بزرگترین نهضت ایرانیان که منجر به انقراض دولت و سیادت حکمرانان عرب شد، نهضت شعوبیه بود. این نهضت از اوایل قرن دوم هجری قمری بلکه پیش از آن شروع و دنباله آن تا قرن ششم هجری کشیده شد. پیدایش مسلک شعوبیه جنبش بزرگی در عالم اسلام و عرب ایجاد کرد و تغییرات عمیقی در کلیه شوون سیاسی و فکری و ادبی عرب پدید آورد. و کار به جایی رسید که جمع کثیری از هر طبقه و ملتی، حتی از جنس عرب، به این فرقه پیوستند. در کتب ادب و تواریخ، به نام های بسیاری از دانشمندان مشهور و شعرا و نویسندگان معروف و امیران و وزیران نامی بر می خوریم که دارای عقیده شعوبیه و از هوا خواهان جدّی این مسلک بوده اند. به طور کلی شعوبیّه در تمام امور و کلیه شعب و فنون و معارف اسلامی دست داشتند و در هر قسمت آثار بسیاری از عقاید خود باقی گذاشتند. روشنفکران و آزاد اندیشان شعوبی در آغاز، با هوشیاری و آگاهی و شناخت محیط و زمان، بر اصل برابری و اثبات اصالت ملت، تکیه داشتند و خود را اهلُ التسویه یعنی طرفداران مساوات و برابری میان عرب و عجم می خواندند. این زمان دوران اوج شکوفائی آنان بود؛ زیرا با این گونه استدلال و منطق، هم پشتیبانی اسلام و مسلمانان راستین را پشت سر خویش احساس می کردند و هم سیاست امویان را که مبتنی بر برتری نژادی بود با منطق قرآن و اسلام می کوبیدند. اما در پی استمرار سیاست خشن امویان، خط سیر نهضت به سوی اثبات فضیلت نژاد ایرانی و برتری عجم بر عرب متمایل شد. شعوبیان دقیقاً به همان منطقی دست یازیدند که اعراب را به سبب اجرای آن مورد اعتراض قرار می دادند و در واقع باورهای نهضت شعوبی از اصل تسویه به اصل تفضیل نقل مکان کرد؛ در این انحراف از اصلی که نهضت بر پایه آن آغاز شده بود، شعوبیه، هم از یاری و تأیید منطق قرآن و هم از روح اسلامی که در جامعه به شدت رواج می یافت، محروم گشت. این تحقیق بر آن است که دلیل پدید آمدن نهضت ادبی شعوبیه را مورد بررسی قرار دهد و ضمن اشاره به زمینه های مختلف شکل گیری شعوبیه به بررسی تأثیرات بدست آمده از ظهور این جنبش و بازتاب آن در اشعار تازی گویان ایرانی الاصل در عرصه ادبی بپردازد.