نام پژوهشگر: فاطمه حاجیانی
فاطمه حاجیانی نصرالله پورمحمدی املشی
رساله حاضر با عنوان بررسی نقش مقام خلفایی در شکل گیری حکومت صفوی و سیر آن تا دوره شاه عباس اول، تلاشی است جهت کنکاش در علل و عوامل بنیادین ظهور صفویه، حکومتی که توانست پس از نه قرن هویت ملی و مرکزیت سیاسی را برای ایران به ارمغان آورد. از آنجا که حکومت صفویه برخاسته از طریقت وجریان تصوف بود، نقش مقام خلفایی به عنوان یکی از ارکان پویایی و پیشرفت طریقت صفویه حائز اهمیت بسزایی است. در این پژوهش سعی شده تا سیر طریقت از دوره شیخ صفی تا تشکیل کامل دولت صفویه با تکیه بر نقش مقام خلفایی مورد بحث و تحلیل قرار گیرد و نقش و وظایف این مقام در تکامل طریقت وتبدیل آن به نهضت وسپس حکومت بررسی شود. از سوی دیگر رسالت دیگری که این پژوهش دنبال می کند، بررسی نقش وجایگاه این مقام پس از تشکیل حکومت صفوی است، مقامی که در جریان پیشرفت طریقت وظایفش از تبلیغ آیین طریقت، جمع آوری نذورات تا ساماندهی مریدان و پیوند آنها به حرکتهای سیاسی مرشدکامل و فرماندهی نظامی در جنگ ها متغیر بود. پس از تشکیل حکومت صفوی توسط شاه اسماعیل این مقام همچنان در نگاه حکام و دولتمردان صفوی از جایگاهی ویژه برخوردار بود، بطوریکه حکام صفوی جهت تثبیت قدرت خود در مرزهای کشور وبرقراری آرامش در قلمرو خود برتوانمندی-های خلفا تکیه داشتند. این مقام درطول دوره صفویه از ماهیت سیاسی مذهبی توامان برخوردار بود، البته بسته به شرایط سیاسی و مذهبی حاکم بر کشور همواره نقش وماهیت متفاوتی از خود نشان داد. بطوریکه در مرحله ای با توجه به حضور مقتدرانه حکام صفوی و از سوی دیگرحضور فعال علمای شیعه ابعاد سیاسی و مذهبی این مقام تحت تاثیر قرار گرفت وخلفا به حاشیه قدرت رانده شدند، ولی به محض تلاطم قدرت در عرصه سیاست و از سوی دیگر با تقویت جریان تصوف، نقش و تاثیر آنها در تحولات سیاسی افزایش یافت.