چکیده مقدمه: دیابت بیماری دژنراتیوی است که بافت های مختلف از جمله غدد جنسی (بیضه ها) را تحت تاثیر قرار می دهد. این تاثیر ممکنست به کاهش قابلیت باروری و نازایی منتهی شود. در عین حال این احتمال وجود دارد که جدای از زمینه های فامیلی و ژنتیکی، بخشی از 13 تا 16 درصد زوج های جوانی که گرفتار عارضه ناباروری هستند دچار هیپرگلیسمی باشند. علاوه بر این برهم خوردن تعادل متابولیک، استرس اکسیداتیو، و اختلالات هورمونی ناشی از هیپرگلیسمی را می توان از جمله عوامل ناباروی در نظر گرفت. در این بررسی اثرات هیپرگلیسمی ناشی از القای دیابت نوع یک و دو بر سطوح هورمونهای lh، fsh و تستوسترون و تغییرات ساختاری بیضه مورد بررسی قرار گرفته است. علاوه براین برای بررسی این فرضیه که آیا اثرات دیابت (هیپرگلیسمی) بر عملکرد بیضه از طریق محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- گنادی اعمال می شود در گروه کنترل مثبت از داروی سیترورلیکس استات که آنتاگونیست گیرنده gnrh است استفاده گردید. مواد و روش ها: در این آزمایش موش های صحرایی نر نژاد ویستار با محدوده وزنی 200 تا 250 گرم به 4 گروه کنترل، دیابت نوع یک (تزریق آلوکسان با دوز mg/kg 135 وزن بدن)، دیابت نوع 2 (تیمار با فروکتوز 10% از طریق آب آشامیدنی به مدت 8 هفته) و گروه کنترل مثبت که تحت تاثیر داروی سیترورلیکس استات (100 میکروگرم بر کیلوگرم وزن بدن، i.p) تقسیم بندی شدند. دو ماه پس از القای دیابت، از طریق سینوس چشمی از موش های صحرایی خون گیری به عمل آمد و سطوح هورمون های lh، fsh، تستوسترون و انسولین به روش ria اندازه گیری شد. هم چنین سطوح سایر فاکتورهای بیوشیمیایی خون نیز مورد سنجش قرار گرفت. پس از آن تحت بیهوشی عمیق بیضه رتها خارج، فیکس (فرمالین 10%) و در مسیر آماده سازی بافتی قرار گرفت. در بررسی آناتومیک و میکروآناتومیک (رنگ آمیزی he) بیضه پارامترهای وزن و اقطار بیضه، تعداد و قطر لوله های سمینفروس، تعداد لوله های توخالی، ضخامت جدار سلولی لوله ها و در بررسی هیستولوژیک تعداد سلولها (رنگ آمیزی dapi) مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج: : نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که در مقایسه با گروه کنترل: الف- مشابه با گروه کنترل مثبت سطوح هورمون های lh، fsh و تستوسترون در گروه های دیابتی کاهش یافت که در مورد تستوسترون این کاهش معنی دار است. ب- مشابه با گروه کنترل مثبت، وزن بیضه، قطر لوله ها، درصد لوله های تخریب شده، ضخامت لایه سلولی لوله ها و تعداد سلولها در گروه دیابت نوع یک بطور معنی داری کاهش می یابد. این کاهش در دیابت نوع دو به شدت دیابت نوع یک نیست. بحث و نتیجه گیرِی: مقایسه تراکم سلول های جنسی در دو گروه دیابتی نوع یک و دو نشان می دهد که کاهش تراکم این سلول ها در دیابت نوع یک بیش از دیابت نوع دو است. سرعت وقوع هیپرگلیسمی، بالا بودن میزان استرس اکسیداتیو و یا فقدان سریع انسولین در دسترس، که در دیابت نوع یک به مراتب سریعتر از دیابت نوع دو رخ می دهد، احتمالا از دلایل عمده این اختلاف می باشند. بروز تغییرات قابل ملاحظه در تراکم سلول های جنسی در بیضه نمونه های دیابتی نوع دو تا حد زیادی بستگی به طول دوره ابتلا به دیابت و نیز وابسته به سن می باشد. از آنجا که تغییرات سطوح هورمونی و پارامترهای آناتومیک و هیستولوژیک بیضه در گروه های دیابتی تا حدودی مشابه با گروه کنترل مثبت (تیمار با داروی سیترورلیکس استات) است می توان چنین نتیجه گیری کرد که هیپرگلیسمی، کاهش انسولین و یا مقاومت به انسولین و یا مجموعه ای از این عوامل محور هیپوتالاموسی- هیپوفیزی- گنادی را تحت تاثیر قرار داده و با کاهش فعالیت این محور موجب تضعیف روند ترشح تستوسترون (بعنوان اصلی ترین هورمون جنسی) و بدنبال آن کاهش اسپرماتوژنز می شود. کلمات کلیدی: دیابت، هیپرگلیسمی، هورمون های جنسی، بیضه، موش صحرایی