‏ یکی از اجزای مهم محیط زیست، منابع خاکی است که برای حفظ آن باید کیفیت و سلامت خاک مد نظر قرار گیرد. از ‏عوامل مهم اثرگذار بر کیفیت و سلامت خاک ها، تغییر کاربری آنها است. ریزجانداران توانایی ویژه ای در سنجش کیفیت و ‏سلامت خاک دارند و سریعاً به تغییرات محیطی واکنش نشان می دهند. این مطالعه به صورت فاکتوریل و در قالب طرح ‏بلوکهای کامل تصادفی با دو فاکتور ‏a‏: کاربری اراضی در سه سطح (سه نوع کاربری اراضی) و ‏b‏: عمق خاک در دو سطح ‏‏(30-0 و 60-30 سانتی متر) در دشت سلدوز نقده استان آذربایجان غربی در منطقه میرآباد در پهنه ای به مساحت 200 ‏هکتار انجام گردید. کاربری های مورد مطالعه عبارت بودند از باغ سیب توأم با زراعت یونجه (کشت مخلوط) با قدمت بیش از ‏‏10 سال، زمین زراعی با تناوب (گندم ـ چغندر قند ـ ذرت ـ کلزا) و مرتع درجه یک با تراکم بالای 90% پوشش گیاهان ‏مرتعی (به عنوان اکوسیستم شاهد). در بهار سال 1389 از هر کاربری داخل هر بلوک دو نمونه مرکب از عمق های 30 – 0 ‏و 60 – 30 سانتی متر برداشته شد و شاخص های بیولوژیک کیفیت خاک شامل تنفس پایه، تنفس ناشی از بستره، کربن ‏بیوماس میکروبی، نیتروژن بیوماس میکروبی، فسفر بیوماس میکروبی، کربو هیدراتهای خاک و فعالیت آنزیم های دهیدروژناز، ‏سلولاز، اوره آز، فسفو منواستراز اسیدی و قلیایی و شاخص های اکوفیزیولوژیک شامل سهم متابولیک، سهم میکروبی و ‏شاخص های شیمیایی شامل کربن آلی، ‏ph، ‏ec، درصد آهک و شاخص های فیزیکی شامل بافت خاک و پایداری ‏خاکدانه ها در آب (‏‎(was‏ اندازه گیری شد. تحلیل آماری داده های حاصل از آزمایش با استفاده از نرم افزارهای ‏spss،mstatc ‎‏ و رسم نمودارها با استفاده از نرم افزار ‏excel‏ انجام گردید. مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن در ‏سطح احتمال یک درصد انجام گرفت. شاخص های کیفیت و سلامت خاک در کاربری های زراعت و باغ سیب نسبت به مرتع ‏دست نخورده (شاهد) کاهش معنی داری نشان داد. کاهش تنفس پایه در کاربری باغ سیب و زراعت نسبت به کاربری مرتع ‏در عمق 30 – 0 به ترتیب 29/49، 97/43 درصد و در عمق 60 – 30 به ترتیب 1/67، 79/65 درصد بود. کاهش معنی دار ‏تنفس پایه با افزایش عمق خاک به ترتیب در کاربری های مرتع، باغ سیب و زراعت 79/54، 98/49، 95/52 درصد به دست ‏آمد. فسفر بیوماس میکروبی و فعالیت آنزیم اوره آز در کاربری باغ و زراعت نسبت به کاربری مرتع در عمق 30 – 0 سانتی ‏متری به ترتیب 22/76 و 62/70، 48/65 و 74/72 درصد کاهش یافته است. از میان شاخص های اندازه گیری شده، سهم ‏میکروبی خاک و واکنش خاک متأثر از کاربری ها نبودند، سهم میکروبی خاک، واکنش خاک، درصد آهک، درصد شن، ‏پایداری خاک دانه ها در حالت مرطوب، کربن بیوماس میکروبی، نسبت تنفس ناشی از بستره بر تنفس پایه، فعالیت آنزیم های ‏فسفاتاز قلیایی و اوره آز متأثر از عمق خاک نبودند. نتایج حاصل از تجزیه رگرسیون چند متغیره میان شاخص های اندازه ‏گیری شده با کربن آلی خاک و فسفاتاز اسیدی به ترتیب دارای بیشترین ضریب تبیین معنی دار **985/0=2‏r‏ و ‏‏**97/0=2‏r‏ بود. در این مدت مصرف انواع سموم دفع آفات و علف کش ها و کودهای شیمیایی و انجام عملیات خاکورزی ‏‏(کشاورزی سنتی) باعث کاهش کیفیت و سلامت خاک گردیده است. کاربری زراعت بیشتر از دیگر کاربری ها باعث افت ‏کیفیت و سلامت خاک شده است. شاخص های بیولوژیک کیفیت خاک شامل تنفس پایه خاک، فسفر بیوماس میکروبی و ‏فعالیت آنزیم اوره آز خاک دچار بیشترین درصد تغییرات شده اند که نشانگر حساسیت این شاخص ها به تنش های وارده بر ‏اکوسیستم است و این شاخص ها به عنوان حسگر عمل کرده و سریعاً به تنش ها واکنش نشان داده اند.‏

اثر تلفیقی مایه زنی سینوریزوبیوم ملیلوتی، شرایط رطوبت خاک و سطوح فسفر بر ترکیب عنصری و رشد گیاه یونجهl. medicago sativa رقم قره یونجه با انجام آزمایشی در شرایط گلخانه ای بررسی گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل و بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه عامل شرایط رطوبت خاک در سه سطح (100-90 درصد ظرفیّت مزرعه ای، 80-70 درصد ظرفیّت مزرعه ای و 60-50 درصد ظرفیّت مزرعه ای) و فسفر در سه سطح (صفر، 30 و 60 میلی گرم بر کیلوگرم خاک از منبع مونوکلسیم فسفات، ca(h2po4)2.h2o) و مایه زنی باکتری در دو سطح (با و بدون مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی) و در سه تکرار اجرا شد. در پایان دوره رشد بخش هوایی و ریشه گیاه برداشت و وزن تر، ماده خشک، آب مصرفی، کارایی مصرف آب، درصد خاکستر کل، مقدار نسبی آب برگ، کارایی زراعی فسفر، کارایی فیزیولوژیک فسفر و بازیابی فسفر و غلظت و مقدار n، p، k، na، ca، mg، fe، mn، zn و cu در بخش هوایی و ریشه و فاکتور انتقال آن ها اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که ارتفاع ساقه، حجم ریشه، وزن تر و خشک بخش هوایی و ریشه یونجه در رطوبت 100-90 درصد ظرفیّت مزرعه ای بهتر از سایر سطوح رطوبت خاک بود. مصرف فسفر باعث افزایش وزن تر و خشک بخش هوایی و ریشه، حجم ریشه، ارتفاع ساقه و نسبت وزن خشک بخش هوایی به وزن ریشه شد، ولی تأثیر معنی داری بر نسبت وزن تر بخش هوایی به وزن ریشه نداشت. مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی سبب افزایش ارتفاع ساقه، حجم ریشه، وزن تر و خشک بخش هوایی و ریشه در یونجه شد. شاخص کلروفیل برگ ها با افزایش سن گیاه و کاهش رطوبت خاک افزایش یافت. مصرف فسفر و مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی نیز سبب افزایش این شاخص شد. افزایش رطوبت خاک، مصرف فسفر و مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی سبب افزایش مقدار نسبی آب برگ شد. کاهش رطوبت خاک سبب کاهش نسبت وزن تر و خشک بخش هوایی به ریشه شد. بیشترین رشد و کارایی مصرف آب با مصرف 60 میلی گرم بر کیلوگرم خاک فسفر و رطوبت خاک 100-90 درصد ظرفیّت مزرعه ای و مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی دیده شد. افزایش رطوبت خاک سبب افزایش غلظت p، k، na، mg، mn و zn در بخش هوایی گیاه یونجه شد. اثر سطوح رطوبت خاک و کود فسفر بر غلظت عناصر غذایی بخش هوایی و ریشه متفاوت بود، ولی مقدار عناصر در بخش هوایی و ریشه یونجه با افزایش رطوبت خاک، مصرف کود فسفر و مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی افزایش یافت. افزایش رطوبت سبب افزایش مقدار عناصر n، p، k، ca، mg، fe، mn، zn و cu بخش هوایی گیاه شد. با مصرف فسفر مقدار عناصر n، p، k، ca، mg، fe و cu بخش هوایی گیاه افزایش یافت. مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی سبب افزایش مقدار عناصر n، p، k، na، fe و zn بخش هوایی گیاه شد. با کاهش رطوبت خاک کارایی زراعی و بازیابی فسفر نیز کاهش یافت، ولی کارایی فیزیولوژیک فسفر تغییر معنی داری نکرد. مصرف فسفر سبب افزایش کارایی زراعی، کارایی فیزیولوژیک و بازیابی فسفر شد، ولی مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی تأثیر معنی داری بر کارایی زراعی، کارایی فیزیولوژیک و بازیابی فسفر نداشت. همچنین اثر متقابل معنی داری بین مایه زنی سینوریزوبیوم ملیلوتی، شرایط رطوبت خاک و سطوح فسفر بر روی وزن خشک بخش هوایی و ریشه، نسبت وزن تر بخش هوایی به وزن ریشه، نسبت وزن خشک بخش هوایی به وزن ریشه و حجم ریشه مشاهده گردید. .به طور کلی، برای رشد مطلوب یونجه و افزایش کارایی مصرف آب در شرایط مشابه این تحقیق، می توان رطوبت خاک 100-90 درصد ظرفیّت مزرعه ای، مصرف 30 میلی گرم فسفر بر کیلوگرم خاک و مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی را توصیه کرد.

برای افزایش رشد و عملکرد برنج (oryza sativa l.) در شرایط شور استفاده متعادل از کودهای شیمیایی نیتروژن و روی ضروری است. برای این منظور، آزمایشی به صورت فاکتوریل و در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی با سه تکرار شامل شوری خاک در دو سطح 0/47 و ds/m 4/5 از منبع کلرید سدیم (nacl)، نیتروژن در سه سطح صفر، 100 و mg/kg 200 از منبع اوره ((nh2)2co) و روی در سه سطح صفر، 5/7 و mg/kg 15 از منبع سولفات روی (znso4.7h2o) در گلخانه ایستگاه تحقیقات کشاورزی خلعت پوشان دانشگاه تبریز انجام شد. بذور جوانه دار شده برنج رقم هاشمی در گلدان های حاوی سه کیلوگرم خاک کشت و در شرایط غرقاب به مدت 95 روز رشد یافتند. پس از آن، شاخساره گیاهان برداشت و غلظت و مقدار جذب نیتروژن (n)، فسفر (p)، پتاسیم (k)، سدیم (na)، کلسیم (ca)، منیزیم (mg)، آهن (fe)، مس (cu)، روی (zn) و منگنز (mn) اندازه گیری شد. همچنین وزن تر و خشک شاخساره، شاخص کلروفیل برگ ها، تعداد برگ در گلدان، شاخص سطح برگ، تعداد پنجه در گلدان، ارتفاع گیاه، قطر ساقه در محل طوقه و کارایی مصرف آب در تیمارهای مختلف تعیین شد. نتایج نشان داد که افزایش شوری خاک باعث کاهش معنی دار وزن تر و خشک شاخساره، شاخص سطح برگ، تعداد برگ در گلدان، ارتفاع گیاه، قطر ساقه در محل طوقه، شاخص کلروفیل برگ و کارایی مصرف آب شد. با افزایش شوری خاک از 0/47 به ds/m 4/5، غلظت و جذب n، p، k، ca، mg، fe، zn، cu و mn در شاخساره برنج به طور معنی داری کاهش ولی غلظت و جذب na افزایش یافت. مصرف 100 و mg/kg200 نیتروژن، وزن تر و خشک شاخساره، شاخص سطح برگ، تعداد برگ در گلدان، ارتفاع گیاه، قطر ساقه در محل طوقه، شاخص کلروفیل برگ، کارایی مصرف آب، غلظت و جذب n، p، k، na، ca، fe، zn و جذب cu و mn را نسبت به شاهد به طور معنی داری افزایش داد ولی غلظت cu و mn شاخساره را کاهش داد. مصرف 5/7 و mg/kg15روی، وزن تر و خشک شاخساره، شاخص سطح برگ، تعداد برگ در گلدان، ارتفاع گیاه، قطر ساقه در محل طوقه، شاخص کلروفیل برگ، و کارایی مصرف آب را نسبت به شاهد به طور معنی داری افزایش داد ولی بر تعداد پنجه در گلدان تأثیر معنی داری نداشت. مصرف 7/5 و mg/kg15 روی نسبت به شاهد باعث کاهش معنی دار غلظت p، k، na، ca، fe، mnو mg و افزایش معنی دار غلظت zn شاخساره برنج شد. مقایسه میانگین ها نشان داد که بیشترین تعداد برگ، عرض برگ، طول برگ، قطر ساقه در محل طوقه، ارتفاع گیاه، وزن تر و خشک شاخساره، کارایی مصرف آب و شاخص کلروفیل برگ در ترکیب تیماری ds/m0/47 شوری، mg/kg200 نیتروژن و mg/kg15روی مشاهده شد. افزایش شوری خاک باعث کاهش معنی دار کارایی مصرف نیتروژن و روی شد. کارایی مصرف زراعی و فیزیولوژیک نیتروژن در سطح mg/kg100 نیتروژن بیش تر از سطح mg/kg200 نیتروژن بود. به طور مشابه، سطح mg/kg7/5روی نسبت به سطح mg/kg15روی کارایی مصرف زراعی و فیزیولوژیک روی بیشتری داشت. به طور کلی، برای دستیابی به رشد مطلوب گیاه برنج، مصرف mg/kg200 نیتروژن و mg/kg7/5 روی در شرایط مشابه این تحقیق (شور و غیرشور) می تواند توصیه شود.