باروری در سه دهه اخیر بیشترین تغیرات جمعیتی ایران را شکل داده است. چرا که میزان باروری کل کشور از 6.2 بچه به ازای هر زن در سال 1365، به 1.9 بچه به ازای هر زن در سال 1385 کاهش پیدا کرده است. کاهش باروری هر چند در تمام جمعیت ها و نیز استان های ایران مشهود بوده است اما گرووهای جمعیتی متفاوت بر حسب عواملی همچون قومیت، مذهب، سطح توسعه اقتصادی-اجتماعی و ... دارای سطوح متفاوت باروری با میزان برآورد شده برای کل کشور بوده اند. پایان نامه حاضر با استفاده از روش تحلیل ثانویه به بررسی باروری افتراقی بین 9 شهرستان از پنج استان (گنبدکاووس و مینودشت از استان گلستان، زابل و زاهدان از استان سیستان و بلوچستان، مریوان و دیواندره از استان کردستان، بوشهر و کنگان از استان بوشهر و شهرستان اسلامشهر از استان تهران)، با نمونه 7994 زن 15تا 49 ساله حداقل یکبار ازدواج کرده، می پردازد. به بیانی دیگر این رساله درپی این است که بر حسب تفاوت تاثیر، و شدت و ضعف حضور تعیین کننده های باروری در شهرستان های منتخب به بررسی تفاوت های باروری بین جمعیت های نمونه مذکور بپردازد. نتایج تحقیق نشان داد که تفاوت های بارزی بین میانگین تعداد فرزندان زنده به دنیاآمده زنان شهرستان های منتخب وجود دارد. این تفاوت ها در مورد متغیرهای مستقل تحقیق نیز صادق بود. آزمون فرضیات تحقیق نشان داد که بیشترین تاثیر مستقیم بر باروری مربوط به متغیر سن ازدواج زنان است. بعد از این متغیر متغیر تحصیلات زن جزء تاثیرگذارترین متغیرها بوده است که به صورت غیر مستقیم بر باروری تاثیر گذاشته است. متغیر تحصیلات مرد و مرده زایی در برخی شهرستان های نمونه در تبیین تغیرات باروری نقش بسزایی داشته اند. اما در مورد وسایل پیشگیری از حاملگی باید اظهار داشت که به این دلیل که رفتار باروری با توجه به متغیر وابسته تحقیق(تعداد فرزندان زنده به دنیا آمده)، در گذشته اتفاق افتاده است، ولی سئوال مربوطه، زمان حال را مورد پرسش قرار می دهد، لذا در برخی شهرستان های نمونه، عدم رابطه این متغیر بلافصل با باروری بدست آمد. در پایان در مدل کل تحقیق، در آزمون رگرسیون چندمتغیره، متغیر شهرستان به عنوان بستر اجتماعی-اقتصادی وارد تحلیل شد که برای 5 شهرستان، مریوان، دیواندره، اسلامشهر، زابل و زاهدان رابطه معنی داری با باروری داشت. اما میزان واریانس تبیین شده کل را فقط به اندازه 2 درصد افزایش داد بنابراین به نظر نمی رسد تاثیر قابل توجهی بر باروری داشته باشد. میزان واریانس تبیین شده مدل کل تحقیق بدون لحاظ کردن متغیر شهرستان، حدود 32 درصد بوده است که این میزان برای بوشهر حدود 26 درصد و برای شهرستان گنبدکاووس 49 درصد بوده است. که به نظر می رسد با توجه به تعداد کم متغیرهای مورد بررسی، متغیرهای بکاررفته در مدل تحقیق توانسته اند سهم قابل قبولی از تغییرات باروری را تبیین کنند. با توجه به اینکه میانگین سن ازدواج زنان مورد بررسی در این رساله تفاوت های بارزی با میانگین کشوری دارند، و این متغیر تاثیر مستقیمی بر افزایش یا کاهش باروری دارد، اهمیت دادن به زنان و نقش آنها در کانون برنامه های توسعه، توجه بیشتری را می طلبد. بکاربردن موانع قانونی بیشتر برای ازدواج های زودرس، توسعه تحصیلات دانشگاهی در مناطق کمتر توسعه یافته همچون زابل، زاهدان، مریوان و دیواندره و اشتغال زنان می تواند به کاهش باروری زنان این جمعیت ها و همگراتر شدن روند کاهش باروری کمک نماید.