هوش هیجانی (emotional intelligence) که به اختصار ei گفته می شود و معیار ارزیابی آن را «ضریب هوش هیجانی» یا eq می نامند، به توانایی، ظرفیت یا مهارت ادراک، سنجش و مدیریت هیجانات خود و دیگران، دلالت دارد. هوش هیجانی مقوله ای روان شناسی است که تقریباً جدید بوده، امّا به دنبال آشنایی با اثرات آن در زندگی و روابط شخصی و اجتماعی انسان، رفته رفته به مقوله ای کاملاً جدی برای برنامه ریزان کشورهای مختلف در سرار جهان تبدیل شده است. دانش مندان زیادی به مبحث هوش هیجانی پرداخته و یا از آن سخن گفته اند. کسانی چون ثروندایک، گاردنر، بار-آن، جان مایر و پیتر سالووی و غیره... که هر کدام پژوهش های گسترده ای در این زمینه انجام داده اند. امّا دانیل گلمن نخستین کسی بود که در سال 1995 از گذر تحقیقات این دانش مندان، شکل جامعی به این مبحث داده و آن را به عنوان «هوش هیجانی» به جامعه ی بشری معرفی نموده است. وی در پرفروش ترین کتاب خود با نام "هوش هیجانی" مشخص می کند که هوش هیجانی چیست و چرا از بهره هوشی مهم تر است. هوش هیجانی متشکّل از مولفه های درون فردی و بین فردی است و تقریباً همه ی جنبه های هیجانی زندگی انسان را در بر می گیرد. لذا؛ از آن جایی که بیش تر با نگرش ها و عواطف مرتبط است، می توان آن را یک جنبه ی وجودی برای انسان دانست. با در نظر گرفتن عاطفه به عنوان نقطه اشتراک میان هوش هیجانی و ادبیات که برای اولی سنگ بنا و برای دومی یکی از عناصر مهم آن تلقی می شود، این نظریه به وجود آمد که با مطالعه و بررسی روان شناسانه ی یک اثر ادبی می توان هوش هیجانی صاحب اثر را مورد ارزیابی قرار داد. آشنایی با نهج البلاغه به عنوان یک اثری ادبی بسیار ارزش مند که خواننده در عین این که از آن بلاغت، حکمت، موعظه، توحید، شجاعت، زهد و... می آموزد، خود را در امواجی از احساس و هیجان می یابد، این فرصت را در اختیار محقق گذاشت تا با مبنا قرار دادن رفتار، اندیشه، و عملکرد انعکاس یافته ی علی (ع) در خطبه های نهج البلاغه، هوش هیجانی حضرت (ع) را مورد ارزیابی قرار داده و از گذر این تلاش بخشی از جنبه ی وجودی امام(ع) را برا اساس مدل گلمن تبیین کرده و به بعد ملکوتی ایشان منتقل شد. لذا؛ مسلم است که شخصیت علی(ع) فراتر از آن است که بتوان شناخت ایشان را محدود به معیارهای بشری کرد. بر این اساس؛ تلاش شده تا قابلیت های فردی و اجتماعی علی (ع) در دو فصل مجزا و در ذیل مولفه ها و خرده معیارهای هر یک از این مولفه ها مورد بررسی و اثبات قرار گیرد. در فصل اول کلیات پژوهش و چرایی و چه-گونگی آن مطرح شده است. در فصل دوّم به تعریفی مختصر از علی (ع)، نهج البلاغه، و توضیح تفصیلی عناصر و مولفه های هوش هیجانی پرداخته شده است. در فصل سوّم قابلیت های فردی و در فصل چهارم قابلیت های اجتماعی امام (ع) مورد مطالعه واقع گردیده و در فصل پنجم، نتیجه حاصل از پژوهش مشخص و اعلام گردیده است.