نام پژوهشگر: صغرا نیک پور خشکرودی

بررسی مقرنس کاری ایوان غربی مسجد جامع ساوه و ارایه طرح مرمت آن
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه هنر - دانشکده هنرهای کاربردی 1388
  صغرا نیک پور خشکرودی   صمد سامانیان

هدف از مطالعه وبررسی مقرنسکاری ایوان غربی مسجد جامع ساوه،اتخاذ روش های مناسب حفاظت و نگهداری ومرمت این تزیینات همسو با توجیهات منطقی وزیباشناسی و مبانی حفاظت ومرمت می باشدکه محافظت ازفرم وطرح یک اثر همچون مقرنسکاری ایوان غربی مسجد جامع ساوه به اندازه عملکرد حفاظت، برای محافظت از این نوع طرحهایی که در خطر نابودی قرار دارند ضروری است.لذا برای رسیدن به این منظورعلاوه بر برداشت دقیق وضع موجود واولیه، راهکارهای مناسب حفاظتی ومرمتی ارایه گردید،واستخراج نقشه اولیه مقرنس بابررسی ومطالعه اسناد،مدارک وعکسهای قدیمی امکان پذیر شد. مقرنس یک عنصر تزیینی هندسی است که از قرار گرفتن سطوح مقعر درکنار هم ویا روی هم به طورمرتب ویامتضاد تشکیل شده وبا موادمختلف وبا نقوش متفاوت وبا اشکال گوناگون ساخته می شود.برای اجرای مقرنس دریک ایوان،ابعادایوان موردنظر بایستی دارای عرض و عمق به نسبت دو به یک باشد.برای به دست آوردن این ابعاد در ایوان غربی تغییراتی داده شد،سال 922 هجری قمری مصادف با اولین دوره تغییرات صفویه در مسجد جامع ساوه است.دراین دوره فضای زیر نیم گنبدبامقرنس گچی آذین شدواولین پایه مقرنس ،بین دو قوس موجود در میان نیمه هشت ضلعی ایوان،وبرارتفاع نه مترازکف ایوان قرارگرفت که به علت شرایط نامناسب نگهداری درحال حاضرازحجم اولیه در صد کمی باقی مانده است.باتوجه به مرمتهای مختلفی که توسط گروههای ایتالیایی وایرانی در دوره های مختلف وزیر نظر اشخاص برجسته ای چون دکتر زرگر،مرحوم دکتر شیرازی،و...صورت گرفته ولی هیچ گاه به طور علمی و عملی اقدامی در جهت مرمت مقرنسهای ایوان غربی انجام نپذیرفت وحتی هنگام مرمت سازه اصلی ایوان بااین که قسمتهای زیادی ازمقرنس باقی مانده بود،تنها اقدام موثر جهت حفظ آنها نصب داربستها وشمعهایی درزیرتزیینات ومقرنسها بود.درسال1373درجهت مرمت مقرنسکاری ایوان غربی،مقرنسی باطرح ترکیبی طراحی وتخته های گچی آن نصب گردیدوبرای انطباق طرح جدیدباسازه نیم گنبد قسمت اعظمی ازمقرنسهای اولیه فروریخته شدکه بادرگذشت استادکارساخت مقرنس الحاقی درهمان گام های اولیه متوقف گردید.باتوجه به اینکه دردوره های مختلف،ایوان دستخوش تغییرات وتحولات بسیاری شد،بررسی این تغییرات برای شناسایی عوامل مخلی که ایجادآسیبها ی تزیینات رابه دنبال داشت درراستای ارایه راه حلهای مناسب حفاظتی ومرمتی الزامی می نمود.ودرنهایت پس ازبررسی مدارک باقی مانده، نقشه اصلی مقرنس ایوان غربی مسجد جامع ساوه استخراج ،طراحی وارایه گردید.