بر این اساس ما در این پژوهش درصدد بیان برخی از مبانی نظری اصلاح الگوی مصرف می باشیم که پس از جستجو، آیات و روایات مربوط به آن استخراج و برخی از مهمترین این مبانی اسننباط گردید. در ابتدای این پژوهش، مسأله مصرف از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار گرفته است. سپس برخی از مهمترین اصول و قواعد موثر در اصلاح الگوی مصرف مانند؛ اعتدال و میانه روی، انفاق، مواسات با دیگران، تقدیر معیشت، منع اسراف و تبذیر، بخل(تقتیر)، زراندوزی، رفاه طلبی(إتراف) و ... را ارائه نموده ایم. و در ادامه نیز ارزشهایی اعتقادی( مالکیّت مطلق الهی، معاد و روز جزاء ) و ارزشهای رفتاری( رعایت تقوی و ترک گناهان، شکر نعمت های الهی ) که موثر در امر مصرف و الگوی مصرف هستند را تشریح نموده ایم و در پایان این پژوهش نیز بعضی از آثار و پیامدهای منفی عدم اصلاح الگوی مصرف مانند؛ فقر، فاصله شدید طبقاتی، کفر و انکار آیات الهی، نزول بلاها و عذابها و ... را از دید آیات و روایات مورد بررسی قرار داده ایم.

یکی از محورهای عمده تلاش دانشمندان شیعه در حوزه حدیث، شرح و حاشیه نگاری بر کتاب‏های حدیثی است. این حرکت، به طور عمده از اوایل قرن یازدهم هجری با هدف تبیین مراد جدّی و مفاد استعمالی احادیث، پا به مجموع? دانش های حدیثی نهاد. در این میان الکافی به عنوان یکی از معتبرترین جوامع حدیثی شیعه، منبعی است که هر گروه از اهل حدیث و فلسفه و کلام و غیره بدان مراجعه و در احادیثش نظر و تفکّر می کنند، و به سبب اهمیت و جایگاه برجسته اش مکرّر شرح-هایی بر آن نگاشته اند و در این بین، «شرح الاصول الکافی»، ژرف ترین و عمیق ترین شرحی است که به خام? حکیم متألّه و فیلسوف ربّانی، ملاصدرای شیرازی، تدوین یافته است. اهتمام شارح به جایگاه سند و متن در شرح روایات، کاملاً به بلندای افق اندیش? وی در زمین? دانش حدیث اشاره دارد. ملاصدرا آنچه از مایه ها و ابزار علم را در اختیار داشته برای فهم متنی و فرا متنی احادیث به کار می بندد؛ تا بدان جا که ملاک ارزش گذاری و اعتبار روایات اصول کافی را که غالباً پیرامون مباحث اعتقادی و اخلاقی است، با معیار متن و محتوا سنجیده و سند را شاهدی بر استواری آن تلقی می کند. رویکرد کلی شارح در تبیین احادیث، با وجود شاخص بودن جنب? فلسفی و عرفانی و مبادی حکمی در آن، رویکردی جامع و دربردارند? بیشتر مباحث فقه الحدیث بوده است. ملاصدرا با گردآوری قواعد مرتبط با احراز صحت متن، مباحث ادبی و قرینه های پیوسته، در فهم ظاهر احادیث کوشیده، و با استناد فراوان به آیات قرآن، جمع آوری احادیث وارده در یک موضوع، همچنین توجه به معیار تاریخ، مباحث فقهی، قواعد اصول فقه، مباحث علوم قرآنی، دانش های حدیثی، قواعد منطقی، مباحث روان شناسی در شناخت مراد جدّی حدیث و شناخت مقاصد معصومین (علیهم السلام) همّت گماشته است. هرچند از تأثیر حکمت متعالیه و توجّه به جایگاه عقل، و مبانی ابتکاری آن مانند: هستی شناسی، معرفت شناسی، خداشناسی، و راهنماشناسی، در شرح صدرالمتألهین نمی توان غافل شد، و آن را می توان تلاشی در راستای تقارن و هماهنگی برهان و عرفان با سنّت معرفی نمود.

تاریخ ناظر به آیات تاریخی قرآن ، در دو مصداق مشخص، یعنی عهدین و روایات اسرائیلی نمود پیدا کرده است که تحلیل های تاریخی ، مطرح شدن آنها در کنار آیات تاریخی را، مبتنی بر نگرش های یهودی می دانند. بررسی رویکرد مفسران در تفسیر آیات تاریخی، نشان می دهد که رویکردی منفی(حداقلی) نسبت به استفاده از علم تاریخ درتفسیر، در میان مفسران به ویژه معاصران، وجود دارد. "واقع نما بودن" آیات تاریخی ، مبنای مهم تراز مثبت رویکرد حداقلی است. وجود رابطه متنی بین آیات تاریخی قرآن ، عهدین و اسرائیلیات، مبنای دیگر رویکرد حداقلی است.نظریه "اقتباس" آیات تاریخی از عهدین، اشکالات اساسی دارد و ما را به پذیرش دیدگاه "تصحیح"، به معنای تصحیح التحریف، متمایل می سازد. در مورد اقتباس اسرائیلیات از عهدین ، مقایسه های انجام گرفته ، این رابطه را به روشنی، نشان نمی دهد. "تحریف عهدین" ، مبنای مهم تراز منفی دیدگاه حداقلی است. در اصلاح مفهوم تحریف، باید گونه نوشتاری ، جای خود را به گونه گفتمانی بدهد و مصداق تحریف نیز، براساس روایات و گزارشهای مربوط، تعیین شود. مفسران، حتی با رویکرد حداقلی ، از تاریخ ، در تفسیرخود بهره برده اند و قبول "تحریف عهدین"، آنها را از مراجعه به عهدین بازنداشته است. نقل مطالب تاریخی عهدین در تفسیر، برای تایید یافته های تفسیری ، یا برای مقایسه بین گزارشها یا برای نقد و رد کردن آنها ، روش متداول مفسران است. مفسران ، از "تواتر تاریخی"، آگاهانه یا ناآگاهانه بهره برده اند. زمینه این تواتراجمالی، مجموعه آیات تاریخی قرآن و گزارشهای تاریخی ، است. توجه به تفاوت شرایط زمانی و تغییر معنایی واژگان ، از تفسیرهای نادرست آیات تاریخی ، جلوگیری می کند. کلمات کلیدی: آیات تاریخی، اهل کتاب ، قصص قرآن،تحریف عهدین،تورات، انجیل،اسرائیلیات ، کتاب مقدس

تفسیر "الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور" سیوطی از جامع ترین تفاسیر اثری اهل تسنن در قرن دهم هجری قمری است. سیوطی در این تفسیر روایات فراوانی از رسول خدا (ص)، صحابه، تابعین و تابعین تابعین نقل کرده است، که در این میان شماری از روایات تفسیری، به امیرالمومنین (ع)، حسنین (ع)، امام سجاد (ع)و صادقین (ع)اسناد داده شده است. سیوطی تنها به نقل روایات اکتفا کرده و ذیل روایات، هیچ گونه نظری از خود، ارائه ننموده است. گرچه مفسر در برخی موارد، روایات مربوط به اهل بیت علیهم السلام را ذیل آیات مربوطه ذکر کرده است، اما متاسفانه روایات جعلی و اسرائیلیات را نیز به ائمه معصومین علیهم السلام نسبت داده است. از اینرو در این تحقیق، روایات تفسیری منقول از ائمه معصومین علیهم السلام در تفسیر الدرالمنثور شناسایی شده، ضمن مقایسه تطبیقی این روایات با منابع حدیثی و تفسیری شیعه و سنی کوشش شده تا روایات جعلی و قابل نقد با استفاده از منابع شیعی در بوته نقد قرار گیرد و بدین طریق، دیدگاه اعتقادی سیوطی نیز تا حدی مشخص گردد. کل روایات منقول از ائمه معصومین علیهم السلام در تفسیر الدراالمنثور 650 روایت است،که 529 روایت از علی بن ابی طالب (ع)، 19 روایت از حسن بن علی (ع)، 7 روایت از حسین بن علی (ع)، 18 روایت از علی بن الحسین (ع)، 40 روایت از محمدبن علی (ع) و 37روایت از جعفربن محمد (ع) نقل شده است.

چکیده مسأله جنسیت همانند قومیت و ملیت قرنهاست که در تاریخ بشریت به سبب عدم بصیرت و جهالت تاریخی فرزند آدم بحران ها و مصائبی را به ارمغان آورده است. زنان به دلیل تفاوتی که در عین تناسب براساس خلقت بدیع و حکیمانه خداوند با مردان داشته و به علت نقش اساسی که در طول تاریخ بر عهده گرفته اند، در تعارض دوسویه افراط و تفریط قرار داشته، گاه او را فوق انسان دانسته و در حد پرستش بالا برده اند و گاه او را از مقام انسانی فرود آورده و شیء انگاشته اند. نگاهی به تاریخ ادیان و فرهنگ های اقوام و ملل جهان نشان می دهد زن - جز در دین اسلام - مقام شایسته ای نداشته و شخصیت او به عنوان موجودی جدا از کاروان انسانیت مطرح شده است. پس از انقلاب عظیم اسلام و تحولات ناشی از این مکتب انسان ساز و تلاش مستمر پیام آور عدالت و آزادگی، تحولی شگرف در مسائل زنان رخ داد. اما به سبب حوادث بعد از رحلت پیامبر(ص) و بیراهه رفتن مسیر خلافت پس از رسول الله(ص)، مقابله با حاکمیت تفکر علوی، اقدام خلفا در جهت محو آثار حدیثی، ممنوعیت نقل حدیث و در کنار آن جعل حدیث، توطئه از سوی یهودیان و همدلی بنی اسرائیل و بنی امیه در توسعه اسرائیلیات، فقدان علم و معرفت لازم در پاسخگویی به مسائل روز و زمینه سازی برای بازگشت جاهلیت و عصبیت عربی در مسائل مرتبط با زنان و عواملی از این دست، موانعی را بر سر راه تداوم حرکت بنیادین اسلام در تحول جایگاه حقوقی و انسانی زنان ایجاد نمود. امروز در بسیاری از متون دینی مطالبی درباره زنان به چشم می خورد که در تعارض با آیات قرآن و سیره معصومان(ع) و ضروریات عقلی می باشد که لزوم بازنگری دقیق و موشکافانه آن را ایجاب می نماید و ضروریست نصوص روایی راجع به زنان با توجه به ملاکات صحت و سقم احادیث که از جانب معصومین(ع) عنوان گردیده، از جهت متن، دلالت و سند مورد بررسی مجدد قرار گیرد تا دیدگاه حقیقی دین در مورد جایگاه و نقش زن در نظام آفرینش از میان این ابهامات نمایان گردد.

مجاهد بن جبر از مشهورترین مفسران تابعین در قرن دوم و از موثق ترین شاگردان ابن عباس و از راویان امام علی (ع) است. مجاهد از پایه گذاران اجتهاد در تفسیر قرآن می با شد. بسیاری از رجالیون وی را ستوده اند و عده ی معدودی نیز، مورد جرح قرار داده اند. مجاهد را متهم به تفسیر به رأی، مراجعه به اهل کتاب و تمایل به خوارج کرده اند. در کتاب های رجالی، مشایخ و شاگردان بسیاری برای وی ذکر شده است. طبق روایات، وی از محبان و معتقدان به ولایت امام علی (ع) است. غیر از روایات فراوانی که در تفاسیر روایی از مجاهد نقل شده است، تفسیری مستقل با عنوان "تفسیر مجاهد" وجود دارد. نسخه ی خطی از این تفسیر، به شماره ی 1075 در دارالکتب المصریه در قاهره نگهداری می شود که مبنای چاپ های مختلف تفسیر مجاهد قرار گرفته است.گفته شده دو نسخه از این تفسیر نزد محمد صالح برغانی بوده،که در کربلا نگهداری می شود. مهم ترین ویژگی این تفسیر مانند سایر تفاسیر روایی کهن، اختصار و شرح و توضیح واژگان و عبارات قرآن است، به گونه ای که 65 درصد از مجموع روایات آن، به تبیین لغوی اختصاص یافته است. در این تفسیر از ابزارهای دیگر مانند بیان سبب نزول، ناسخ و منسوخ، اختلاف قرائات، مباحث تاریخی و ... نیز استفاده شده است. اسرائیلیات در این تفسیر جداً کم است. تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن با حدیث و تفسیر عقلی از جمله روش های به کار رفته در آن است. افزون بر صبغه ی لغوی، گرایش های فقهی و کلامی نیز در این تفسیر وجود دارد. از 2130 روایت موجود در این نسخه، 1730 روایت به مجاهد و سایر روایات به افرادی مانند پیامبر (ص)، امام علی (ع)، ابن عباس و... منتهی می شود. مشهورترین سند تفسیر مجاهد "عبدالرحمن- ابراهیم- آدم- ورقاء- ابن ابی نجیح- مجاهد" است. پس از سند مشهور بیشترین روایات با سند "آدم- مبارک بن فضاله- حسن بصری" نقل شده است. اشتباه آوردن نام افراد، ناقص آوردن برخی راویان سلسله سند، افتادگی در سند، ذکر روایات بدون سند و ... از مواردی است که در برخی اسناد این تفسیر دیده می شود.

آیه 34 سوره نساء با محوریت سه موضوع "قوامیت مرد در خانواده"، "نشوز زن" و "راهکار مقابله با نشوز" به بیان بخشی از احکام خانواده، بلکه اساسی ترین مسائلی که خانواده ممکن است با آن درگیر شود می پردازد. نگارنده قوامیت مرد را در راستای مدیریت وی تبیین کرده و خدمتگزاری مرد که به عنوان مفهوم قوامیت از ناحیه برخی تعیین شده را به عنوان یکی از ثمرات این مدیریت تحلیل می کند. در تحلیل مفهوم نشوز زن، نگارنده با توجه به کارکرد قرآنی این واژه، روایات رسیده در این زمینه، رد سبب نزول ارائه شده در ذیل آیه و توجه به مبحث اشتقاق کبیر به بیان مفهومی جدید از نشوز که از جانب برخی ارائه شده می پدازد و سعی در تبیین این دیدگاه غیر مشهور دارد. به عقیده صاحبان این قول نشوز زن در قرآن برخلاف اصطلاح فقهی آن که به مفهوم عدم تمکین –خواه به مفهوم خاص آن و خواه به مفهوم عام آن- می باشد، در معنای خیانت استعمال شده است. در تحلیل چگونگی مقابله با نشوز نگارنده، با تکیه بر ظهور واژه، گفتارهای ارائه شده در مورد استعمال این واژه در معنایی غیر زدن، محدود بودن این حکم به زمان و یا فرهنگی خاص، تعزیر و به حکم حاکم شرع بودن و ... را نقد کرده و آن را در قالب زدنی ملایم توسط همسر، برای نشان دادن توان مدیریتی، در راستای حفظ بنیان خانواده تبیین می کند.

نظام ارزشی اسلام، سلسله مراتبی از ارزش ها را شامل می شود که بر مبنای جهان بینی اسلامی و تعریفی که این دین از انسان ارائه می دهد، یک ارزش غایی و تعدادی ارزش واسطی را در بردارد. ارزش های جنسیتی، که در زمره ارزش های واسطی نظام ارزشی اسلام می باشند، عبارتند از: خوب و بدها و بایدها و نبایدهایی که، مطلوبیت یا خیر و فضیلت جنسیتی دارند. این ارزش ها از لحاظ میزان گستردگی، در مقابل ارزش های انسانیِ عام و فراجنسیتی قرار می گیرند. دیدگاه مکمّلی اسلام، بر مبنای پذیرش تمایزهای زیست شناختی و روان شناختی زن و مرد، مناسبات آنها را در خانواده ترسیم می کند. در این دیدگاه، مکانیسم های حقوقی و اخلاقی ویژه ای، در راستای حمایت از نقش های متفاوت زن و مرد مقرر شده و با تأکید بر رابطه مکمّلی زوجین در خانواده، هدف غاییِ «اطاعت از پروردگار» و هدف واسطیِ «تحقق مودت و رحمت» مورد اهتمام قرار گرفته است. در این پژوهش به روش اسنادی و بر پایه شیوه توصیفی- تحلیلی با رجوع به منابع دست اول و معتبر شیعی، به واکاوی ارزش های جنسیتی زن در دیدگاه مکمّلی اسلام پرداخته شده است. نتیجه آنکه، ارزش های جنسیتی زن شامل اطاعت از شوهر، حیا و پاکدامنی، بارداری، زایش و شیردهی، رسیدگی به شوهر و امور داخلی منزل، خوشرفتاری، الفت و سازش با شوهر، خودآرایی برای شوهر، خردمندی، صبر در برابر شوهر، کمی و بخشش مهریه و یاری شوهر؛ بوده و همگی با وجود تشکیل خانواده و در برابر همسر مطرح می باشند و در راستای تحقق دیدگاه مکمّلی اسلام تجویز شده اند.

چکیده مسئله نسبیت اخلاق با عناوین متعدد از دیرباز تاکنون همواره مورد توجه دانشمندان اسلامی و غربی بوده است. با این حال هنوز هم به مثابه یک پژوهش زنده به خصوص در مباحث فلسفه اخلاق مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد. این پژوهش در صدد واکاوی دیدگاه قرآن کریم در این باره، فارغ از صبغه فلسفی این نظریه بوده و با پاسخگویی دقیق به سوالات مطرح در نظریه نسبیت اخلاق از منظر قرآن کریم ، نظریه نسبیت اخلاق را رد و اطلاق اخلاق را اثبات می کند. به این معنا که اصول و ارزش های اخلاقی در همه شرایط همواره ثابت بوده و دگرگون نمی-شوند.نظریه نسبیت اخلاق از منظر قرآن کریم از زاویای متعددی می تواند مورد بررسی قرار گیرد. تحلیل بعد ایجابی اطلاق اخلاق،استفاده از تحلیل مسائل اساسی فلسفه اخلاق و بررسی آیات موهم نسبیت اخلاق سه روشی هستند که در تحلیل نظریه نسبیت اخلاق از منظر قرآن کریم مورد استفاده قرار گیرند.همچنین نقد نظریه نسبیت اخلاق از منظر قرآن کریم در حل مفاهیمی چون تقیه و عصمت قابل استفاده است. کلید واژگان: اطلاق اخلاق، نسبیت اخلاق،فلسفه اخلاق،قرآن

نعمت خوشگواریِ زندگی و نیکو بودنِ حال و مرحمت و به معنی، احسان و نیکی است که خداوند بر بندگانش عطا فرموده است: «وَ ما بکُمْ مِنْ نِعْمَهٍ فَمِنَ اللَّه» (نحل/53) و غیر قابل شمارش است «وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوها» (ابراهیم/3). هیچ کسی نمی تواند به تنهایی آن را به بنده دهد. نعمت، تنها شامل جنس انسان، موجودات ناطق (جن و انس و ملک) و موجودات با شعور می شود؛ زیراکه موجود متنعم با شعور قدرت تشخیص امور سودمند از زیانبار را دارد و غیر او، فاقد چنین تمییز و تشخیصی است. نعمت ها دو نوع دنیوی و اخروی هستند که به دو نوع معنوی و مادی تقسیم می شود. نعمت های مادی دنیا مانند آفرینش، خانواده، تملکات مادی، آسمان ها و زمین و هرآن چه در آن هاست و موارد فراوان دیگر، کم یا زیاد در اختیار هم? بندگان قرار می گیرد. از نعمت های معنوی دنیا مانند هدایت، نصرت و الطاف الهی و موارد فراوان دیگر، انسان ها با توجه به اعمال خود می توانند بهره مند شوند. البته اهل ایمان و عمل صالح تنها بهره مندان از نعمت های اخروی هستند. به دلیل این که خداوند حکیم است از اعطای این نعمت ها به انسان نیز اهداف فراوانی مانند معرفی خود، هدایت و بیداری انسان، آزمایش و یا سنت استدراج را دارد. انسان ها در قبال این نعمت ها موظف می شوند که اصول دین را بپذیرند و سپاس نعمت ها را به جا آورند و به دیگران نیز کمک کرده، از ناسپاسی، نافرمانی و حسدورزی خودداری نمایند. برخی از بهره مندان وظایف خود را به خوبی انجام داده و سپاس نعمت را به جا می آورند، لیکن برخی دیگر ناسپاسی نموده و بر خلاف وظیفه عمل می کنند. خداوند نیز با توجه به عملکرد هریک از این دو گروه آنان را به جزای اعمالشان می رساند. علاوه بر این انسان ها با عملکرد خود می توانند نقش مهمی در بقا و زوال نعمت های الهی داشته باشند. یکی از مهم ترین نعمت های الهی بر انسان ها که وسیل? هدایت آنان و زمینه بهره مندی هرچه بیشتر از نعمت های مادی و معنوی و دنیوی و اخروی را ایجاد می کند، بر اساس روایات نعمت وجود معصومان (ع) به ویژه نعمت ولایت آنان است که کامل ترین مصداق نعمت در قرآن است.

مسائل مالی از جمله مهمترین مسائل در هر جامعه و حکومت است که رشد فردی و اجتماعی افراد در گرو نظام مند بودن آن است. از این رو اسلام، به تعیین حدود و تبیین مقررات این حوزه، در سایه وحی الهی پرداخته است. بررسی این مبحث بر اساس ترتیب نزول آیات، بیانگر روند تشریع احکام، تأثیر باورها و عقاید بر رفتارهای مالی و التزام به احکام مالی شریعت، تبیین مفاهیم اخلاقی، چگونگی برخورد قرآن با مخاطبان مختلف، و ... می باشد. در حدود 700 آیه از سوره های مکی و مدنی قرآن کریم، مباحث مالی مطرح شده است. طرح این مبحث در سوره های مکی و مدنی دارای نقاط اشتراکی مانند اشاره به نگرش انسانها نسبت به اموال و اولاد و دنیادوستی؛ اصلاح این نگرشها با یادآوری جنبه های منفی و مثبت مال، سرانجام نمونه های دنیا طلبی، مالکیت و رازقیت خداوند، و اشاراتی به مسائل ربا، اموال یتیم، انفاق و زکات، است. اما در این میان به دلیل تفاوت بافت جمعیتی مکه و مدینه و استقرار حکومت اسلامی در مدینه تفاوتهای مهمی نیز وجود دارد. در سوره های مکی به دلیل غلبه ی شرک و خفقان، بیشترین توجه به طرح اندیشه های مالی در ارتباط با ارزشهای معنوی مانند ایمان به خدا، پیامبران، آیات الهی و قیامت؛ نگرشهایی در ارتباط با اموال و دنیا، و اصلاح این نگرش ها با یاد آوری ابعاد مختلف معاد، موقتی بودن بهره مندی از مال و ثروت و ... و اشاراتی به برخی عملکردهای جاهلی معطوف شده است؛ اما در برهه نزول مدنی با استقرار حکومت و امکان پیگیری حدود و مقررات، بیشتر به بیان حوزه های مختلف عملی در اجتماع مانند انفاق، زکات، ربا، مباحث مالی مربوط به جنگ و جهاد، مجازات های مالی، ... و مسائل مالی خانوادگی مانند ارث، مهریه، نفقه و ... توجه شده است. از آنجا که هر انسانی بر مبنای باورها و جهانبینی خود، ایدئولوژی و عملکرد خاصّی در حوزه های مختلف از جمله امور مالی دارد، قرآن در کنار اشاره به مسائل مالی، به شیوه های گوناگون به توحید و معاد به عنوان دو رکن اساسی جهان بینی اسلامی پرداخته است.

عمل به دستورات کتاب مقدس قرآن در سایه فهم معانی آن امکان پذیر است، که آن هم نیازمند فهم تک تک واژگان آن می باشد؛ از همین رو دانشمندان اسلامی این نیاز را درک نموده و آثار فراوانی در زمینه شناخت مفردات قرآن شکل داده اند. مفردات راغب اصفهانی (م 502 ق)، یکی از این آثار است؛ ضمن اینکه علامه طباطبایی (م 1402ق) نیز در تفسیر المیزان به میزان قابل توجهی به مفردات قرآن پرداخته است. در این تحقیق به بررسی تطبیقی روش این دو کتاب در زمینه مفردات قرآن پرداخته شده است، که چنین بررسی ای می تواند اهمیت و جایگاه این دو اثر را در زمینه مفردات قرآن مشخص نماید. منابع راغب و علامه در بررسی مفردات قرآن عبارتند از: آیات قرآن؛ روایات معصومان (ع) و اقوال صحابه و تابعین؛ اقوال لغویان و مفسران پس از تابعین؛ و امثال و اشعار عرب. دو نقش آیات و روایات و اقوال صحابه و تابعین در تبیین مفردات در دو اثر عبارتند از: استفاده از آنها به عنوان موید و مثال؛ و استفاده مستقیم از آنها در تبیین مفردات. راغب و علامه از اشعار و امثال عرب، به عنوان مثال یا موید مطالبی که عنوان می کنند استفاده نموده اند. در هر دو اثر گونه های یکسانی از تعامل با اقوال لغویان و مفسران به چشم می خورد. راغب در مفردات، عنایت فراوانی به ذکر مشتقات مختلف واژگان و نیز اصل اشتقاقی و معنایی آنها دارد؛ علامه نیز به اصل معنایی و اشتقاقی واژگان توجه دارد؛ اما در بررسی واژگان در آیات، جز در مواردی اندک به مشتقات مختلف ریشه واژه ذکر شده در آیه توجهی ندارد. در هر دو اثر، نمونه هایی از اشتراک لفظی در لغت به چشم می خورد؛ اما حمل لفظ مشترک بر تمام معانی آن در استعمال واحد، تنها در مفردات راغب دیده می شود. همچنین در دو اثر نمونه هایی از الفاظ مترادف، فروق اللغه و نیز الفاظی که دارای معنای کنایی اند یافت می شود.

جوامع بشری از دیر باز گرفتار شایعه سازی و شایعه پراکنی بوده اند. در این پژوهش به تبیین این موضوع پرداخته ایم و هدف آن، تبیین شایعه، انواع آن، عوامل، زمینه‏ها و ویژگی های شایعه پراکنان و راههای مبارزه با آن از منظر قرآن و روایات است، تا مسلمانان و مومنان را به این نکات مهم و وظایفشان در قبال آن توجه دهیم. امید است که ابزاری مفید برای تشخیص حق از باطل باشد. پژوهشگر، پس از تعریف شایعه و انواع آن به نمونه‏هایی از شایعات در قرآن اشاره کرده و شایعات عصر پیامبر(?) از جمله، شایعات درباره شخصیّت پیامبر(?)، شایعات درباره خانواده پیامبر(?)، شایعات درباره شهادت پیامبر(?) و ... را از نگاه قرآن مورد بررسی قرار داده است. سپس به عوامل و زمینه‏های اصلی شایعه پرداخته که از جمله آن ها: اهمیت و ابهام اخبار در جامعه، سادگی برخی از مردم، برخی ویژگی های شخصیتی، سوء ظن و بدبینی را بر شمرده است. در ادامه در مورد شایعه سازان و شایعه پراکنان بحث شده و از نقش عمده منافقان سخن گفته و سپس راهکارهای مبارزه با شایعات را به دو مرحله پیش‏گیری و درمان تقسیم نموده و مهم ترین راهکار برای گروهی که شایعات درباره آن ها ساخته و پخش می‏شود را، اطلاع رسانی سریع، دقیق و اعتماد سازی دانسته و شایعه پراکنان را به خوش‏بینی و حسن نیّت، تبعیت از علم، زمان شناسی، تحقیق و تفحص از درستی شایعه و غیره توصیه کرده است. در پایان به مرحله درمان اشاره کرده و تکذیب و طرد شایعه پردازان، طلب شهود و کیفر شایعه سازان و شایعه پراکنان را مهم‏ترین راهکارهای درمان شایعه دانسته است. کلید واژه‏ها: شایعه / شایعه در قرآن/ شایعه سازان/ شایعه پراکنان/ درمان شایعه/ روایات.

تفسیر قرآن به قرآن به عنوان یک روش تفسیری ویژه و دارای اصول و مبانی خاص، در قرن چهاردهم مورد استقبال مفسرانی چون علامه طباطبایی و عبدالکریم خطیب قرار گرفت و به عنوان صحیح ترین روش تفسیر قرآن شناخته شد. پژوهش حاضر که به بررسی تطبیقی روش یاد شده در تفاسیر این دو مفسر اختصاص دارد، می تواند از یک طرف گامی موثر در جهت شناساندن بهتر این روش و کشف مبانی و وجوه آن به شمار آید و از طرف دیگر، امتیازات روش تفسیری مفسران آن ها نسبت به یکدیگر را بهتر نمایان سازد. مطالعه ی دو تفسیر المیزان و التفسیر القرآنی للقرآن و بررسی سیره ی عملی مفسران آن ها نشان می دهد که اعتقاد به مبانی مشترکی همچون عمومی بودن فهم قرآن، حجیت عقل در مسیر فهم قرآن، حجیت ظواهر قرآن، استقلال قرآن در دلالت بر مقاصد خود و بی نیازی از غیر و اعتقاد به عرف خاص قرآن سبب گرایش آن ها به این روش تفسیری شده است. علی رغم این که اعتقاد علامه به وحدت موضوعی سوره های قرآن و اعتقاد خطیب به تناسب سوره های قرآن نیز در چنین گرایشی بی تأثیر نبوده است. اعتقاد دو مفسر به مبانی مشترک سبب شده تا به هنگام تفسیر آیات، از وجوه مشترکی همچون تفسیر آیه با آیه، سیاق، منطوق آیات و عرف ویژه ی قرآن، بهره گیری کنند. مقایسه ی دو تفسیر به خوبی نشان می دهد که مفسران آن ها با وجود بهره گیری از وجوه تفسیری مشترک، برداشت های تفسیری متفاوتی از آیات ارائه کرده اند. در این پژوهش بر آنیم تا با روش توصیفی – تحلیلی پس از بررسی مبانی و وجوه تفسیری علامه و خطیب در روش تفسیر قرآن به قرآن، به ریشه یابی علل اختلاف برداشت های تفسیری آن ها بپردازیم.

یکی از مباحث مهم در معارف اسلامی بحث درباره ی آیات متشابه قرآن است. بحث درباره ی آیات متشابه قرآن از سویی در تفسیر و علوم قرآن مطرح است و در این زمینه کوشش می شود به پرسش هایی از این دست پاسخ داده شود که معنای تشابه چیست و معیار و ملاک تمایز آیات محکم از آیات متشابه کدام است. از سوی دیگر بخش مهمی از مباحث درباره ی آیات متشابه، به ویژه آیاتی که به اسماء، صفات و افعال الهی مربوط هستند، مباحثی است که در کلام، حکمت و عرفان اسلامی مطرح شده است. معنای آیات متشابه و ملاک تمایز این آیات از آیات محکم هرچه باشد در این نکته نمی توان تردید کرد که بخش مهمی از «تشابه» در معنای این آیات از وجود مفردات خاصی در آن ها ناشی می شود که همان الفاظ موجب تشابه معنای آیه می گردد. مراد از این واژه ها، الفاظی مانند عرش، کرسی، لوح، قلم، میزان، صراط، جناح، نور، ید، وجه، ساق، سمع، بصر، عین و... است که معنای محسوس و ظاهری آن ها به تنهایی روشن است (یا دست کم چنین به نظر می رسد)، اما در آیاتی که این الفاظ به کار رفته اند نمی توان این معنا را برای آن ها پذیرفت و جز ظاهریان که معانی محسوس را در مورد خدای متعال می پذیرند هیچ کدام از دانشمندان مسلمان، اعم از عارفان، حکیمان و متکلمان اشعری، معتزلی و امامی با وجود تفاوت دیدگاه های خود، به معنای ظاهری این دو آیه ملتزم نمی شوند و نمی پذیرند که خدا بر یک تخت ظاهری، از آن گونه که در میان آدمیان رایج است، تکیه زده باشد. در این صورت این لفظ و امثال آن از «متشابهات» خواهند بود. چنان که خواهیم گفت، درباره ی واژه های متشابه قرآن دیدگاه های گوناگونی ابراز شده است که نظریه ی روح معنا یکی از آن هاست. پرسش ما آن است که این نظریه در تبیین این واژه ها دقیقاً چه می گوید؟ و چه تفسیرها و تقریرهای گوناگونی از این نظریه ممکن است به دست داده شود؟ و در طول تاریخ اندیشه و فرهنگ اسلامی، این دیدگاه چه تطوراتی داشته است؟ سرانجام پرسش نهایی ما آن خواهد بود که این نظریه چه نکات مثبتی دارد و در عین حال با چه نقدهایی مواجه است؟ در پاسخ به این پرسش ها، گوهر این دیدگاه را مطرح و تفاسیر گوناگون از آن را نیز بررسی خواهیم کرد. سپس به بررسی تاریخی این نظریه خواهیم پرداخت و سرانجام به دستاوردهای مثبت و نیز نقدهای مربوط به این دیدگاه خواهیم پرداخت.

معرفت امام هر عصری، بر مسلمانان آن عصر، واجب است و شناخت اوصاف ائمه معصومین (ع)، یکی از راه های مهم آشنایی با ویژگی ها و فضائل آن بزرگواران است. امام مهدی (ع)، امام دوازدهم شیعیان است و معرفت آن حضرت از تکالیف واجب مسلمانان به شمار می آید. به منظور شناخت امام مهدی (ع)، اوصاف و ویژگی های آن حضرت، علاوه بر آیات قرآن و روایات، در ادعیه و زیارات مأثور نیز ذکر گردیده است. در یک تقسیم بندی این اوصاف ناظر به جنبه های شخصیتی، نسبی و حکومتی امام مهدی (ع) هستند و به اوصاف خاص و مشترک تقسیم می شوند. اغلب اوصاف مشترک امام مهدی (ع) با دیگر امامان در حوزه اوصاف وجودی و شخصیتی آن حضرت است، نظیر خلافت، ولایت، امامت و...و اوصاف خاص امام مهدی (ع) اغلب، ناظر به برنامه ها، مأموریت ها و وظایف حکومتی آن حضرت در عصر ظهور، نظیر بر قراری قسط و عدل، انتقام گیری از قاتلان و دشمنان اهل بیت (ع) و ... است. از این رو، در این پژوهش سعی شده است تا با شرح و بررسی اوصاف امام مهدی (ع) در ادعیه و زیارات مأثور، با ویژگی ها و اوصاف آن حضرت (ع) آشنا شویم.

چکیده: با بررسی آیاتی از قرآن که در باب پاداش مومنان است، می توان دریافت که بهشت مومنان با عباراتی چون جنّهُالعدن(رعد : 23 و ص : 50 )، فردوس (کهف : 107 و مومنون : 11 ) وعبارات دیگر وصف شده است. از سویی در روایتی از ابن عباس آمده است که تعداد بهشت هایی که در قرآن آمده هفت بهشت است عده ای نیز قائل به جنّات هشتگانه هستند. بنابراین با تشت آراء درباره تعداد بهشت ها روبرو هستیم و از طرفی هم برخی از مفسّران دچار افراط گردیده و صفاتی مانند «دارالکرامه» که درباره تمامیت بهشت است را به عنوان بهشت های مخصوصی گرفته اند.با عنایت به این امر، پژوهش حاضر با بهره گیری از کتب تفسیری و روایی جهت نیل به نتیجه واقعی در باب تعداد و اوصاف آن بهشت ها و همچنین ویژگی های بهشتیان در پنج فصل به نگارش در آمده است. بر طبق آیات و روایات ذکر نام های مختلف برای بهشتیان بیانگر وجود بهشتهایی است که دارای درجاتی متفاوت هستند. که اینبهشتهاعبارتند: ازجنّهُالعَدنوجنّّهُالفردوسکهدو بهشتاختصاصی هستند برایمقرّباندرگاهالهی: «وَلِمَنْخافَمَقامَرَبِّهِجَنَّتان » وبهشتفردوسداخلبهشتعدنقراردارد (مانندبیرونیو اندرونی) وبهشتعدنهمان«جنّتی»درسورهفجراستو دو بهشت دیگر عبارتند از جنّّهُالنعیموجنّهُالمأویکهاختصاصبهاصحابیمیندارند:« وَ مِنْدُونِهِما جَنَّتانِ» همچنین طوبی درختی است در بهشت عدن که درخانه حضرت محمد (ص) و امام علی (ع) است. خداوند با دست خود آن را کاشته است و دارالسّلام،دارُالجلال،دارُالرضا،دارُالکرامه،دارُالقرار،روضه (بهشتی پرآب وگیاه) هر یک صفات تمام بهشت هستند.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

موسی بن جعفر الکاظم. که در نیمه دوم قرن دوم هجری قمری رهبری شیعیان را بر عهده داشت هفتمین امام شیعیان به شمار می رود.. از آن حضرت به مانند دیگر امامان شیعی و به نسبت روایات فراوانی درباره تعالیم اسلامی نقل شده است. برخی از این روایات در زمینه های مرتبط با قرآن همچون تفسیر، تاویل، جایگاه قرآن و روش استنباط از آن و... است. بررسی مسائل تاریخی این دوره از خلافت مسلمانان آشکار می سازد که حاکمان عباسی پس از تاسیس خلافت خود و از میان برداشتن رقیبان تنها با یک رقیب ،عموزادگان علوی، که به نام آنها خلافت را از دست امویان ربوده بودند مواجه شدند.از این رو با قدرت تمام به سرکوب شیعیانی پرداختند که در سالهای آخر حیات امام صادق علیه السلام بدل به یک گروه فکری اجتماعی سازمان یافته از لحاظ اعتقا.....

نوشتار حاضر، مطالعه ای در دستیابی به جایگاه اعتماد بین فردی در قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) است و می کوشد عوامل و موانع آن را از منظر کلام وحی و سخنان ائمه هدی بررسی نموده و به بیان تأثیر آن در زندگی انسان بپردازد. اعتماد بین فردی را به طور ساده می توان چنین تعریف کرد: حسن ظن فرد نسبت به افراد جامعه که موجب واگذاری سرّ، مال و ... به دیگری می شود. با بررسی آیات کتاب وحی و سخنان نورانی اهل بیت (ع)، روشن می شود از سویی، ایمان به خداوند متعال، مطمئن ترین خاستگاه برقراری و تداوم روابط حسنه است و از سوی دیگر، ضعف ایمان با افزایش ریسک در روابط اجتماعی، رابطه مستقیم دارد. معیت افرادی که با اسلام و ایمان بیگانه اند، نه تنها در این دنیا، بلکه در آخرت نیز جز خسران به همراه نخواهد داشت. ایمان و اعتقادات معنوی و الهی، حبل متینی است که هرگونه پیمان شکنی و نیرنگ در مقابل آن رنگ می بازد. در سایه ارتباط با مومن است که فرد به آرامش رسیده و از هرگونه تشویش رهایی می یابد و احساس امنیت می کند و در پی آن، ارتباط افراد جامعه گسترش و تسهیل می یابد. همچنین وجود اعتماد به عنوان سرمایه ای اجتماعی، از میزان هزینه های مادی - که برای کنترل و انجام اقدامات پیشگیرانه و یا جبران خسارت، مصرف می شود- می کاهد.

آنجا که سخن از تربیت و انسان سازی و پیوند در خانواده است، محور همه توجهات تنها معطوف به وجود مادر می باشد. امروز بحرانهایی که گریبان گیر جوامع کنونی شده ناشی از ضعف و سستی کانون خانواده است که نقطه ثقل آن مادر است و تا وقتی که به احیاء نقش سازنده وی رجعتی نگردد هیچ گاه اعضای دیگر این کانون مقدس نخواهند توانست در منصه های مختلف خوش بدرخشند . اکنون مکاتب و معاهدات و در مرکز آنها «کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان» نتوانسته است که مسئله مادری را به خوبی تبیین نمایند و این وجود ارزشمند را در جایگاه اصلی خود قرار دهد و تعارضات این نقش مهم را حل نماید. در این پژوهش سعی بر بررسی نقطه عطف زن یعنی مسئله خطیر مادری در پارادایم مقاصد شریعت، آیات، روایات و تطبیق آن با موارد موجود در «کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان» است. باتوجه به جایگاهی که شرع اسلام برای مادری و تأثیر گذاری مادر در کل حیطه های تجلی انسان قائل شده بر شرح رسالت مادر در مصالح ضروری پنج گانه تأمل نموده ایم . در واقع، مادر در حفظ مصالح پنجگانه حفظ دین، حفظ نسل، حفظ نفس، حفظ عقل و حفظ مال نقش عمده و موثری را بر عهده دارد. همچنین هم در مبحث قواعد و هم در مبحث اصول رعایت حقوق و حمایت های شایسته معنوی و مادی از مادر را اعمال نموده است. برجستگی حق احترام، کرامت، تربیت، رضاع، حمل، زایش، امنیت و عدم حرج و سلامت در آیات و روایات برای جایگاه پر ارج و خطیر مادری حاکی از توجه عظیم قانونگذاری اسلام به این مهم است. به رغم آنکه «کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان» برای حمایت از حقوق زنان و رفع مظالم از آنها شکل گرفت لیکن با توجه به مبانی تفکر حاکم بر آن چون اصل تساوی، فردگرایی، تشابه و اصل مشارکت و... نقطه عطفی به مسئله مادری دارد و توجه خاصی به جایگاه اجتماعی مادر دارد، لیکن نسبت به قداست مادری و حقوق معنوی و رسالت عظیمی که در دامن و به دست او واقع می شود، توجهی ننموده است. رابطه سیستم قانونگذاری اسلام با روح حاکم بر «کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان» رابطه اخصّ و اعم من وجه از لحاظ منطقی است؛ بدین معنا که تمام مفاد آن نه قابل طرد است و نه قابل قبول. در این راستا با توجه به اصل عزت و استقلال مسلمین و از طرفی جامعیت و تمامیت قوانین اسلام، پذیرش کنوانسیون به معنای یک برنامه کامل برای زنان به طور اعم و بویژه مادران به طور اخص، در جامعه اسلامی از مقبولیت و مشروعیت برخوردار نیست.

تفسیر قرآن کریم در قرن چهاردهم هجری وارد مرحله نوینی گردید. سید جمال الدین اسدآبادی، فریاد بازگشت به قرآن را در این قرن، برای اعاده عزت مسلمانان بلند ساخت و دو شاگرد وی: شیخ محمد عبده و سید محمد رشید رضا با پدید آوردن تفسیر المنار، تحولی شگرف در تاریخ تفسیر به وجود آوردند. عبده بر حاکمیت عقل در دین و زندگی اصرار می ورزید. عموم تفاسیری که پس از المنار نگاشته شده‎اند، به نحوی متأثر از این تفسیرند و بسیاری از این تفاسیر بیش از آن که توجه خود را به سند روایات معطوف سازند، به نقد محتوایی روایات توجه کرده‎اند. بر این اساس، تفاسیر قرن چهاردهم و پانزدهم هجری را به دو دسته: عقل گرا و نص گرا تقسیم کرده‎ایم. از میان تفاسیر موجود،هفت تفسیر: المنار، المیزان، التحریر و التنویر، من وحی القرآن، التفسیر الحدیث، الفرقان و تفسیر اثنی عشری انتخاب گردید که از میان آنها تفسیر اثنی عشری به عنوان تفسیری نص گرا و بقیه عقلگرا شناخته شده‎اند. در میان تفاسیر عقل گرا، المنار، المیزان، من وحی القرآن و الفرقان، قائل به عدم حجیت روایات تفسیری اند؛ در حالی که التحریر و التنویر و التفسیر الحدیث به حجیت روایت در تفسیر قرآن قائلند. تفسیر اثنی عشری نیز روایت را در تفسیر حجت می داند. تفاسیر عقل گرا با عرضه روایات بر قرآن، احادیث یقین آور، عقل و تاریخ صحیح به نقد محتوایی روایات پرداخته اند. از جمله نشانه های عقل گرایی این تفاسیر، رد اسرائیلیات، عدم نقل بسیاری از روایات ضعیف، توجه به فقه الحدیث، بی اعتمادی به روایات اسباب نزول و عدم جمود بر ظواهر روایات است

در رساله حاضر زنان راوی پیامبر، زندگی و احادیث آنان معرفی شده است و محدوده مطالعه آن براساس حروف الفبا از حرف ((ذال)) تا ((یاء)) می باشد. روش تحقیق چنین است که ابتدا بر اساس مطالعه کتب سیره، تاریخ و رجال نام زنان راوی حدیث نبوی استخراج گردیده، سپس به شرح حال و احادیث آنان پرداخته شده است . این رساله در دو فصل تدوین شده است . فصل اول شامل مقدمه و پیش درآمدی بر موضوع، تعریف مسئله، روش تحقیق، طرح فرضیات و مسائل مربوط به تالیف پایان نامه می باشد. در فصل دوم با عنوان روات از صحابیات ، در هر قسمت اسامی راویان به ترتیب حروف الفبا ذکر گردیده، سپس نام یا نامهای دیگر او، نام پدر و مادر، همسر، فرزندان و شرح حال راوی - در صورتی که در کتب مربوطه شرح حالی از وی وجود داشته باشد - پس از آن فضایل راوی و در ادامه نام کسانی که که از راوی مورد نظر روایت کرده اند، تعداد احادیثی که به او نسبت داده اند و بالاخره تاریخ وفات او ذکر شده است . در بخش پایانی از شرح حال هر راوی تحت عنوان احادیث ، احادیثی که از راوی رسیده ذکر شده است . در صورتی که راوی احادیث بسیاری داشته بنا به انتخاب نویسنده برخی از آنها بیان شده است . در صورتی که راویی احادیث بسیاری داشته بنا به انتخاب نویسنده برخی از آنها بیان شده است و اگر از راویی حدیثی نرسیده و تنها در کتب مختلف او را از راویان حدیث نبوی برشمرده اند، نامش در زمره روات از صحابیان آمده است .

آرامش و طمانینه یعنی انسان در عزم و اراده خود استقرار و آرامش داشته و هیچگونه اضطراب و نگرانی به خود راه ندهد. قرآن کریم در میان امواج نگرانیها و اضطرابها ذکر خدا، الا بذکر الله تطمئن القلوب را به عنوان برترین داروی آرام بخض و شفا دهنده قلبها معرفی می کند و پروردگار آن را از خلوص ایمان و از مواهب بزرگ خود شمرده است ، تمام ناآرامیها و اضطرابها با یاد خدا مهار می گردند، ایمان راسخ و محکمی که از مطالعه ریزه کاریها و اسرار شگفت انگیز این جهان پهناور سرچشمه می گیرد قلبها را لبریز از عشق و نشاط، آرامش و اطمینان می کند، انسان در پرتو بندگی خداوند از قید بندگی غیر او آزاد می گردد و هنگامی که با آن وجود لایتناهی آشنا می شود همه چیز جز او در نظرش کوچک می شود، به همین دلیل هرگز بخاطر از دست دادن چیزی، روح او دستخوش طوفانهای اضطراب و نگرانی نمی گردد. در این پژوهش پس از بحثهای مقدماتی، ویژگیهای آرامش ، عوامل و اسباب حصول آرامش و عواملی که باعث سلب آرامش می شوند با استفاده از آیات قرآنی و احادیث مورد بررسی قرار گرفته و قریب بیست عامل جهت حصول آرامش و ده اسباب سلب آرامش بر شمرده است .

از جمله مسائل مهم و قابل توجه در قرآن، طرح داستان انتهای پیشین است . در میان این داستانها، داستان آدم (ع) از آن جهت که مبدا پیدایش انسان برمی گردد داستانی مهم و فهم آن شایان توجه و دقت است . فهم داستان ل دم و چگونگی ظهور، هبوط و زندگانی او می تواند تاثیری شگرف در زندگی انسان داشته باشد. داستان آدم از جمله داستانهایی است که در تورات نیز مطرح شده است . در این پژوهش ، داستان فوق در دو کتاب آسمانی قرآن و تورات به مقایسه گذاشته شد و وجوه اشتراک و افتراق آن دو مورد بررسی قرار گرفت . بدین منظور، ابتدا پس از مطالعه سرگذشت آدم در قرآن و تورات ، مراحل سیر داستان استخراج شد. پس از قرار دادن هر کدام در فصلی جداگانه، ابتدا نظر قرآن مطرح شد و سپس با تورات مقایسع گردید. مراحلی از قبیل: مبدا خلقت آدم، دمیدن روح الهی در او، تعلیم اسماء، خلقت حوا، بهشت ، درخت ممنوعه، عهد، عصیان و هبوط آدم، در هر دو کتاب موجود است . اما مراحلی همچون: خلافت آدم، سخن فرشتگان، سجده آنها، تلقی کلمات ، توبه آدم، اجتباء و اصطفاء او در تورات ذکر نگردیده است . پس از تطبیق مراحل موجود در هر دو کتاب نتیجه شد که هم نکات مشترک و هم وجوه ممیزه ای بین این دو کتاب آسمانی وجود دارد. نکات مشترک از آن جهت که منشا هر دو کتاب و حیانی بوده، و از طرف دیگر قرآن نیز به وجود احکام صحیح در تورات گواهی داده است "و کیف یحکمونک و عندهم التوراه فیها حکم الله" (مائدهˆ43). وجوه ممیزه نیز از آن جهت که تورات مورد دستبرد و تحریف قرار گرفته و خرافات زیادی توسط علمای یهود در آن راه یافته است . در پایان، سرگذشت فرزند آدم مطرح شد و مسائلی از قبیل: قربانی، علت ، نوع و سبب پذیرش قربانی، چگونگی آگاهی هابیل و قابیل از پذیرش قربانی، علت قتل هابیل، عکس العمل هابیل در برابر تصمیم برادر بر قتل او، کیفیت ازدواج فرزندان آدم و تعلیم بنی آدم در دو کتاب فوق مورد بررسی قرار گرفت . در این قسمت نیز هم نکات مشترک و هم وجوه افتراقی بین دو کتاب وجود داشت .

دعا به معنی خواندن، رغبت به سوی خدا و درخواست عنایت و استمداد از پروردگار است . دعا و نیایش ، روح را تهذیب ، نفس را تزکیه، اندیشه را تصفیه و تردید را از دلها می زداید و راه رشد و تقوی و کمال را به رهروان این طریق می نمایاند. هر عبادتی ظاهر و باطنی دارد، باطن هر عبادتی عبارت است از توجه خالص ، ارتباط قلبی و مراقبت همیشگی بر این ارتباط. دعا نیز از چنین باطنی برخوردار است و داعی باید مراقبت کند که همواره خود را در محضر رب العالمین مشاهده کند، براین اساس ، دعا در لسان پیشوایان به "مخ العباده" "افضل العباده"، "سلاح المومن"، "مفاتیح النجاح" و "مقالید الفلاح" تعبیر شده است . بالاترین مقام انسان، مقام عبودیت است که توفیق بندگی حضرت حق نصبیش می گردد و شیرین ترین مرحله عبادت ، مرحله دعا و ایجاد ارتباط بنده با خدا و توفیق تضرع و توبه و اظهار خضوع و خشوع و اعلان تقدیس و تسبیح و تحمید حق است که اگر بنده اهل دعا نباشد مورد توجه خدا نخواهد بود. دعا در نزد اولیا وسیله رسیدن به مرحله کمال انقطاع و تحصیل نورانیت ، بصیریت قلب و وصول به معدن عظمت و دریدن حجابهای ظلمت و سر بر آستان سودن و آسودن است . قرآن نیز ضمن بیان دعاهای مختلف و متفاوت ، با ارائه نمونه های عینی از مومنین و غیرمومنین، هم ماهیت این آموزه مهم دینی را تبیین می کند و هم عوامل استجابت ، موانع استجابت ، آداب دعا و انواع دعا را معرفی می کند و در ضمن معرفی این آموزه دینی به صورتی هدفمند، از روشهای تربیتی خاص خود بهره جسته و دعا را به عنوان عبادتی خاص ، با اثری ویژه در تربیت معنوی انسان معرفی می کند.

اصلاح به معنای زایل کردن فساد ، به سامان آوردن ، به صلاح آوردن و ... است که در قرآن کریم با مشتقات مختلف آمده است و در مفاهیمی از قبیل : صلاحیت دخول در بهشت ، اصلاح بعد از توبه ، اصلاح وصیت ، صفت عمل و انسان ، اصلاح میان مردم و ... بکار رفته است ، که انجام دهنده آنها فردی صالح و مصلح شناخته می شود. در تقابل اصلاح ، فساد و افساد قرار دارد که هر گونه خروج از حالت سلامت و اعتدال ، ظلم و ستم ، کفر و شرک و نفاق ، محاربه با خدا و رسول ، و ... فساد تلقی شده و عامل آن مفسد نامیده می شود. تلاش برای رفع هر گونه فسادی ، وظیفه واجب هر فرد و نظام اسلامی قلمداد می شود. در اندیشه قرآنی قرار گرفتن فرد و جامعه در مسیر الهی است که برای انجام اصلاحات ، مصلحان موظف به حرکت به طرف جامعه و تلاش برای رفع موانع هدایتند. جریان اصلاح طلبی و اصلاح طلبان در جامعه دینی در صورتی توفیق خواهد یافت که دور از شائبه های نفسانی بوده و با قصد و هدف الهی انجام گیرد.

تعیین معیارهایی برای نقد حدیث و توجه به نکاتی در فهم حدیث از جمله اموری است که ریشه در روایات پیامبر اکرم (ص) و ائمه اهل بیت (ع) دارد و از دیرباز مورد توجه بوده است . با اینهمه در غیر حوزه فقه ، حدیث پژوهان در داوری در باره احادیث بسیار احتیاط کرده اند و این احتیاط در حوزه روایات شیعی آن چنان شدید بوده است که کمتر نگاشته ای مستقل در این باره شکل گرفته و موارد انگشت شمار آن هم ، منحصرا متعلق به دوره معاصراست . دراین بحث روایی تفسیر المیزان ، با گردآوری روایات غیر فقهی ناظر به آیات قرآنی ، مجموعه ای گسترده و بی بدیل را فراهم آورده که ضمن آن علامه به داوری در باره احادیث پرداخته و کاستی های روایات را در کنار پیچیدگی ها و لطایف آن به نیکویی نمایانده است . علامه در بررسی خود از روایات ، بیش از هر چیز، به متن روایت توجه دارد و از ضعف سند جز به عنوان قرینه ای درکنار متن ، یاد نمی کند. همچنانکه متن روایات را با عرضه بر قرآن ، سنت ، عقل ، تاریخ ، واقع و علم به نقد می کشد . اما رویکرد علامه را تنها در همین معیارها نمی توان خلاصه کرد.

سیره پیامبر (ص) به عنوان شیوه نامه رفتار آن حضرت (ص)، راهنمای رفتار و کردار ما مسلمانان می باشد. آن حضرت (ص) به حکم آیه ((لقد کان فیکم رسول الله اسوه حسنه))؛ در تمام عرصه های زندگی الگوی نیکویی است که باید به آن حضرت (ص) تاسی نمود؛ چرا که اقتدا و تاسی به آن بزرگوار، اقتدا به تمام خوبی ها و نیکی ها و زیبایی هاست. این پژوهش که به بررسی ((سیره رسول خدا (ص) در برخورد با منافقان)) پرداخت، در شش فصل تنظیم شده است. فصل اول آن، شامل ((کلیات)) و فصل دوم آن، مباحثی چون سنت، سیره، اهمیت و تحریف سیره و ... را دربردارد. در فصل سوم، به مطالعه سیره نبوی به تاکید بر ((سیره اجتماعی و حکومتی)) رسول خدا (ص) پرداخته شده است. در فصل چهارم، با موضوع ((رفتار شناسی منافقان))، برخی از ((رفتارهای عقلی)) یا ((مکانیسم های دفاعی)) و ((رفتارهای روانی)) و نیز ((رفتارهای اجتماعی)) منافان به بحث نهاده شده است. در فصل پنجم، علاوه بر پیدایش منافقان در تاریخ اسلام، به بررسی برخی از شیوه های برخورد آنان با پیامبر اسلام (ص) نیز پرداخته شده است و در فصل ششم، ابتدا به دستورات خداوند در خصوص منافقان پرداخته و سپس، سعی شده تا برخی از شیوه های برخورد رسول خدا (ص) با منافقان بررسی شود. آنچه از سیره رسول خدا (ص) برمی آید، این است که آن حضرت (ص) در مدت حکومتش، برای اصلاح جامعه از پدیده نفاق از شیوه ((درمانی))، مخصوص خودش استفاده نموده است.

شادمانی یکی از هیجانهای مثبت در وجود آدمی است که بر اندیشه ، احساس و رفتار انسان اثر می گذارد.مفهوم شادمانی در قرآن و حدیث با واژه های گوناگونی مانند، فرح، سرور، بهجت، بشر و ... به کار رفته است. شادمانی در زمینه ها و بسترهایی می روید که بدون تامین بایسته این بسترها هرگز پایدار نخواهد بود.اما جای این سوال باقی است که شادمانی با دینداری قابل جمع است و یا باید یکی را فدای دیگری نمود؟ انجام دستورات دینی بر نشاط آدمی می افزاید و یا از آن می کاهد؟ این پایان نامه مفهوم شادمانی و جایگاه آن را بررسی می کند.