چکیده ارس از معدود سوزنی برگان با ارزش ایران است و مناطق وسیعی از کشور، معرف رویشگاه های طبیعی آن هستند. حضور ارس در شمال، جنوب، شرق، غرب و حتی نواحی مرکزی مجاور به کویر ایران، بر گسترش جغرافیایی وسیع آن گواهی می دهند. منطقه چهارباغ گرگان از جمله مناطق و رویشگاه های ارس است که گونه ارس با وضعیت نسبتاً خوبی مستقر شده است. به منظور بررسی وضعیت کمی و کیفی توده های ارس مساحتی در حدود 4700 هکتار از منطقه انتخاب شد. نقشه های شیب، جهت ، ارتفاع از سطح دریا و زمین شناسی از منطقه مورد نظر در محیط gis تهیه شد و پس از روی هم اندازی نقشه های فوق، واحدهای همگن شکل زمین منطقه به تعداد 28 واحد تهیه گردید. در هر واحد همگن تعدادی قطعات نمونه (10 آری) به طور تصادفی انتخاب و به دستگاه gps منتقل گردید. در مجموع 149 قطعه نمونه در منطقه پیاده گردید و در هر یک از قطعات نمونه، قطر برابر سینه، قطر یقه، تعداد، درصد تاج پوشش و ارتفاع درختان برداشت شد. برای تجزیه و تحلیل بین واحدهای همگن از آنالیز واریانس و آزمون مقایسه ای دانکن استفاده گردید. نتایج نشان داد که در بین واحدهای همگن مشخصه های تعداد در هکتار، درصد تاج پوشش، قطر سطح مقطع متوسط و سطح مقطع برابر سینه اختلاف معنی داری در سطح 95 درصد وجود دارد. بررسی اثر نسبی عوامل فیزیوگرافی بر مشخصه های کمی توده نشان داد اثر نسبی طبقه ارتفاعی 3000-2500، طبقه شیب بیشتر از 60 درصد و جهت شمالی بیش از سایر طبقات می باشد، همچنین اثر نسبی کمترین طبقه رس و سیلت و بیشترین طبقه شن و سنگ و سنگریزه خاک بیش از سایر طبقات است. نتایج به دست آمده از مدل رگرسیونی نشان داد که ترکیب خطی از متغیرهای جهت، رس، سنگ و سنگریزه، قدرت جریان آب و شاخص رطوبتی به عنوان بهترین مدل پیش بینی کننده برای تعداد در هکتار (933/2=rmse و با 27/0=r2adj) و ترکیب خطی از متغیرهای رس، سیلت، سنگ و سنگریزه، قدرت جریان آب و شاخص رطوبتی به عنوان بهترین مدل پیش بینی کننده برای سطح تاج پوشش با میزان 26/1=rmse و با30/0=r2adj حاصل گردید. همچنین ترکیب خطی از متغیرهای رس، شن، سیلت، سنگ و سنگریزه، انحنای نیمرخی، قدرت جریان آب و شاخص رطوبتی به عنوان بهترین مدل پیش بینی کننده سطح مقطع برابرسینه با میزان خطای62/1=rmse و با60/0=r2adj انتخاب گردید. و ترکیب خطی ارتفاع از سطح دریا، رس، شن، سیلت، انحنای نیمرخی، قدرت جریان آب و شاخص رطوبتی به عنوان بهترین مدل پیش بینی کننده برای برآورد قطرسطح مقطع متوسط با میزان خطای 26/14=rmse و 56/0=r2adj بدست آمد. نتایج تجزیه مولفه های اصلی (pca) برای متغیرهای مستقل رویشگاه در چهار مولفه بیان شد و نتایج نشان داد که بر اساس همبستگی متغیرها با مولفه ها، مولفه اصلی اول شامل رس، شن و سیلت می باشد که این سه متغیر16/25 درصد از کل تغییرات را توجیه می کند و مولفه اصلی دوم که شامل انحنای تانژانتی، انحنای عمودی، شاخص رطوبتی و قدرت جریان آب می باشد که این متغیرها 28/21 درصد از کل تغییرات را توجیه می کند و مولفه اصلی سوم که شامل شیب، ارتفاع از سطح دریا و سنگ و سنگریزه می باشد که این متغیرها 69/16 درصد از کل تغییرات را توجیه می کند و مولفه چهارم که شامل جهت شیب، انحنای نیمرخی و انحنای مسطحاتی می باشد که این متغیرها 69/16 درصد از کل تغییرات را توجیه می کند. در مجموع چهار مولفه بصورت تجمعی تقریباً 21/71% از تغییرات کل را توجیه می کند. از نظر کیفی، درصد درختان دانه زاد در کل توده بیش از درختان شاخه زاد بوده همچنین درختان در کل توده از نظر تاج و تنه دارای وضعیت نسبتاً خوبی می باشد. کلمات کلیدی: ارس، مشخصه های کمی و کیفی، واحدهای شکل زمین، چهارباغ، gis و tas پیشنهادات علمی: 1- مطالعه و شناسایی ویژگی های اکولوژیکی حاکم بر رویشگاه های ارس درسایر رویشگاه های کشور و مقایسه آنها با یکدیگر. 2- مطالعه و بررسی اثرات شیمی خاک، میکروارگانیسم ها گونه های همراه بر پراکندگی و توزیع گونه ارس در توده. 3- بررسی درصد جوانه زنی و سالم بودن بذور درختان ارس با توجه به عوامل فیزیوگرافی. پیشنهاد اجرایی: به منظور حفظ توده های ارس موجود در منطقه چهارباغ پیشنهاد می شود: 1- مناطق خاصی را برای تفرجگاه مردم در نظر بگیرند و از حضور مردم در مناطقی که شرایط توده های ارس برای زادآوری مناسب است جلوگیری شود. 2- پیشنهاد می شود به منظور حفاظت بهتر این توده های با ارزش مسولیت حفاظت از این توده ها به یکی از ادارات کل منابع طبیعی گلستان یا سمنان واگذار شود.