فرقه فکری و مذهبی معتزله از همان آغاز پیدایش یعنی 131 هجری فراز و نشیب های فکری و سیاسی بسیاری را سپری نمود. در زمان مامون عباسی به شکوفایی و توانمندی شایانی رسید به گونه ای که سران آنها پست های حساس دولتی از قبیل قضاوت را در اختیار داشتند، ولی در زمان متوکل به سردی گرائید و حتی علیه آنها دست به تبلیغات زده شد و از نظر درون گروهی نیز اختلافات و انشعاباتی پیدا کردند، اگر چه تاثیر آموزه های آنان در نهضت های نوین اسلامی هویدا است اما تنها می توان دو قرن دوم و سوم هجری قمری را اوج شکوفایی و تاثیر گذاری این فرقه در جریانات فکری تاریخ اسلام دانست. پایان نامه حاضر تلاش نموده تا علاوه بر بررسی پیشینه اعتقادی قوم عرب و حوادث تاریخی صدر اسلام و نقش آنان در بستر سازی مناسب جهت ظهور فرقه ها به نقش فرقه های مرتبط قبل از معتزله بپردازد و از سویی دیگر پیشینه تاریخی و مختصری از سیر تحولات سیاسی فکری معتزله را مورد بررسی قرار دهد. برای آگاهی اجمالی از این مهم ابتدا ضمن بررسی خاستگاه فکری این نحله به ادامه حیات آن در دوره های مختلف تاریخی تا قرن سوم هجری می پردازیم و عوامل افول و انحطاط فکری، اجتماعی این مکتب را بازگو می نماییم.