چکیده ندارد.

وشاء با نام علمی dorema ammoniacum گیاه دارویی چند ساله با ارتفاع 1 تا 2 متر، حاوی عصاره ای شیری رنگی در اواخر بهار و اوایل تابستان می باشد. زیستگاه اصلی این گیاه نواحی خشک و نیمه خشک آسیای مرکزی شامل ایران، افغانستان و پاکستان می باشد. وشاء دارای خواص دارویی ضد تشنج و محرک می باشد و در پاره ای از مواقع به عنوان یک معرق نیز استفاده می شود. این گیاه همچنین به طور وسیعی در لوازم آرایشی، صنایع صابون سازی و به عنوان ادویه در غذا استفاده می شود. در سالهای اخیر بهره وری بی رویه به جمعیت های طبیعی این گیاه صدمه وارد کرده است. به طوریکه وشا به عنوان یک گیاه در حال انقراض در کتاب داده های قرمز ایران به ثبت رسیده است. بنابراین، نیاز مبرمی به گسترش و انجام استراتژی های حفاظتی برای بهره برداری از وشاء وجود دارد. کشت بافت روشی موثر، کارآمد و مناسب برای محافظت وشاء می باشد. پیش تیمارهای مختلفی از جمله خراش دهی شیمیایی، سرمادهی درون ماسه و پتری دیش، جیبرلیک اسید و تیمار های ترکیبی سرما و جیبرلین را برای از بین بردن خواب و افزایش جوانه زنی مورد بررسی قرار دادیم. نتایج نشان دادند که بذرهای وشا دارای خواب درونی هستند و برای جوانه زنی نیاز به سرمادهی دارند. تجزیه واریانس نشان داد که هر دو غلظت جیبرلین و سرما اثرات معنی داری را بر جوانه زنی داشتند. در ماسه مرطوب برای 30، 60 و 90 روز سرعت جوانه زنی به ترتیب 72/0، 2/1 و 3/1 بود ولی جوانه زنی در پتری دیش برای 90 روز برابر با 6/0 شد. بیشترین درصد جوانه زنی (5/95درصد) پس از یک تیمار ترکیبی از جیبرلین و 60 روز سرما بدست آمد. قطعات جداکشت ریشه، هیپوکوتیل و برگ لپه ای بر روی محیط پایه ms حاوی 4-0 میلی گرم در لیتر از هورمون های naa یا 2-4-d به تنهایی و یا در ترکیب با 2-0 میلی گرم در لیتر bap یا کینتین به منظور کالزایی قرار داده شدند. بیشترین درصد کالزایی در قطعات جداکشت ریشه بر روی محیط حاوی 1 میلی گرم در لیتر naa در ترکیب با 2 میلی گرم در لیتر bap بدست آمد. کالوس های بدست آمده از قطعات جداکشت هیپوکوتیل برای جنین زایی سوماتیکی بهتر بودند. به منظور جنین زایی سوماتیکی بذرهای خراشیده وشاء بر روی محیط کشت حاوی غلظت های مختلف 2,4-d و bap کشت گردید. بیشترین درصد جنین زایی سوماتیکی و تعداد جنین در هر کشت پس از 2 ماه بر روی محیط کشت پایه ms بدون تنظیم کننده رشد بدست آمد. کالوس های بدست آمده از ریزنمونه های مختلف به منظور باززایی بر روی محیط کشت ms حاوی غلظت های 4-1 میلی گرم در لیتر bap به تنهایی و یا در ترکیب با naa یا iba در غلظت های 2/0 و 5/0 کشت گردیدند. کالوس های هیپوکوتیل نسبت به کالوس های ریشه و برگ لپه ای به طور معنی داری درصد باززایی و تعداد گیاهچه بیشتری را ایجاد نمودند. به طوریکه این ریزنمونه ها بر روی محیط کشت ms حاوی 2 میلی گرم در لیتر bap در تر کیب با 2/0 میلی گرم در لیتر iba بیشترین درصد نوساقه (3/87 درصد) را ایجاد نمودند. بهترین محیط برای ریشه زایی محیط کشت ms حاوی 5/2 میلی گرم در لیتر iba بود. بر روی این محیط بیشترین درصد ریشه زایی نوساقه ها (3/87 درصد) با میانگین 2/5 ریشه در هر نوساقه بود. این گیاهان سپس سازگار شده و به خاک انتقال داده شدند. از روش شرح داده شده در این پایان نامه می توان به طور موفقیت آمیزی برای تکثیر انبوه و حفاظت از ژرم پلاسم گیاه دارویی در حال انقراض وشاء استفاده نمود.