چکیده الف) موضوع و طرح رساله ما به عنوان سخنگویان بومی زبان ، مجموعه ای گسترده از داده ها را در اختیار داریم ؛ به همین دلیل ممکن است در دام این باور بیفتیم که مطلبی برای توضیح باقی نمی ماند و تمامی اصول و سازماندهی و ساخت و کارهای زیر بنایی احتمالی،همانند این داده ها مشخص اند؛ اما حقیقت چیز دیگری است و تلاش برای توصیف دقیق نظام قواعدی که بر آن تسلط داریم و ما را قادر می سازد جملات جدید را درک و تولید کنیم هر گونه جزمیتی را در این مورد بلافاصله بر طرف می سازد . این رساله در اصل مقایسه ای است میان هفت مقوله زبانی در پنج دستور زبان فارسی . در این رساله سعی برآنست که مباحث مطرح شده در این پنج دستور بطور دقیقی توصیف شود و از طریق مقایسه و مقابله و خلاصه مباحث، وجوه اشتراک و افتراق موجود میان آنها مشخص گردد به گونه ای که خواننده با مراجعه به آن نیازی به رجوع به این کتابها نداشته ؛ بلکه با تحلیل ها و تقسیم بندی هایی که در این رساله آمده برآیندی مرکب از هر پنج دستور را پیش نگاه خود داشته باشد . ب) روش تحقیق با توجه به اهدافی که این پژوهش در جستجوی آنها بود ؛از قبیل:نمودار ساختن وجوه اشتراک و افتراق میان دستورهای مورد بررسی،میزان تاثیر پذیری آنها از یکدیگرو... نخست تمامی کتابهای مورد بررسی فیش برداری گردید و داده های به دست آمده در دسته های مختلف قرار گرفت وپس از دسته بندی به مقایسه و مقابله و توصیف آنها پرداخته شد ودر پایان به منظور سهولت کار مخاطبان جداول ونمودارهایی از مطالب مطرح شده،ارائه گردید. پ) ساختار پژوهش ساختار پژوهش مشتمل بر نه فصل می باشد: فصل نخست این مجموعه را «کلیات» شامل تعریف زبان، اهمیت تدوین دستور زبان، برخی معایب دستور زبانهای موجود و جریانهای موثر در تکوین دستور زبان فارسی و معرفی دستورهای مورد بررسی تشکیل می دهد. «اسم» نیز از دیگر موضوعاتی است که فصل دوم به آن اختصاص یافته است. این فصل دربرگیرنده مباحثی از قبیل تعریف اسم، وابسته های پیشین و پسین اسم، ساختمان اسم، نقش یا حالتهای اسم و گروه اسمی می باشد. در فصل سوم به «ضمیر» به عنوان یکی از جانشینان اسم پرداخته شده است. این فصل شامل مباحثی از قبیل، تعریف ضمیر، اقسام ضمیر، تفاوت ضمیر و اسم ظاهر، ... می باشد. فصل چهارم این مجموعه را نیز «فعل» شامل مباحثی از قبیل تعریف فعل، شخص و شمار فعل، پیشوندها و پسوندهای فعل، افعال بی قاعده و باقاعده، گذرا و ناگذرا و مباحثی از این دست تشکیل می دهد. «صفت» از دیگر مباحثی است که فصل پنجم این رساله به آن اختصاص یافته است این بخش شامل تعریف صفت، روش شناخت صفت از مضاف الیه، مطابقه صفت و موصوف، اقسام صفت بیانی و ... می باشد. فصل ششم این مجموعه نیز «حرف» شامل مباحثی از قبیل تعریف حرف، پیوندهای همپایگی و ناهمپایگی، ساختمان حرف ربط، معانی حرف ربط، تعریف حرف اضافه، روش تشخیص حرف اضافه مرکب از ساده و ... می باشد. فصل هفتم این مجموعه نیز به «قید» شامل تعریف قید، ساختمان قید، قیود ویژه و مشترک، قید و متمم قیدی و ... اختصاص یافته است. در فصل هشتم نیز به «صوت»، تعریف آن، اقسام صوت و شبه جمله از حیث معنا، ساختمان صوت، صوتهای ویژه و مشترک، ... پرداخته شده است. و فصل نهم نیز به نتیجه گیری اختصاص یافته است. در پایان از استاد ارجمندم جناب آقای دکتر وفایی که راهنمایی این رساله برعهده ایشان بود و کوششهای بی دریغشان راهگشای دشواریهای راهم بود سپاس فراوان دارم و همچنین از جناب آقای دکتر ایزدی در جایگاه مشاوری مشفق که همواره در طول نگارش این رساله یاری رسانم بودند سپاسگزارم.