چکیده: «ذکر» و یاد خداوند به عنوان یکی از مهمّترین عبادات اسلامی، نقش مهمّی در تکامل معنوی انسان به عهده دارد. به همین دلیل است که خداوند در قرآن، آیات متعددّی را درباره آن نازل فرموده است. جایگاه رفیع ذکر در عرفان اسلامی نیز، تا حدّ بسیاری تحت تأثیر آیات و احادیثی است که عظمت و ارزش این عمل عبادی را بیان می کند. «ذکر» نقش اساسی و بنیادی در سیر و سلوک بر عهده دارد، آن چنان که بدون ذکر و یاد خداوند هیچ گونه تغییر و تحوّلی در درون سالک بوجود نمی آید و پدید آمدن حالات و مقامات عرفانی بدون آن ناممکن است. اکثر عرفا و مشایخ صوفیه با درک اهمیّت و ارزش ذکر در سلوک الی الله همواره مریدانشان را به دوام ذکر و یاد الهی فرامی خواندند و در سخنان و آثار منظوم و منثور خویش، نقش بنیادی ذکر را در طی مقامات و درجات معنوی و عرفانی و به طور کلّی نقش ذکر را در سیر تکاملی انسان تبیین نموده اند. در این رساله، با مطالعه کتب عرفانی موجود تا پایان قرن هفتم هجری و همچنین آثار سه شاعر عارف این دوره یعنی سنایی، عطار و مولوی ، تحلیل جامعی از این عمل عبادی و جایگاه آن در عرفان اسلامی و در نهایت نقش آن در تکامل انسان ارائه شده است