ساختار اصلی عرفان مبتنی بر ترک خودآگاهی است. زمان، زبان و اندیشه از عناصر اصلی آگاهی انسان هستند، راه حلّی که عرفان برای پیوستن انسان به اصل پیشنهاد می کند ترک خودآگاهی است. در پژوهش حاضر از آگاهی مادّی و تفاوت آن با آگاهی عرفانی یا ترک خودآگاهی سخن گفته و به تحلیل ترک خودآگاهی و سابقه ی آن در برخی مکاتب عرفانی جهان و عرفان اسلامی پرداخته و نشان داده ایم، ترک خودآگاهی چه جایگاهی در مثنوی دارد و ابیات مبتنی بر آن را که جزو ابیات کلیدی مثنوی هستند استخراج کرده ایم. برای مشخص تر شدن ترک خودآگاهی مولوی و بازتاب آن در مثنوی، ابیاتی که مبتنی بر ترک خودآگاهی هستند ذیل سه عنوان: براندازی زمان، زوال اندیشه و مرگ زبان طبقه بندی کرده ایم که به تحلیل هر کدام از این عناوین و زیر مجموعه هایشان پرداخته و ابیاتی را که مبتنی بر آن هستند ذیل هر عنوان آورده ایم.