چکیده: درد یک مکانیسم دفاعی بدن است که در برابر آسیب ها آشکار می شود. برای از بین بردن درد اغلب از داروهای شیمیایی استفاده می شود. به دلیل اثرات جانبی این دارو ها بر اندام های مختلف بدن اخیرا توجه زیادی به داروهای گیاهی شده است. گیاه پنج انگشت (vitex agnus -castus) از دیرباز دارای تاثیرات درمانی متعددی بوده است. در پژوهش قبلی اثر ضد دردی و ضد التهابی عصاره هیدرو الکلی این گیاه بررسی شده که نتیجه آن کاهش درد و التهاب در نمونه های آزمایشگاهی بوده است . جهت تعیین این که ماده موثره این گیاه در کدام بخش عصاره قرار دارد (محلول در آب یا محلول در چربی) پژوهش حاضر اثر ضد دردی و ضد التهابی عصاره های آبی و هگزانی میوه گیاه پنج انگشت را بررسی کرده است. در این تحقیق از موش سوری نر بالغ نژاد nmri به وزن 25-20 گرم استفاده شد. در تست درد حیوانات به 7 گروه تقسیم شدند: گروه شاهد (دریافت نرمال سالین)، گروه کنترل مثبت (دریافت مورفین با دوزmg/kg 10) و 5 گروه دریافت کننده عصاره (دوزهای عصاره 265، 365، 465، 565 و mg/kg 665). در هر گروه 30 دقیقه بعد از تززیقات ،مقدار ml02/0 فرمالین 5/2% به زیر پوست کف پای راست حیوان تزریق شده وواکنش حیوان به درد در دو فاز حاد (0 تا 5 دقیقه) و مزمن ( 15 تا 30 دقیقه) مورد بررسی قرار گرفت. در تست التهاب،حیوانات به 7 گروه تقسیم شدند: گروه شاهد( دریافت نرمال سالین)، گروه کنترل مثبت ( دریافت دگزامتازون با دوزmg/kg 15 ) و 5گروه دریافت کننده عصاره( دوز های عصاره 265 ، 365 ، 465 ، 565 وmg/kg665) در هر گروه 30دقیقه بعد از تزریقات،مقدار ml03/0 گزیلن به سطح قدامی و پشتی لاله ی گوش راست حیوان تزریق شد و دو ساعت بعد حیوان کشته شده، سپس برش ها ی 7میلی متری از دو گوش گرفته و وزن گردید. اختلاف وزن برش ها ی دو گوش چپ و راست نشان دهنده میزان التهاب می باشد. نتایج نشان داد که عصاره ها ی آبی و هگزانی سبب کاهش معنی دار درد و التهاب در هر دو فاز حاد و مزمن شدند. عصاره آبی با دوزmg/kg 465 (001/0p<) در فاز حاد و دوز mg/kg665 (001/0p< )در فاز مزمن باعث کاهش معنی دار دردنسبت به گروه شاهد شد.هم چنین عصاره هگزانی با دوزmg/kg 465 (001/0>p)در فاز حاد و دوز mg/kg 665 (001/0p<)در فاز مزمن سبب کاهش معنی دار درد نسبت به گروه شاهد شد. در تست التهاب عصاره آبی با دوز mg/kg 465 (001/0p<)و عصاره هگزانی با دوز mg/kg 565 (001/0p<) باعث کاهش معنی دار التهاب نسبت به گروه شاهد شدند. بررسی ها نشان داده اند که عصاره میوه پنج انگشت دارای ترکیباتی مانند: essential oils (لیمونن ، سینئول ، سابی نن و ... ) و فلاونوئیدها (کوئرستین – کمپفرول ،فلاونول و ....) است که اثرات ضد دردی و ضد التهابی فلاونوئیدها و روغن های آن (به ویژه - cineole 8,1) مشخص شده است.