تربیت و تعلیم از مسایل بنیادی و ریشه ای جوامع بشری در هر زمینه ای است و نابجا نخواهد بود که اگر از آن تعبیر به پی ساختمان جامعه ی بشری نماییم و در عرصه ی نگارگری نیز ، این مسئله از اهمیتی قابل توجه برخوردار می باشد . با نظری بر ثمره ی کار نگارگران ـ چه در گذشته و چه در حال ـ بی تردید از اولین نکاتی که در اذهان شکل خواهد پذیرفت ، این است که ، نتایج حاصل ( آثار هنرمندان ) ، ثمر ه ی کوشش های بسیاری است که در جهت پرورش نگارگران صورت گرفته ، که اینگونه نیز بروز یافته است . پس اگر از نگارگری گذشته به نیکی یاد می گردد و شکوه و عظمت آن را می ستایند و آثار امروزی را فاقد آن می دانند ، ضروری است که با مطالعه ای تطبیقی به بررسی آداب تربیتی نگارگران گذشته و حال بپردازیم ، تا شاید در صورت امکان ، با بهره برداری از آداب صحیح و حقیقی این عرصه ، نگارگری ایرانی را در ادامه ی مسیر پیشین قرار دهیم و شرایط را برای تجلی شکوه آن فراهم آوریم . با این هدف و رویکرد ، ابتدا به بررسی دو واژه اساسی در این عرصه یعنی تربیت و تعلیم پرداخته و منظور خود از انتخاب واژه تربیت را بیان داشته ایم و سپس به بستر شکل پذیری تربیت ، یعنی جوامـع توجه شـده اسـت ـ جوامـع گذشـته را مـبتنی بر سـنت و حـال را وابسـته به جـریان تجـدد انگاشته ایم . سپس با آگاهی بر اندیشه ی حاکم بر این جوامع به سراغ آداب تربیتی حاکم بر آنها رفته و مطالبی پیرامون آن بیان نموده ایم . در انتها ، با نتایج حاصل از آن و همچنین اطلاعاتی از سایر منابع به بیان آداب تربیتی نگارگران گذشته ی وابسته به سنت و نگارگران وابسته به جریان تجدد پرداخته ایم .