نام پژوهشگر: سیدمحمود طیب حسینی

بررسی تطبیقی مفردات قرآن از مجمع البیان و کشاف (سوره آل عمران)
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم - دانشکده علوم قرآنی قم 1390
  راحله اخچی   علی فتحی

چکیده واژه شناسی قرآن که در دانش مفردات از آن بحث می شود، یکی از علوم پیش نیاز تفسیر است، به دلیل گستردگی این موضوع و اهمیت آن در فهم آیات الهی، مسلمانان از همان آغاز نزول قرآن به این مهم اهتمام داشته اند. به دلیل بنیه لغوی فوق العاده قرآن و نقش موثر و مهم مفردات، در تفسیر قرآن کریم، در دوره های بعدی مفسران و دانشمندان علوم قرآنی به آن عنایت بسیاری مبذول داشتند. مرحوم طبرسی، یکی از مفسرانی است که در «مجمع البیان فی تفسیر القرآن»، بخش جداگانه ای را با عنوان «اللغه»، به مفردات قرآن اختصاص داده است. زمخشری نیز که هم عصر طبرسی است، در «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل» در ضمن تفسیر آیات به مفردات و معانی آن ها توجه ویژه ای داشته است. بر همین اساس در پایان نامه حاضر دویست و پانزده واژه از سوره آل عمران را با توجه به تفاسیر مجمع البیان و کشاف استخراج و پس از ذکر آیه و ترجمه ی آن، ابتدا متن «اللغه» از تفسیر مجمع البیان طبرسی گزارش شده، سپس تلاش گردیده است تا؛ اولا درباره آن نکات نگارشی و ویرایشی رعایت شود، ثانیا تلاش شده که متن عربی به طور دقیق اعراب گذاری شود، ثالثا با تکیه بر منابع کهن عربی از جمله: العین، مفردات راغب و لسان العرب و... ترجمه گردد، سپس در ذیل آن با مراجعه به تفسیر کشاف، دیدگاه این مفسر بزرگ در خصوص معنای واژه های منتخب استخراج، و پس از ذکر متن عربی، اعراب گذاری و ترجمه شده است، آن گاه با تکیه بر سیاق آیات و با مراجعه به تفاسیری هم چون المیزان و نمونه و نیز کتب لغتی هم چون العین، مفردات، لسان العرب، قاموس قرآن و نیز کتاب اعجاز بیانی (اثر بنت الشاطی) دیدگاه های دو مفسر ارزیابی شده است، البته به علت کثرت لغات و دشواری ترجمه ی آن، ارزیابی ها موجز و در حد توان گویا بوده است. کلید واژه ها: مفردات قرآن، بررسی تطبیقی، مجمع البیان، کشاف، طبرسی، زمخشری.