چکیده مسئله نسبیت اخلاق با عناوین متعدد از دیرباز تاکنون همواره مورد توجه دانشمندان اسلامی و غربی بوده است. با این حال هنوز هم به مثابه یک پژوهش زنده به خصوص در مباحث فلسفه اخلاق مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد. این پژوهش در صدد واکاوی دیدگاه قرآن کریم در این باره، فارغ از صبغه فلسفی این نظریه بوده و با پاسخگویی دقیق به سوالات مطرح در نظریه نسبیت اخلاق از منظر قرآن کریم ، نظریه نسبیت اخلاق را رد و اطلاق اخلاق را اثبات می کند. به این معنا که اصول و ارزش های اخلاقی در همه شرایط همواره ثابت بوده و دگرگون نمی-شوند.نظریه نسبیت اخلاق از منظر قرآن کریم از زاویای متعددی می تواند مورد بررسی قرار گیرد. تحلیل بعد ایجابی اطلاق اخلاق،استفاده از تحلیل مسائل اساسی فلسفه اخلاق و بررسی آیات موهم نسبیت اخلاق سه روشی هستند که در تحلیل نظریه نسبیت اخلاق از منظر قرآن کریم مورد استفاده قرار گیرند.همچنین نقد نظریه نسبیت اخلاق از منظر قرآن کریم در حل مفاهیمی چون تقیه و عصمت قابل استفاده است. کلید واژگان: اطلاق اخلاق، نسبیت اخلاق،فلسفه اخلاق،قرآن

در جوامع روایی شیعه و اهل سنّت روایاتی در مورد فتنه ها و حوادث آخرالزمان وارد شده است. یکی از موضوعات مطرح شده در این روایات دجّال است، که برخی عالمان آن را از علائم آخرالزمان و برخی دیگر از علائم ظهور دانسته اند. در جوامع روایی اهل سنّت روایات موضوع دجّال از جوامع روایی شیعه بسیار بیشتر است. این روایات به طور کلی با توجه به موضوعات مطرح شده در آن ها به دو دسته ی روایات با موضوعات مشترک، و روایات با موضوعات مختص جوامع روایی فریقین تقسیم می شود. موضوعات مشترک مانند: وقایع زمان خروج دجّال، خصوصیات چشم دجّال، زمان و مکان خروج دجّال، خصوصیات مرکب دجّال، پیروان دجّال، محل کشته شدن و کشنده دجّال؛ و موضوعات مختص جوامع حدیثی شیعه مانند: دجّال در تابوتی از آتش، زراعت و کشاورزی در زمان دجّال؛ و موضوعات مختص جوامع حدیثی اهل سنّت مانند: والدین دجّال، ذکر برخی خصوصیات ظاهری دجّال، سنّ دجّال. این روایات موضوعات گوناگونی را در مورد دجّال مطرح می کند و در اکثر آن ها در مورد موضوعات مطرح شده، اختلاف وجود دارد. در برخی از موضوعات اختلاف میان روایات وارده در آن موضوع بیشتر و در برخی موضوعات اختلاف روایات کمتر است. موضوعات با اختلاف بیشتر مانند: زمان و مکان خروج دجّال، خصوصیات چشم و پیروان دجّال؛ و موضوعات با اختلاف کمتر مانند: نوشته میان دو چشم دجّال، معرفی دجّال به نام افراد خاص، ادعای ربوبیّت دجّال، خصوصیات مرکب دجّال، محل کشته شدن و کشنده دجّال؛ همچنین برخی از این اختلافات قابل جمع بوده و برخی قابل جمع نیست؛ اختلافات قابل جمع مانند: پیروان دجّال، وقایع زمان خروج دجّال، نوشته میان دو چشم و کشنده دجّال؛ و اختلافات غیرقابل جمع مانند: محل کشته شدن دجّال و خصوصیات چشم دجّال. به دلیل اختلافات موجود در روایات، میان عالمان در مورد شخص یا سمبل بودن دجّال اختلاف نظر است، برخی آن را سمبل دانسته و برخی آن را شخصی خارجی فرض کرده اند. با توجه به برخی قرائن و شواهد نظریه سمبل بودن دجّال تقویت می شود ولی قطع پیدا کردن به این قضیه به علت وجود برخی روایات موید شخص بودن دجّال، مشکل است.

تفسیر قرآن با آموزه های رسول خدا (ص) آغاز شد و با تبیین ها و تفسیرهای اهل بیت علیهم السلام گسترش و تعمیق یافت. مفسران پیوسته از روایات پیامبر و اهل بیت علیهم السلام در تفسیر قرآن بهره گرفته اند. روایات اهل بیت علیهم السلام الگویی مناسب برای آموزش صحیحِ تفسیر قرآن و استخراج اصول و قواعد تفسیری است زیرا رسول خدا (ص) و اهل بیت بزرگوار ایشان مفسران واقعی و آگاه به تمام معانی و بطون متعدد قرآن اند. این پژوهش عهده دار جمع و تدوین و بررسی روایاتِ قرآنیِ دربردارنده اصول و قواعد تفسیری در اصول کافی است که به روش تحلیل محتوا انجام می گیرد و گردآوری مطالب به روش کتابخانه ای است. از 3786 روایتی که ثقه الاسلام کلینی در اصول کافی گردآورده است 678 روایت لفظ یا مضمون آیه یا آیاتی را در بردارند. با گونه شناسی این بخش از روایات می توان آنها را در سه دست? روایات تفسیری (331 روایت)، روایات استشهادی (303 روایت) و روایات مرتبط با علوم قرآنی (44 روایت) گنجاند. اصول و قواعد تفسیر در تقسیمی دوگانه، یعنی اصول مبنایی مستفاد از روایات اهل بیت علیهم السلام و اصول روشی مستفاد از روایات اهل بیت علیهم السلام تنظیم شده اند. در قسم اول، شش اصل مبنایی: اصل وحیانی بودن الفاظ قرآن، اصل حجیت قرآن موجود، اصل حجیت ظواهر قرآن کریم، اصل امکان فهم پذیری قرآن برای همگان، اصل اعتبار عقل در حوزه فهم قرآن، اصل وجود لایه ها و بطون در قرآن از این روایات به دست آمد. در قسم دوم، نُه اصل روشی: اصل توجه به قرائت صحیح، اصل توجه به قرآن به عنوان منبع تفسیر قرآن، اصل توجه به جایگاه پیامبر اکرم (ص)، اصل توجه به مفاهیم عرفی و مسائل زبانی، اصل تعمیم آیه، اصل در نظر گرفتن سطح فهم مخاطب، اصل نفی باور نادرست در فهم آیات قرآن و تصحیح آن، اصل توجه به اسباب نزول، اصل احتراز از تفسیر به رأی استخراج شده است. در ضمنِ معرفی هر یک از اصول تفسیری نمونه های از روایات دربردارنده آن اصول ذکر شده است.

امام حسین ? با همراهی اهل بیت شان، در طول قیام عاشورا به منظور دعوت مردم به سوی خداوند متعال و مبارزه علیه ظلم و ستم، شیوه های متنوعی بکار گرفتند. در این پژوهش با بررسی خطبه ها و احتجاجات، 8 شیوه تبلیغی و 18 موضوع مطرح شده در سخنان ایشان استخراج و تبیین شده است. شیوه های تبلیغی عبارتند از: روش استدلالی، تبیین و ارائه درست مطالب، استناد به مشترکات، پاسخ گویی به شبهات، موعظه، آزمایش و تصفیه یاران، معرفی الگو و بکارگیری اصول روانشناسی؛ و موضوعات مطرح شده در سخنان ایشان به ترتیب با توجه به بسامد آنها عبارتند از: یادآوری جایگاه اهل بیت ~، بیان مثالب بنی امیه و یزید، مبارزه با عقاید باطل، اخبار غیبی، تبیین اهداف قیام، تبیین شایستگی و حقانیت اهل بیت ~ برای خلافت و اثبات حرمت خلافت بنی امیه، علل نپذیرفتن حق توسط کوفیان، بی گناهی و مظلومیت اهل بیت ~، دلایل ترک مکه، دلایل عزیمت به کوفه، مزد پیامبر ?، غصب خلافت امام علی ?، شرایط رهبر مسلمانان، تبیین اوضاع جامعه و وظیفه مومن، توصیف مرگ، تبیین عظمت مصائب در واقعه عاشورا، هدف بنی امیه و وجوب مشروعیت وسیله برای رسیدن به هدف مقدس. همچنین با بررسی واکنش های مخاطبان امام حسین ? و اهل بیت ایشان در آن زمان و مخاطبان فرازمانی و فرامکانی ایشان در طول تاریخ، 9 واکنش مختلف در برابر سخنان ایشان شناسائی شده است