چکیده: منطقه مورد مطالعه در شمال شرق شهرستان گلپایگان (استان اصفهان) و در حدفاصل طول های جغرافیایی50o48/6// تا 50o14/27// و عرض های جغرافیایی33o45/00// تا 33o34/7//قرار گرفته است. سنگهایی که در منطقه مورد مطالعه وجود دارد شامل سنگ های دگرگونی و آذرین می باشد که سنگ های دگرگونی برونزد یافته در منطقه شامل فیلیت، شیست، مرمر، کوارتزیت و آمفیبولیت می باشد که سن این سنگهای دگرگونی پرکامبرین بوده و به داخل این سنگ های دگرگونی توده های آذرین نفود کرده اند که سن این توده های آذرین نیز پرکامبرین می باشد که از جمله این توده های نفوذی توده نفوذی چشمه سفید در شمال گلپایگان و موته در شمال شرق گلپایگان می باشد. منطقه گلپایگان از نظر تکتونیکی یک منطقه فعالی بوده و دارای گسل های متعددی می باشد که یکی از این گسل ها، گسل شازند است که با روندی شمال غربی- جنوب شرقی در غرب گلپایگان واقع شده است. از دیگر گسل های موجود در منطقه مطالعاتی، گسل های واقع در شمال شهرستان گلپایگان می باشد که باعث بالا آمدگی و برونزد سنگ های پرکامبرین در این منطقه شده است. بر اساس مطالعات صحرایی و مطالعات پتروگرافی، درجه دگرگونی سنگ های منطقه از جنوب غرب به سمت شمال شرق افزایش می یابد. با توجه به مطالعات ژئوشیمیایی و پتروگرافی منطقه مورد مطالعه یک زون برخودی را نشان می دهد. براساس این اطلاعات و باتوجه به اینکه سن سنگ های دگرگونی منطقه مورد مطالعه پرکامبرین می باشد عامل دگرگونی این سنگ ها، فرورانش نئوتتیس به زیر ایران مرکزی نبوده و به احتمال قوی در زمان پرکامبرین فرورانشی با راستای شمال شرق- جنوب غرب اتفاق افتاده و باعث دگرگون شدن این سنگ ها شده است.

توده متاگرانیتوییدی اسفاجرد- قیدو، در زون سنندج- سیرجان و در منطقه موته قرار دارد. در منطقه مورد مطالعه، توده مزبور شامل انواع سنگ های سینوگرانیت، مونزوگرانیت، سینودیوریت و مونزوگابرو است. دایک های مافیک و آپلیتی و رگه های کوارتزی تورمالین دار در این توده ها تزریق شدند، که در جاهایی متامورف هستند. سنگهای دگرگونه میزبان این توده، میکا- گارنت شیستهایی هستند که به طور محلی استارولیت دارند. بافت اصلی سنگهای نفوذی منطقه، دانه ای با کانیهای نیمه شکل دار تا بی شکل است. اما بافتهای فرعی و موضعی متنوع و شامل همرشدیهای پرتیتی، گرافیکی، میرمکیتی و گرانوفیری، و پوئیکلیتیک و کاتاکلاستیک هستند. متاسینو-مونزو گرانیت اسفاجرد – قیدو، به دلیل حضور پلاژیوکلاز و وجود بافت پرتیتی، جزو گرانیتهای ساب سولووس محسوب می شود. بنابراین، ماگمای والد آن یک ماگمای سرشار از آب بوده است. مقایسه ترکیب شیمیایی نمونه های متاگرانیت اسفاجرد – قیدو، با توده های نفوذی اطراف ( سینودیوریت، گابرو) دلالت بر منشاء مشترک و تحولات پتروژنتیکی مشابهی دارد که همه توده ها را تحت تاثیر قرار داده است. تمامی آنها روندهای یکسانی را در نمودارهای هارکر ایجاد کرده و در اسپایدرگرامها, دارای الگوهای عادی سازی شده به کندریت مشابهی هستند. بنابراین، می توان تمامی این گرانیتوئیدها را جزو یک سری ماگمایی واحد در نظر گرفت. روند تغییرات عناصر اصلی و کمیاب در نمونه های مناطق مختلف به گونه ای است که نشان می دهد تبلور تفریقی عامل اصلی تحولات ماگمایی بوده است و نسبتهای پائین ) la/nb(0.4 – 1.16 ، zr/nb (3.5 - 5.4) ، ba/nb( 3 – 10.5) ، th/nb (0.04 – 0.8 ) مبین ماگماتیسم در ارتباط با گوشته می باشد. فراوانی عناصر کمیاب در گرانیتوئیدهای مورد مطالعه بسیار شبیه به فراوانی این عناصر در گرانیتوئیدهای تشکیل شده در مناطق قوس قاره ای است. پر آلومین بودن آن شاید به دلایل ثانوی و کاذب مثل آلودگی با شیست های میزبان غنی از آلومین و رسوبات در مسیر صعود و جایگزینی است و فرآیند متاسوماتیسم و تشکیل میرمکیتی نیز دخالت داشته است. از روی نمودار لومولر و گراوز (1979), محیط تکتونیکی گرانیتوئید ها کمان ماگمایی و یا یک محیطی با فشارش موضعی، بوده است. مقایسه عناصر کمیاب خاکی نمونه های مورد مطالعه با گرانیتوئیدهای مناطق آندی، که در اعماق متفاوت پوسته ای تشکیل شده اند، گویای ضخامت کم پوسته و تشکیل ماگما در اعماق کم بوده است.