یکی از مسایل مهم در تاریخ ایران از دوره ناصرالدین شاه تا آستانه مشروطیت(1264-1325ه . ق) توسعه و تداوم ترجمه و نشر آثار در زمینه های مختلف از زبان های اروپایی به زبان فارسی بود. بررسی فرایند این ترجمه ها به عنوانابزار تعامل دو فرهنگ ایرانی و اروپای جدید و مسایل برآمده از آن محور این رساله است. در طول این زمان تاریخی انگیزه های متفاوتی در گرایش متصدیان اصلی ترجمه وجود داشته اما این مساله که در بستر ترجمه ها علیرغم پیدایش ذهنیت مدرن، همچنان سنت سابقدر ترجمه مسلط می شود، و به جای حل مسایل به ستیز و وضع بحرانی دامن زد، قابل تفسیر و تعلیل تاریخی است .به اضافه آنکه در ترجمه ها بندرت ترجمه کامل و واقعی از متن اروپایی انجام شده و پیام ها و اندیشه ها از متن اصلی نویسندگان اخذ نشده بلکه از متون دست دوم وگاه مجموعه ای از اندیشه های متعارض مشهود است. حال آنکه گرایش محسوسی به ترجمه کامل و چاپ متون با رویکرد غیر دقیق علم قدیم شکل می گیرد. این امر نوعی تقابل ذهن و عین در هدف از ترجمه را می رساند که اگر ترجمه با هدف ارایه نظریات و راهکارها برای رفع تنزل تاریخی ایران و رشد مدرنیت در ایران بوده است، چنین تناقضی از کجا نشات می گرفته است؟. همچنین در این رساله بر آنیم به ارزیابی پیامدهای پروسه ترجمه ها از جمله کشف علل غلبه وجه تک ساختی مدرنیت و ناقص ماندن نتیجه آن همه تلاش ها و هزینه های فراوان بپردازیم و روند و بحران آن را در پیوند علمی و منطقی با ضعف ترجمه ها و ضعف راهکارهای مترجمان در انطباق فرهنگی افراطی متون مبدا به زبان فارسی و در نهایت، محصول نهایی(سنتز)نسبت ترجمه ها و تحولات تاریخی 1264-1325ه.ق و میزان تاثیرگذاری ترجمه ها در ابعاد مختلف و مسایل این دوران را مشخص کنیم.