پژوهش حاضر کوششی است در تبیین خودشناسی در مثنوی معنوی مولانا و بررسی امکان استخراج یک نظام اخلاقی در این کتاب. ماهیت شاعرانه در مثنوی معنوی، فراهم آوردن خلاصه ای نظام مند از آراء مولانا را دشوار می سازد . مولانا در راستای استکمال و تعالی روح به همان سان که باید همه نسل بشر را به مثابه ظهور استعدادها و امکانات روح انسانی نگریست راه تصفیه و تطهیر روح را بیان می دارد. در این نوشتار ابتدا مبانی خودشناسی در مثنوی بررسی خواهد شد که براساس این مبانی، لایه های وجودی مختلف در انسان نوعی تضاد در هستی او ایجاد می کنند و این تضاد زمینه حرکت و هویت اخلاقی انسان را فراهم ساخته و خوب و بداخلاقی را معنادار و تعلیم و تربیت اخلاقی را ممکن می سازد در اینگونه صورت بندی روی آوردن به اصالت در صورتی ممکن است که خویشتن را فوق العاده به جد بگیریم و خود را وقف پروردن نظرگاه انفسی کنیم . به معنای توجه به نتیجه نهایی اعمال تأیید می گردد که عین « غایت گرایی » در اخلاق هنجاری مثنوی نوعی از « تکلیف گرایی » است الزام در این « تکلیف گرایی » است در عین حال نظریه نهایی مثنوی در اخلاق « فضیلت گرایی » ناحیه غلبه عشق بر وجود انسان و تبدیل خود بشری به خود الهی است.