است در حال حاضر نیز که از عصر ماشین به دنیای ارتباطات پای گذاشتیم عدم برقراری ارتباط صحیح و درک همدلانه از این عصر موجب درگیریهای شغلی، فشارهای خانوادگی، عدم امنیت وآسایش وموجب نگرانی میشود. (5) مواد و روش کار: این پژوهش از نوع مطالعات نیمه تجربی است، که با روش قبل و بعد انجام شده است و نمونه ها را 62 نفر از کارکنان توانبخشی شاغل در مراکز دولتی و خصوصی تحت پوشش بهزیستی شهرستان ری تشکیل می دهند که با توجه به معیارهای ورود و با روش تمام شماری ساده انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک و پرسشنامه کیفیت زندگی کاری بر اساس مدل والتون و مهارتهای ارتباطی استفاده شد ، ابتدا تمامی افراد از نظر کیفیت زندگی کاری و مهارتهای ارتباطی سنجیده شدند. پس از هماهنگی ،کارگاه آموزشی مهارت های ارتباطی طی یک کارگاه یک روزه به مدت 8 ساعت انجام و پیگیری آموزش از طریق پمفلت های آموزشی طی 4 هفته انجام شد. پس از اتمام آموزش مجدداً پرسشنامه ها توسط نمونه های پژوهش تکمیل گردید. داده ها در نرم افزار spss با ویرایش شانزده تجزیه تحلیل شد، از آزمون کلموگروف اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن، از آزمون تی زوجی برای مقایسه میانگین پاسخ کمی در دو گروه وابسته ، از آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین گروه ها ، و از مدل آمیخته خطی برای بررسی رابطه متغیرهای مستقل بر پاسخ ( کیفیت زندگی کاری) استفاده شد. روایی و پایائی ابزار: ابتدا جهت کسب روایی صوری و محتوایی پرسشنامه کیفیت زندگی کاری والتون وپرسشنامه مهارتهای ارتباطی در اختیار 11 نفر از اساتید صاحب نظر قرار گرفت. پس از جمع آوری داده ها روایی تک تک سوالات بدست آمد. پس از انجام تغییرات و اصلاحات پیشنهادی، روائی پرسشنامه مذکور تأیید گردید. برای ارزیابی پایایی ابزار پژوهش پرسشنامه های مذکور در یک مطالعه آزمایشی برای 15 نفر از نمونه ها به کار گرفته شد. پس از گرد آوری و بررسی همسانی درونی پرسشنامه کیفیت زندگی کاری وهشت شاخص آن با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ 93/0 و پرسشنامه مهارتهای ارتباطی با محاسبه ضریب آلفا کرونباخ 92/0 محاسبه و مورد تأیید قرار گرفت. یافته ها: در این پژوهش 62 نفر از کارکنان توانبخشی در مطالعه شرکت کردند که از آن بین 18 نفر) 29% ( مرد و 44 نفر)71% ( زن بوده اند، در بین کارکنان توانبخشی، 28 نفر)2/45 %( مجرد، 34 نفر) 8/54 % ( متأهل، که جز اکثریت افراد بودند. از بین رشته های تحصیلی به ترتیب تعداد از بیشترین به کمترین، رشته های پیراپزشکی 22 نفر)5/35%( ، و علوم توانبخشی 14 نفر)5/22%( وعلوم انسانی 13 نفر ) 21%(، و نیز در سایر رشته ها 13 نفر، 21 درصد قرار داشتند. تعداد افرادی که در مقطع کارشناسی بودند از همه بیشتر 39 نفر )9/62% ( ، و به ترتیب پس از آن فوق دیپلم 12 نفر)4/19%( و دیپلم 8 نفر )9/12%( و کارشناسی ارشد وبالاتر 3 نفر )8/4%( بوده اند. 21 نفر بین 1 تا 3 سال خدمت، که 9/33% از کل افراد بودند و 5 نفر ) 1/8 %(، در گروه 3 تا 5 سال که کمترین میزان را در بر داشتند، و 12 نفر )4/19 %(، در گروه 5 تا 10 سال و 24نفر) 6/38%(، نیز که بیشترین میزان را نیز در بر داشته است، در گروه 10 سال به بالای خدمت قرار داشتند. 28 نفر) 2/45% (،در مراکز دولتی و 34 نفر) 8/54%(، از کل 62 نفر در مراکز خصوصی اشتغال داشتند. با توجه به نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها، میانگین نمره کیفیت زندگی کاری پس از آموزش افزایش نشان میدهد و با توجه به01p = 0/00 اختلاف نیز معنی دار شده است. پس از آموزش مهارتهای ارتباطی، میانگین نمره کیفیت زندگی کاری کلی و کلیه شاخص های آن بر اساس مدل والتون افزایش را نشان میدهد.(جدول 1) در مقایسه، در متغیر مهارتهای ارتباطی کلی پس از آموزش در کارکنان توانبخشی اختلاف معنی داری را نشان نداد. باتوجه به مدل آمیخته خطی، فقط متغیرهای زمینه ای جنس، نوع مرکز خدمت شرکت کنندگان بر پاسخ کیفیت زندگی کاری اثر داشت.(جدول2 ) جدول1 :توزیع شاخصهای کیفیت زندگی کاری بر اساس مدل والتون قبل وبعد از مداخله زمان اندازه گیری شاخص ها قبل از مداخله بعداز مداخله مقدار احتمال زوجی میانگین انحراف معیار میانگین انحراف معیار پرداخت منصفانه وکافی 9/2 7750/ 1/3 844/0 007/0 محیط کاری ایمن وبهداشتی 8/2 7570/ 1/3 953/0 007/0 فرصت بکارگیری وتوسعه بی واسطه استعدادهای انسانی 7/2 838/0 3 835/0 0001/0< تامین فرصت رشد وامنیت مداوم 7/2 801/0 1/3 893/0 0001/0< فضای کلی کار وزندگی 6/2 601/0 9/2 576/0 0001/0< یکپارچگی وانسجام اجتماعی 9/2 695/0 2/3 714/0 002/0 قانون گرایی در سازمان 7/2 813/0 1/3 844/0 0001/0< نقش اجتماعی زندگی کاری 9/2 078/1 3/3 084/1 0001/0< جدول 2: آنالیز اثرات ثابت با استفاده از مدل آمیخته خطی متغیر مستقل مقدار f آزمون مقدار احتمال عرض از مبداء - 0001/0 زمان(قبل وبعد از مداخله) 37/3 0001/0 مرکز(دولتی وخصوصی) 25/4 04/0 اثر متقابل مرکز و زمان 22/5 03/0 جنس 62/5 02/0 بحث و نتیجه گیری: بر اساس یافته های پژوهش حاضر و با توجه به مدل آمیخته خطی، تنها متغیرهای زمینه ای جنس و نوع مرکز خدمت بر پاسخ کیفیت زندگی کاری کلی اثر داشت، که یافته مورد نظر با نتایج پژوهش های والاپابونرود(2009) منطبق است، نیز با نتایج تحقیق خاقانی زاده (1380) ، که نشان داد کیفیت زندگی کاری تحت تأثیر وضعیت تأهل می باشد مغایرت دارد. کم کیفیت ترین مقوله در کیفیت زندگی کاری مربوط به شاخص فضای کلی کار وزندگی و با کیفیت ترین مقوله مربوط به شاخص های یکپارچگی وانسجام اجتماعی در سازمان ونقش اجتماعی زندگی کاری بود که این یافته با نتایج پژوهش جمشیدی (1379) و محمدی (1387)و لوئیس سیریلیو آکوئینو کامپوز (2006) مطابق وبا یافته های سلمانی (1382) مغایرت دارد. با عنایت به نتایج موجود، اکثر کارکنان توانبخشی قبل از مداخله (7/67درصد) کیفیت زندگی کاری در سطح متوسط داشتنند و(8/25درصد)کیفیت زندگی کاری در سطح ضعیف دارند، تنها (5/6درصد)آنها قبل از مداخله در سطح مطلوب قرار داشتند، که این نتایج با یافته های والاپا بونرد (2009) مبنی بر داشتن سطح متوسط کیفی زندگی کاری پرستاران بیمارستان های تایلند منطبق است همچنین درگاهی (1386) با تحقیقی بر روی پرستاران بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی تهران به این نتیجه رسیدندکه نمونه های تحقیق از سطح ضعیف کیفی زندگی کاری برخوردار بودند که با نتایج محقق مغایرت دارد. بر اساس یافته های محقق شاخص های فضای کلی کار وزندگی، تامین فرصت رشد وامنیت مداوم و توسعه قابلیتهای انسانی به ترتیب از سطح نارضایتی بالاتری برخوردار بودند که این یافته با نتایج تحقیق شریفی یزدی(2006)که بر روی کارکنان آزمایشگاه بالینی دانشگاه های علوم پزشکی تهران انجام داد و بیان داشت که اعم نارضایتی افراد در نحوه پرداخت منصفانه، به موقع و کافی دستمزد آنان و محیط فیزیکی کار نامناسبشان بود همسو می باشد. با عنایت به نتایج تحقیق، میانگین کیفیت زندگی کاری کل در کارکنان شاغل در بخش دولتی وخصوصی بعد از مداخله تفاوت آماری معنی دار را نشان داده است ولی در اکثر شاخص ها نظیرپرداخت منصفانه وکافی،محیط کاری ایمن وبهداشتی،فرصت بکارگیری وتوسعه بیواسطه استعدادهای انسانی ، یکپارچگی وانسجام اجتماعی ونقش اجتماعی زندگی کاری بعد ازمداخله در کارکنان شاغل در مراکز دولتی تفاوت معنی دار آماری دیده نشده است استنباط پژوهشگر بر این است شاید تفاوت تعداد شرکت کنندگان در دو گروه موجب بروز چنین نتیجه ای گردیده است یا برای کارکنان شاغل در بخش دولتی شرایط و ارزش گذاریهای محیطی وشغلی در سطح کیفی پایینتری ارائه می گردد، بر طبق نظریه والتون در سال1975 کیفیت زندگی کاری همان ارزشها ی محیطی وشخصی فرد می باشد که بر پیشرفت اقتصادی وبهره وری وی نیز موثر می باشد. این مطالعه با هدف بررسی تأثیر آموزش مهارتهای ارتباطی بر کیفیت زندگی کاری کارکنان مراکز توانبخشی بهزیستی شهرستان ری (1389)، انجام و فرضیه هایی تحقیق مورد تایید قرار گرفته و نشان داد که شرکت در دوره های آموزش مهارتهای ارتباطی وآشنایی با تکنیکهای آن توانسته کیفیت زندگی کاری کارکنان توانبخشی را ارتقاء دهد. با توجه به آنکه ارتقاء کیفیت زندگی کاری می تواند باعث افزایش بهره وری و تعهد سازمانی کارکنان شود ، از این رو در راستای اقدامات وتدابیر در جهت غنی سازی ومدیریت منابع انسانی، برنامه ریزی آموزش مهارتهای ارتباطی وقوی تر شدن این مهارتها بسیار کمک کننده بوده و نقش پشز گیرنده از بروز پاومد های ناتوانی در ایجاد ارتباط موثر که بهره وری وسلامت سازمان را متاثر خواهد نمود ایفا مینماید . نظر به اینکه استفاده از روش آموزشی کارگاهی فوق به دلیل افزایش دانش مهارتهای ارتباطی سبب ارتقاء کیفیت زندگی کاری کارکنان توانبخشی می شود، پس به معاونت توانبخشی بهزیستی کل کشور پیشنهاد می شود این روش آموزشی را برای کلیه کارکنان توانبخشی بکار گیرند. امروزه آموزش در قالب آموزشهای کارگاهی،جلسات بازآموزی وسمینارها نقش مثبتی در افزایش مهارتهای کارکنان دارد و می توانند با استفاده از این تجربه آموزشی بر توانایی ها واعتماد بنفس آنها افزوده و به وزارت محترم بهداشت و درمان و سازمان بهزیستی کشور پیشنهاد می شود از این برنامه آموزشی در جهت افزایش دانش و مهارت دانشجویان گروه توانبخشی خصوصاً دانشجویان مدیریت توانبخشی استفاده نماید. تشکر و قدر دانی: از کلیه کارکنان توانبخشی که در این طرح همکاری نمودند و همچنین از همکاری صمیمانه معاونت محترم پشتیبانی و مسئول محترم آموزش بهزیستی شهرستان ری و از اساتید گرانقدر بویژه آقای دکتر محمد علی حسینی، آقای دکتر اصغر مکارم و سرکار خانم دکتر سمانه حسین زاده که در این مطالعه از راهنماییهای ایشان بهره فراوانی بردم کمال تشکر را دارم. منابع: 1) موحدی زاده،حمید رضا . رابطه عوامل سازمانی وکیفیت زندگی کاری از دیدگاه کارکنان در استانداری خراسان رضوی در سال 1386.) 2) بهرام زاده، حسینعلی و خدمتگزار باغان . نقش منابع انسانی بر بهره وری سازمانی با تاکید بر کیفیت زندگی کاری .نشریه مدیریت .ش 85 .سال 1383 3) آسیب شناسی سازمان ،سایت اینترنتی مرکز اطلاعات فنی ایران www.tici.info) 4) کدیور،پری. روانشناسی تربیتی، تهران، سمت،1379، ص 25-22 5) مختاری،آزاده .ح.بررسی نظرات اعضای هیات علمی بالینی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در زمینه اهمیت آموزش مهارتهای ارتباطی به دانشجویان پزشکی در سال 1383