چکیده الف: موضوع و طرح مسئله (اهمیت موضوع و هدف): پردازش زبان یکی از موضوعاتی است که در روان شناسی شناختی از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. مدل های گوناگونی که تاکنون در این زمینه ارائه شده اند، همگی به توصیف قدم به قدم کلیه فرایندهایی می پردازند که در تولید و درک زبان نقش دارند. در پردازش زبانی نقش حافظه و اجزای آن انکارناپذیر می باشد. در این میان، حافظه فعال به عنوان سیستم فعال حافظه ای درنظرگرفته می شود که وظیفه ذخیره سازی موقت و پردازش هم زمان اطلاعات را برعهده دارد. به دلیل نقش مهم حافظه فعال در عملکردهای شناختی انسان که زبان بخشی از آن می باشد، این حافظه، هسته اصلی روان شناسی شناختی به شمارمی آید. یکی از ویژگی های اصلی و جداناپذیر حافظه فعال ظرفیت محدود آن است. یافتن ظرفیت این حافظه از جمله موضوعاتی بوده و هست که همواره ذهن بسیاری از پژوهشگران این زمینه را به خود معطوف داشته است. در همین راستا، پژوهش حاضر با به کارگیری واژه های روزمره زبان فارسی در آزمون های یادآوری آزاد واژگانی به بررسی نقش حافظه فعال دیداری و شنیداری در تعیین این ظرفیت می پردازد. در آزمون هایی که برای سنجش ظرفیت حافظه فعال به کار می روند، ارائه دیداری یا شنیداری آزمون از اهمیت بالایی برخوردار است که آن را "تأثیر وجه حسی" می نامند. هدف دیگر از انجام این پژوهش بررسی برخی از عوامل موثر در میزان یادآوری عناصر موجود در آزمون های یادآوری آزاد واژگانی از جمله تأثیر طول واژه ها، تأثیر تقدم، تأخر و واژه های پربسامد می باشد. ب: مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب نظری و پرسش ها و فرضیه ها: در پردازش زبان به عنوان عملکردی شناختی، دسترسی و پردازش واژگانی از اهمیت بالایی برخوردار است. دسترسی واژگانی به طور کلی از دو طریق صورت می گیرد، روش مستقیم و غیر مستقیم. زمانی که دسترسی واژگانی از طریق فرایند جستجو صورت می گیرد با دسترسی غیر مستقیم و یا دسترسی دو مرحله ای مواجه هستیم، مانند "مدل جستجویی در دسترسی واژگانی" فورستر (1976). در مقابل، روش مستقیم است که در آن مرحله جستجوی مشخصی به چشم نمی خورد و پردازش در کلیه سطوح اعم از آوا، واژه، معنا و نحو به شکل هم زمان و موازی صورت می گیرد، مانند "سیستم های واژه یاب" اعم از "مدل لوگوژن" مورتون (1970) و مدل کوهرت یا مدل فهرست واژگانی مارسلن-ویلسون (1987). در کلیه مراحل پردازش واژگانی اعم از دریافت داده های حسی، بازیابی و ذخیره سازی، نقش حافظه و به ویژه حافظه فعال انکارناپذیر است. کلیه مدل هایی که در زمینه پردازش زبانی و حافظه فعال مطرح شده اند برپایه "نظریه پردازش اطلاعات"پدید آمده اند که در سال 1958 توسط برادبنت مطرح شد. این نظریه به عنوان اولین مدل در زمینه حافظه فعال منجر به ارائه مدل های گوناگونی توسط سایر محققان شد. از دیگر مدل هایی که در این زمینه مطرح شدند، مدل وجهی (اتکینسون و شفرن، 1969)، مدل سطوح پردازش (لاکهارت و کریگ، 1972)، مدل بدلی (مدل حافظه فعال) (بدلی و هیچ، 1974) می باشد. مدل بدلی از سایر مدل های حافظه فعال کاربردی تر و کم نقص تر می باشد و تاکنون نیز اغلب محققان در تحقیقات خود در زمینه حافظه فعال اصول این مدل را به کار گرفته اند. با در نظرگرفتن مطالعات انجام شده، پژوهش حاضر با به کارگیری آزمون های یادآوری آزاد واژگانی دیداری و شنیداری که از جمله متداول ترین آزمون ها برای سنجش ظرفیت حافظه می باشند، به بررسی ظرفیت حافظه فعال می پردازد. پرسش های این تحقیق عبارتند از: 1. ارائه واژه ها از طریق وجه دیداری باعث ماندگاری بهتر و طولانی مدت تر اطلاعات در حافظه فعال می شود یا از طریق وجه شنیداری؟ 2. طول واژه ها چگونه در میزان یادآوری اطلاعات تأثیرگذار است؟ 3.با در نظرگرفتن تأثیرتقدم و تأثیرتأخر که در آزمون های یادآوری آزاد، عواملی بسیار تأثیرگذار هستند، بسامد کاربردی واژه ها چگونه می تواند عاملی جهت خنثی کردن دو تأثیر فوق شود؟ فرضیه های این پژوهش عبارتند از: 1. ارائه دیداری واژه ها در مقایسه با ارائه شنیداری آن ها به ماندگاری بهتر اطلاعات در حافظه فعال می انجامد. 2. در آزمون های یادآوری آزاد افراد واژه های یک هجایی را بهتر از واژه های دوهجایی به یادمی آورند. 3. کاربرد واژه هایی که دارای بسامد بالایی هستند در میانه فهرست های واژگانی باعث خنثی شدن تأثیر تقدم و تأخر که از عوامل موثر در به یادآوردن اطلاعات موجود در آزمون های یادآوری آزاد هستند، می گردد. پ.روش تحقیق شامل جامعه مورد تحقیق، ابزارهای تحقیق، نحوه اجرای آن ها و شیوه گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها: آزمودنی های پژوهش در مجموع شامل 32 نفر دانشجوی مقطع کارشناسی تا دکترا می باشند که از این تعداد 16 نفر زن و 16 نفر مرد هستند. سن این گروه از 20 تا 40 سال متغیر است. ابزارهای تحقیق 4 آزمون 12 واژه ای می باشد که از این میان دو آزمون دیداری و دو آزمون شنیداری است. چهار واژه ابتدایی و انتهایی هر فهرست واژه های بسیار کم بسامد و واژه های میانی بسیار پربسامد هستند. یک آزمون دیداری و یک آزمون شنیداری از واژه های یک هجایی و دو آزمون دیگر از واژه های دو هجایی تشکیل شده اند. هر یک از این آزمون ها به صورت جداگانه و یک مرحله ای با فاصله بیست دقیقه از یکدیگر اجرا شدند. داده های به دست آمده از این آزمون ها با استفاده از روش های توصیفی-آماری تجزیه و تحلیل شد. ت. یافته های تحقیق: در آزمون دیداری 1 میانگین واژه هایی که زنان و مردان به یادآورده اند، به ترتیب 8 و 94/7 واژه می باشد. بیشترین تأثیر را در به یادآوردن واژه ها در هر دو گروه، تأثیر تقدم و کمترین تأثیر را تأثیر تأخر دارا است. در آزمون شنیداری 1 میانگین واژه هایی که زنان و مردان به یادآورده اند، به ترتیب 06/7 و 30/7 واژه است. مهمترین عامل در به یادآوردن واژه ها در زنان به ترتیب تأثیر تأخر، تأثیر واژه های پربسامد و تأثیر تقدم و در مردان به ترتیب تأثیر تقدم، تأخر و تأثیر واژه های پربسامد است. در آزمون دیداری 2 میانگین واژه هایی که زنان و مردان به یادآورده اند، به ترتیب 56/8 و 88/7 واژه می باشد. عوامل موثر در به یادآوردن واژه ها در هر دو گروه، به ترتیب تأثیر تقدم، تأثیر تأخر و تأثیر واژه های پربسامد به شمار می آید. در آزمون شنیداری 2 میانگین واژه هایی که زنان و مردان به یادآورده اند، به ترتیب 19/7 و 44/7 واژه است. عوامل موثر در به یادآوردن واژه ها در هر دو گروه، به ترتیب تأثیر تأخر، تأثیر تقدم و تأثیر واژه های پربسامد است. نتایج آزمون t نشان می دهد که تفاوت بین میانگین های فوق در هر یک از آزمون ها معنادار نیست. همچنین بررسی داده های هر دو گروه نشان می دهد که پراکندگی داده های مردان در آزمون های دیداری 1 و 2 و پراکندگی داده های زنان در آزمون های شنیداری 1 و 2 به ترتیب بیشتر از پراکندگی داده های زنان و مردان است. ث. نتیجه گیری و پیشنهادها: نتایج تحلیل داده ها نشان می دهد که ارائه دیداری واژه ها در مقایسه با ارائه شنیداری آن ها به ماندگاری بهتر اطلاعات در حافظه فعال منجر می شود. نتیجه دیگر این است که میزان یادآوری واژه های یک هجایی و دو هجایی با وجود برتری اندک یادآوری واژه های دو هجایی، تفاوت معناداری با یکدیگر ندارند. همچنین نتایج نشان می دهد که تأثیر تأخر و تقدم در به یادآوردن واژه ها در آزمون های یادآوری آزاد از تأثیر واژه های پربسامد بیشتر می باشد و اینکه عامل جنسیت باعث ایجاد تفاوتی معنادار برای تعیین ظرفیت حافظه فعال نمی شود. تعدادی از پیشنهاد ها عبارتند از: بررسی تأثیر شباهت های واجی در میزان و مدت ماندگاری اطلاعات در حافظه فعال با به کارگیری آزمون های یادآوری آزاد و ترتیبی، بررسی تأثیر وجود و عدم ارتباطات معنایی بین عناصر موجود در آزمون های یادآوری آزاد، بررسی راهبردهای یادآوری در آزمون های یادآوری آزاد یک مرحله ای و چندمرحله ای.