پایان نامه حاضر پژوهشی است درباره ارتباط فرهنگی و هنری در تمدن ایران و مصر در دوره هخامنشیان و تاثیر و تاثر فرهنگی این دو ملت بر یکدیگر با استفاده از منابع موجود که شامل کتابهای تاریخ نویسان قدیم و کلاسیک و کتیبه ها و یافته های باستان شناسی که به صورت مکتوب در کتابهای تاریخ نویسان جدید ارائه شده است. که به روش کتابخانه ای و توصیفی انجام یافته است هدف از این تحقیق این بود که با توجه به تاثیر پذیری ایران از فرهنگ های همجوار که در نمادهای مختلف فرهنگ و هنر هخامنشی می توان ان را حس کرد این ضرورت احساس شد که زمینه های تاثیر پذیری ایران از تمدن های دیگر از جمله مصر و تاثیر پذیری مصر از ایران به طور تطبیقی مورد مداقه قرار گیرد و هدف از پایان نامه حاضر روشنگری این موضوع است که اثرگذاری تمدن مصر بر تمدن ایران نسبت به سایر تمدنهای همجوار بیشتر است و به دلیل کمبود تحقیقات در این زمینه این ضرورت احساس شد که به این مهم پرداخته شود . البته درپایان نامه حاضر به تمامی زوایای فرهنگی و تمدنی مصر و ایران در دوره هخامنشی به طور تطبیقی پرداخته شده است و در نتیجه مشخص شده است که تمدن ایران نیز در جامعه مصری تغییراتی به وجود آورده است هر چند این تحقیقات به طور شگرفی نبوده است . اما می توان گفت که فرهنگ و تمدن هخامنشی باعث تکمیل و ارتقا فرهنگی کشور مصر شده است و این اجازه را به تمدن مصر داده است که در سایه آرامش و امنیتی که تمدن هخامنشی در میان ملل تابعه بوجود آورده است . این کشور را به بلوغ کامل فرهنگی برساند و در واقع به تکمیل نهادهای فرهنگی و تمدنی مصر کمک کرده است. در واقع هر دو فرهنگ به طور متقابل در ساختارهای مختلف جامعه تغییراتی به وجود آوردند که هنوز هم بسیاری از این تغییرات و تاثیرات را می توان در ساختارهای فرهنگی دو کشور یافت. کلید واژه ها: هخامنشیان ، مصر ، پارسیان ، ساتراپی ، کمبوجیه

ایرانیان برای زیبایی مقامی بلند قایل هستند. در طی قرن ها همیشه هنر ایران با ذوق و فهمی خاص و استادانه همراه بوده است. این هنر به دلیل دارا بودن ویژگی های خاص همچون شکوه و جلال ذاتی مورد حمایت اکثر پادشاهان قرار می گرفته است. دامنه وسیع هنر ایرانی را حد و مرزی نیست، این دامنه شامل شاخه های هنری بی شمار است. به جراًت می توان گفت خلق هر اثر هنری، بازتاب احساسات و ادراکات انسان از محیط پیرامون او و زمینه های فکری مورد علاقه اش می باشد. آثاری را که هنرمند با الهام از طبیعت و ذهن به وجود می آورد، مظهر فرهنگ و تمدن و پدیده های حاکم بر زندگی اوست. نشانه هایی از این زیبایی ها در هنر شکوهمند و در عین حال کامل و گویای دوران ساسانی نمود یافته است. این دوره اوجترقی و تجلی هنر ایرانی است. در این میان هنر موسیقی به خاطر داشتن ارتباطی مستقیم با شنوایی و القای احساسات ویژه به شنونده خود از جایگاه خاص تری در میان جوامع عام و خاص برخوردار است. بنابراین در هر برهه ی زمانی در مراحل مختلف زندگی مانند جنگ ها، جشن ها، آداب و رسوم، سوگواری ها و ... موسیقی حضوری دائم و ویژه داشته است. در یک تعریف کلی می توان گفت هنر زبان بشری است و موسیقی زبان دل و عالی ترین تجلی قریحه انسان است. برای رسیدن به تمامی اهداف در نظر گرفته شده جهت تکمیل متنی شایسته ارزش های هنری دوره ساسانی از روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی استفاده شده است. این پژوهش در چهار فصل مختلف با بهره مندی از روش فوق الذکر به شناسایی هنر دوره ساسانی در باب موسیقی، نقاشی، انواع مختلف نقوش موجود در هنر این دوره (سکه، کتاب، پارچه، مهر، حجاری، ظروف و ...) و در عین حال با نظری گذرا به نقوش زنان در موارد فوق پرداخته است.

در تحقیق حاضر سعی شده توضیحاتی در زمینه نحوه و چگونگی ارتباط و نامه نگاری در عهد باستان داده شود. همچنین آگاهی از این موضوع که آیا واقعاً در آن زمان ارتباطی با اقوام مختلف وجود داشته یا خیر و اینکه این ارتباطات به چه صورت یا صورت هایی بوده است؟ در این تحقیق، عهد باستان از زمان ایلامی ها تا جنگ های اعراب و ایرانیان در زمان ساسانیان مورد بررسی قرار گرفته است. موارد مورد بررسی عبارت است از: پست یا چاپار، راه ها، تجارت و بازرگانی، مهرها، سفرا و ارتباط با دیگر کشورها. اهداف: پیدا کردن انگیزه ارتباط شهری-روستایی در ایران باستان، وجود راه های مرتبط و غیر مرتبط به هم بین شهرها و تعریف جاده ها و اهمیت استراتژیکی آنها، تعریف رابطه حاکمیت و حکومت و مردم و انگیزه ارتباطات پیدا کردن، وسایل نقلیه جهان باستان جهت ارتباط اعم از اسب، شتر و غیره روش پژوهش: توصیفی، تشریحی و تحلیلی بوده است. نتیجه کلی : امپراتوری پهناور ایران از همان ابتدا علاقه زیادی به ارتباط برقرار کردن با دیگر مناطق داشته اند. در حقیقت پادشاهان ایران برای تحکیم امپراتوری خود در سرزمین ایران مجبور بودند بدنبال وسایل ارتباطی مختلف باشند که به این وسیله بتوانند از حوادث و اتفاقات سراسر امپراتوری و دیگر نقاط آگاهی پیدا کنند تا تصمیمات درست اتخاذ نمایند. چیزی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که ارتباطات تنها در درون امپراتوری نبوده و خارج از آن را نیز شامل می شد. از طریق همین ارتباطات بود که مردم ایران با فرهنگ ها و تمدن های مختلف آشنا شدند و همین امر باعث پیشرفت علمی و فرهنگی مردم آن زمان شد. واژه های کلیدی: ارتباطات، نامه نگاری، جاده ها، وسایل ارتباطی، ایران باستان

پایه گذاری سیاست اتحاد دین و دولت در ایران قبل از اسلام به اردشیر ساسانی(224-241.م) نسبت داده شده است وی پادشاه را عالی ترین مقام مذهبی و دارای فره ی ایزدی اعلام کرد و قصد داشت دین مزدیسنی را با حکومت یکی سازد و از آن به عنوان حربه ی سیاسی بهره برد . در صحنه های دیهیم ستانی پادشاهان ساسانی از اهورامزدا، آناهیتا و میترا که بر روی نقوش برجسته ی دینی و مسکوکات نقش شده اند آنان مردانی متکی به دین معرفی شده اند. در نگاره های سنگی و مسکوکات عصر ساسانی عناصر طبیعت ، اجرام آسمانی، به صورت علائم و نشانه های نمادین بر تاج و کلاه، یا نقش لباس و بازوبند شاهان ظاهر شده اند که همگی حکایت از باورهای مذهبی دارند لازم به ذکر است که صحنه های تفویض قدرت در نقوش سنگی وآتشدان در سکه ها سابقه ای بس طولانی دارند. هدف اصلی این کار تحقیقی بررسی دین و ایزدان و نمادهای دینی در عصر ساسانی با تکیه بر نقوش سنگی و سکه های این دوره است که به طرق مختلف میدانی، توصیفی و تحلیلی، صورت گرفته است . بنابراین می توان نتیجه گرفت که دین زرتشتی دین غالب و اهورامزدا ایزد مهمی نسبت به ایزدان دیگر محسوب می شد و بیشتر نمادهای آمده در نقوش برجسته و سکه های ساسانی مفهومی دینی داشته و اغلب نماد یکی از ایزدان باستانی ایران به حساب می آمدند .

در تحقیق حاضر سعی شده توضیحاتی در باره وضع اقلیمی و پیشینه به حکومت رسیدن ساسانیان و روم شرقی (بیزانس) و جغرافیای آن سرزمین ها، روابط ایران دوره ساسانی با روم شرقی(بیزانس) و تاثیر متقابل دو امپراتوری بر هم از 399-631م، تجدید حیات سیاسی دولت ساسانی و روابط متقابل آن با امپراتوری روم شرقی(بیزانس) در نیمه دوم عهد ساسانی، سیری در فرهنگ و تمدن ایران دوره ساسانی و روم شرقی(بیزانس) و تأثیرشان بر یکدیگر، روابط تجاری ایران ساسانی و روم شرقی(بیزانس) و مناسبات علمی ایران ساسانی و امپراتوری روم شرقی (بیزانس) بیان، و تاثیر متقابل این دو امپراتوری بر هم مورد بررسی قرار گیرد. اهداف: بررسی روابط ایران و روم شرقی(بیزانس) در دوره ساسانی و تاثیر متقابل از جنبه سیاسی و علل برخوردهای نظامی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و علمی و عوامل بوجود آوردنده این ارتباط، شناخت و آگاهی از میزان تاثیرات متقابل مذهبی دو امپراتوری بر هم . روش پژوهش: توصیفی، تشریحی و تحلیلی است. نتیجه کلی : این دو امپراتوری در تعارض های خود به سرزمین های یکدیگر بهانه های مختلفی برای جنگ و درگیری داشتند از قبیل اختلافات ارضی، مذهبی و همچنین رقابت های تجاری. بدون شک جنگ های ایران و روم شرقی (بیزانس) به نحو بارزی مهمترین و عامل تاثیرگذار در انتقال و تبادلات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و هنری بین دو کشور بوده است. ایران در دوره ساسانی در طی این تماس ها و جنگ ها آنچه را که برای پیشرفت فرهنگ و تمدن خود لازم داشت از روم شرقی(بیزانس) اقتباس کرد، و در مقابل نیز بر فرهنگ آنان تاثیر گذارد. واژه های کلیدی: ایران، روم شرقی(بیزانس)، ساسانی، سیاسی و اجتماعی، فرهنگ و هنر، تاثیر متقابل

خسروپرویز از مشهورترین پادشاهان ساسانی همواره در کتابهای تاریخی و ادبی از وجوه مختلف مورد توجه قرارگرفته است .در این پژوهش زندگی و سلطنت خسروپرویز و جایگاه او در تاریخ و ادبیات ایران با روش تحقیق تطبیقی مورد بررسی قرارگرفته است. دوران زندگی وسلطنت خسروپرویز مملوازحوادث وجنگهای بیشماراست.در اواخردوره پادشاهی هرمزددرگیردسیسه های بهرام چوبین میگردد و مجبور به فرار به سمت آذربایجان می شود.خسروپرویز بعد از خلع هرمزد به دست اشراف و تکیه بر اریکه سلطنت به زودی گرفتار شورش چوبینه ، جنگ با او ،ترک سلطنت ، پناهنده شدن به موریس و کمک خواستن از او می شود و درنهایت موفق می گردد او را متواری ساخته، به قتل برساند.خسرو پرویز پس از آن درگیر شورش گستهم می شود که سرانجام پس از ده سال اورانیز ازمیان برمی دارد.بعد از آن در جنگ ذوقار شکست می خورد ولی به زودی کشته شدن موریس باعث پرداختن او به بیزانس می شود و بدان جا لشکر می کشد و قلمرو ایران ساسانی را وسعت می بخشد. اما سرانجام در سال های آخرحکومتش در پی شکستهای ناچیز ارتش ایران تغییررویه داده و با درافتادن با سرداران و بزرگان لشکری و کشوری زمینه شکستهای سنگین دیگر،خلع و بعد از آن قتل خودرافراهم می آورد.مجموعه این حوادث در4فصل کلیات طرح ، دوران زندگی و سلطنت خسروپرویز، جنگهای او، جایگاهش در ادبیات گنجانده شده است.در نهایت می توان گفت خسروپرویز شخصیتی بارز در تاریخ و ادبیات بوده و دارای ویژگی های مثبت و منفی بسیاری است که در کتب تاریخی و ادبی در مورد این خصوصیات چه به صورت عادلانه وچه به صورت قضاوت های مغرضانه سخن بسیار گفته شده است.هدف این بررسی مطابقت وبررسی نظرات مختلف و رد و پذیرش آن قضاوت ها با شواهد ناریخی درحد توان نگارنده بوده است. کلیدواژگان: هرمزد،خسروپرویز،بهرام چوبین،گستهم، موریس

تمدن ایلام از لحاظ جغرافیایی، منطقه جنوب غرب ایران را شامل می شود. این تمدن همواره در برابر تهاجمات بی پایان ملل بین النهرین ایستادگی کرد و در نهایت به دست آشوربنی پال، فرمانروای مقتدر آشوری از بین رفت. در این پایان نامه سعی بر آن است تا روابط سیاسی، نظامی و فرهنگی میان دولت های مختلف ایلام و آشور که در مراحل مختلف تاریخ این دو کشور روابطی گاه خصمانه و گاه دوستانه داشته، مورد بررسی قرار گیرد. براساس نتایج حاصل از این پژوهش که به روش تطبیقی و تحلیلی است، علت اصلی رویارویی ایلام و آشور، مجاورت بیواسطه این دو سرزمین با هم و تلاش آشور در جهت توسعه طلبی به سمت مشرق بوده است. از سوی دیگر در اواخر حاکمیت ایلامیان، جنگ های داخلی و منازعات خاندانی در داخل ایلام به وقوع پیوست و کوشش ایلامی ها برای حمایت از بابل در برابر آشور باعث بروز خشم آشور گردید و کشور آشور نیز در اوج قدرت نظامی قرار داشت که در نهایت این مسأله موجب حمله آشور به ایلام و از میان رفتن دولت ایلام گردید. کلیدواژه: ایران باستان، ایلام، آشور، آشوربنی پال، ایلام نو.

سکاها اقوام بیابانگرد وکوچ نشینی بودند که در محدوده جغرافیایی پیرامون آرال،از مرز چین تا کرانه های رود دانوب بصورت پراکنده زندگی می کردند.این محدوده استپی،زندگی بیابانگردی را به همراه داشت وسکاها تا حدودی این خصوصیت را حفظ کرده بودند؛مردمانی جنگجو،وابسته به اسب که دارای تمدن و فرهنگی در خور توجه بوده اند.سکاهابدلیل شرایط نا مناسب اقلیمی و معیشتی،کثرت اقوام ساکن در این محدوده ودر جستجوی منابع جدید برای رفع نیازها ی خوددرسده های نخستین هزاره اول ق.م از طریق قفقاز وارد شمال غربی ایران شده اند.سکاها از جنبه های مختلف سیاسی،فرهنگی وتمدنی با دولت های ماد،هخامنشی،سلوکی،اشکانی وساسانی ارتباط داشته و تا حدودی در وقایع تاریخ ایران تأثیرگذار بوده اند.این پژوهش تلاش اندکی است درجهت معرفی قوم سکاها درادوار مختلف تاریخی که در5فصل شامل: کلیات،تمدن وفرهنگ سکاها،سکاهادرعصرمادها،سکاهادرعصرهخامنشی وسکاهاازدوران سلوکی تاعصرساسانی نگاشته شده است. واژگان کلیدی:سکا،پارتاتوآ،مادیس،اسکونخا،ماساگت

مقدمه در دوره باستان ادیان زیادی وجود داشت وحکومت ها دین های متفاوتی داشتند، اما آنچه در این تحقیق بیشترموردتوجه نگارنده قرار گرفته است دین زرتشت ودین مسیح (ع)دردوره باستان است.در باره زندگانی و خاستگاه زرتشت بین مورخین اختلاف نظر وجود دارد.عده ای اورا ازشرق ,عده ای از غرب گویند زمان تولد زرتشت نیز مبهم است عده ای گویند او600سال پیش از میلاد میزیسته است ,بعضی دیگرزندگی اورا از 600تا 2000سال پیش از مسیح میدانند پژوهشگر در این تحقیق سعی نموده نظرات مختلف را درباب زرتشت به روی کاغذ بیاورد وهمچنین دین زرتشت را دردوران های باستان که شامل (ماد , هخامنشیان,اشکانیان,ساسانیان)میباشد مورد بررسی قراردهد وهمچنین در باب مسیحیت در دوران های اشکانی و ساسانی به بحث بپردازد.در دوران اشکانی که آزادی مذهب وجود داشت و مسیحیت توانست به راحتی دین خود را اشاعه دهد چرا که شاهان اشکانی تعصب دینی نداشتند و همچنین در دوره ساسانیان که دین زرتشت رسمی اعلام شد مسیحیت در تنگنا قرار گرفت و باعث شد که مسیحیان در این دوران علی الخصوص دوره شاپور دوم سختی های زیادی را تحمل کنند پژوهشگر در این تحقیق خود هر کدام از ادیان (مسیحیت،زرتشت)را در دوران های مختلف مورد بررسی قرار داده است و در آخر آموزه های هر یک را با یکدیگر مقایسه نموده است.

پس از سرآمدن روزگار مادها، هخامنشیان جای آنان را گرفتند، پارس ها همزمان با مادها در ایران استقرار یافتند. پارس ها بر سر خوانی که مادها گسترده بودند نشستند و آن را تکامل و توسعه دادند و سرانجام توانستند اولین شاهنشاهی جهان را به معنی واقعی کلمه برقرار کنند. برای اولین بار سراسر بین النهرین با حکومت های بسیار مهم و کهن خود تحت تابعیت ایران درآمد و سپس شرق و غرب رویاروی یکدیگر قرار گرفتند. شاهنشاهی هخامنشی یکی از تأثیر گذارترین حکومت های حیات بشری بوده است که به رغم برخورداری از سابقه ای دویست و سی ساله به دست سرداری جوان و کم تجربه منقرض شد. تأسیس این شاهنشاهی که اقوام، زبان ها و فرهنگ های گوناگون و متنوعی را در بر می گرفت، ابتکاری بزرگ در تاریخ جهان بود، دولتی واحد و متمرکز که تا سالها بعد، فقط امپراطوری روم توانست با آن برابری کند، و این شاهنشاهی با این حد از قدرت و عظمت و گستردگی قلمرو به مرور زمان از درون فروپاشید. در واقع هدف از این نگارش بررسی نقش اختلافات و شورش ها و چگونگی تأثیرآنها در روند تضعیف شاهنشاهی هخامنشی است. در این پژوهش چنین فرض شده است، که اختلافات داخلی و توطئه های درونی دربار و شورشهای ممالک تابعه بخصوص شورش های مکررمصر و قیام ساتراپ-های آسیای صغیر موجب تسریع فروپاشی این تمدن شده است. بررسی سوابق تاریخی نیز موید این پیش فرض است که. اختلافات و شورشها از جمله مهمترین عوامل فروپاشی درونی و تدریجی این حکومت بوده است. این پژوهش تلاش اندکی است در جهت بررسی نقش اختلافات داخلی و شورش های ممالک تابعه در تضعیف شاهنشاهی هخامنشی از آغاز حکومت کوروش دوم(530– 550 ق.م) تاپایان حکومت داریوش سوم(330-336 ق.م) که در پنج فصل نگاشته شده است. واژگان کلیدی: شاهنشاهی، اختلافات داخلی، تضعیف، شورش های ممالک تابعه، هخامنشیان

بخشی از تاریخ و فرهنگ ایران به اسطوره ها وابسته اند و اولین مساله ای که انسان اسطوره ای را به خود مشغول نموده حفظ سرزمین خود از حمله دشمنان است.در اواخر دوره پیشدادی و دوره کیانی این دشمنان تورانیان بودند که از نژاد آریایی هستند و بارها به تبار خود که نیای آنان فریدون است اشاره کردند. داستان های حماسی شاهنامه سرشار از شرح دلاوری های تورانی است که کمتر به آن پرداخته شده و تنها حماسه و شرح پهلوانی ها را به رستم و اسفندیار می شناسند و بس. اما در این باره به حق که از تورانیان کم گفته شده و کم پرداخته شده. تورانیان که شرح جنگ های آنان به دو گروه دوره افراسیاب و ارجاسپ تقسیم می شود. در دوره اول موضوع جنگها اقتصادی است و نبرد بر سر تصاحب زمین و دوری از خشکسالی است و در دوره دوم،جنگها علل مذهبی دارند و برای دفاع از دین کهن که ایرانیان آن را زیر پا گذاشته و به آیین زرتشتی روی آورده اند رخ می دهد. بیشترین بخش شاهنامه فردوسی به بازتاب شرح پهلوانی ها و نبردهای ایرانیان و تورانیان پرداخته شده و شرح داستانهای عاشقانه زنان تورانی و پهلوانان ایرانی است که هر چه بیشتر این اثر را جاودان می سازد. واژگان کلیدی: تورانیان، ایرانیان،پهلوانان، افراسیاب، ارجاسپ...

سلسله ساسانی یکی از مقتدرترین حکومت های شاهنشاهی دوره ی پیش از اسلام است که تفکر سیاسی (تمرکز قدرت و یک پادشاهی) و تفکر دینی (دین دولتی) بنیان گذار آن، اردشیر بابکان و جانشینان وی، همواره مورد توجه پژوهشگران تاریخ قرار داشته است. اردشیریکم و همچنین شاپور یکم، پسر، جانشین و شریک پادشاهی او، در جهت تحکیم و تثبت این سلسله، قدم های ارزنده ای برداشتند. شخصیت فردی و حکومتی آن دو، به گونه ای بود که علاوه بر کتاب های تاریخ، در کتاب های ادبی و هنری نیز به آن ها پرداخته شده است. بررسی متون مختلف نشان می دهد که اردشیر و شاپور، هر دو، به تمرکز قدرت و داشتن دین دولتی معتقد بودند ولی اردشیر دارای تعصب دینی و شاپور دارای تساهل مذهبی بود. نمونه ی دیگری که می توان افزود، سیاست های خارجی مشابه آنها ست که برای باز پس گیری سرزمین هایی که در دوره هخامنشی متعلق به ایران بوده است، تلاش کردند و در راه رسیدن به آن، شکست ها و پیروزی هایی داشتند. همچنین در این زمینه به توانایی و علاقه مندی هر دو شاهنشاه، در ایجاد سپاه منظم، طبقات اجتماعی، شهرسازی، معماری و غیره می توان اشاره کرد. واژه گان کلیدی: اردشیر یکم، شاپور یکم، دین، ...

در سال 531م خسرو انوشیروان به حکومت رسید. حکومت ساسانی در زمان او به اوج قدرت خود رسید. در زمان خسرو یکم اصلاحات گسترده ای اعم از نظامی و اقتصادی و ... انجام گرفت، اما آنچه انوشیروان در زمینه ی اصلاحات اجتماعی و اداری انجام داد در عین حال فایده اش تاحد زیادی عاید سلطنت خود او میشد. برخلاف پدر به جای انکه طبقات نجبا را مقهور و منکوب کند وی آنها را همچون وسیله و ابزار مفیدی جهت تحکیم سلطنت خود ساخت. اصلاحات مالیات در عین آنکه نظمی به آشفتگی های اجتماعی عصر می داد موجب تقویت خزانه ی حکومت هم می گشت. در هر حال اصلاحات خسرو اول بیشتر به محو آثار نهضت مزدکیها می پرداخت تا به درک اسباب و رفع ناخرسندیهایی که به بروز آن نهضت منجر شده بود. از این رو دوام ناخرسندی ها آن عقاید را همچنان به شکل نامریی و زیر زمینی نگه میداشت تا حتی بعد از عهد ساسانیان نیز موجب نهضت هایی از جمله نهضت خرمدینان گردد. خسرو دوم نیز که در سال 591 م به حکومت رسد و آخرین پادشاه نیرومند ساسانی محسوب می شودحکومتش به مانند پدربزرگش فراز و نشیب های زیادی داشت. در آغاز با کمک امپراتوری روم به حکومت رسید شورش ها را سرکوب کرد. اما سرانجام بر اثر غرور و لجبازی جنگهای طولانی با روم و مشکلات داخلی قدرتش رو به تحلیل رفت و به دست بزرگان و پسرش برکنار شد و به قتل رسید.

خوزستان در عصر ساسانی دارای اهمیت ویژه ای بوده است. از طرفی به خاطر رشد تجارت دریایی ایران با نواحی چین و شام و عربستان داشته است. از لحاظ تمدنی با تاسیس جندی شاپور یکی از مراکز فرهنگی جهان باستان تبدیل شد. در این دوره علم و صنعت در ایـران چـنان پیشـرفت درخـشانی داشـت که هیچ یک از دوره های پیشین با آن قابل مقایسه نبود. علاوه بر آن ساسانیان به عمران و آبادی کشور و ساختن شهرها علاقه زیاد نشان می دادند که آثار بسیاری از آنان به ویژه از زمان شاپور اول (272-241م) در خوزستان باقی مانده است. همچنین در این زمان به دستور انوشیروان (579-531م) گیاه نیشکر از سرزمین هند وارد ایران شد و پس از کشت در شهرهای جندی شاپور در کارخانه این شهر نیز شکر استخراج گردید. در دوره ساسانی حکومت ملوک الطوایفی دوره اشکانیان به حکومتی متمرکز تبدیل شد و خوزستان نیز جزیی از حکومت مرکزی گردید و در کتیبه های به جای مانده از شاهان ساسانی از این استان به عنوان سومین استان کشور یاد شده است.

پادشاهی اشکانی حکم مجموعه ای از ایالات متعدد خراجگذار و نیمه مستقل را داشت، که حول مرکزی جمع شده بودند. درجه تابعیت، شهربان های متعدد و پادشاهی های گوناگون با حکومت مرکزی متفاوت بود، پادشاهی های محلی، تشکیلات اداری و نیروی نظامی مستقل خود را داشتند. همچنین در این دوره، شهرهای یونانی یا پولیس ها نیز خودمختاری و تشکیلات داخلی خود را حفظ کرده بودند. با اینکه برخی از شاهان اشکانی به منظور تحکیم مبانی قدرت مرکزی دست به اصلاحات زدند، اما با ازدیاد امتیازات سیاسی بزرگان و اشراف پارتی، از قدرت پادشاه کاسته شده بود و نتیجه ای حاصل نشد.اردشیر،موسس ساسله ساسانی، پس از به دست آوردن تاج و تخت، با دو ویژگی توانست بر استحکام حکومت مرکزی بیفزاید، تضعیف قدرت ایالات، از بین بردن شهرهای خودمختار و دیگر دین رسمی. همچنین برای تضعیف قدرت نجبا اقطاعات هر یک از واسپوهرگان را برخلاف عهد اشکانیان که در یک نقطه جمع بود، در تمام مملکت پراکنده نمود.تشکیلات حکومتی و دستگاه اداری دولت تازه تاسیس ساسانی کم و بیش از حکومت اشکانی اقتباس شده و همان تقسیم بندی ایالات دوره پارتی باقی مانده بود، اما پادشاهان اولیه ساسانی تشکیلات اداری مملکت را دارای ثبات کاملی کردند، به این معنی که رشته محکمی بین حکومت های ولایتی و دولت مرکزی برقرار کردند. این تحول مستلزم ایجاد تشکیلات اداری مناسب برای اداره کشور بود، که به مرور زمان، مسیر تکاملی خود را طی کرد و تشکیلات مذهبی، مالی و اداری، نظم و ترتیب خاصی یافتند. در این پژوهش سعی می شود ضمن بررسی تشکیلات حکومتی و نظام اداری دولتهای اشکانی و ساسانی و تاثیر آن بر شکل گیری طبقات اجتماعی به تاثیر دین رسمی بر نحوه حکومت آنها، نیز پرداخته شود.

چکیده حکومت آتروپاتن که درمنابع برای اولین باراز آتروپات درسال 331 ق.م و درهنگام جنگ بسیار مهم گوگامل که به فروپاشی کامل امپراتوری هخامنشی انجامید یاد شده است . بعد از غلبه اسکندر مقدونی بر ایران ،سرداری به نام آتروپات که بر بخشی خاک از مادان حکومت می کرد ،توانست از اشغا ل آن جا توسط یونانیان جلوگیری کند . از آن به بعد این سرزمین به نام آتروپاتن معروف شد آتروپات به حکومت رسید و آن ناحیه را مستقل اعلام کرد .در طول دوره حکومت سلوکی ها ،ناحیه آتروپاتن هم چنان مستقل باقی ماند و یونانیان و جانشینان اسکندر نتوانستند آداب و رسوم و تمدن یونانی را در آن محل اشاعه دهند .آذربایجان در این زمان پناهگاه زرتشتیان و تکیه گاهی در مقابل هجوم یونانیان شد .حکومت جانشینان آتروپات در آذربایجان در زمان اشکانیان نیز ادامه یافت واین منطقه توانست کما کان استقلال خود را حفظ کند .و تهاجمات رومیان از زمان مهرداد دوم شروع شد میدان های نبرد معمولا در سرزمین های آسیای غربی و ازآن میان در آتروپاتن واقع می شد .آتروپاتن به دلیل موقعیت استراتژیکی و جغرافیایی مبدامناسبی برای تهاجمات و البته تسخیر آن به مثابه ی پایگاهی علیه پارتیان به شمارمی رفت . ابتدا به چگونگی روابط آتروپاتن با سرزمین های دیگر پرداخته شده است ،و هم چنین روابط بین دو دولت اشکانی و روم وسپس یافتن عوامل اثرگذار در روابط دو دولت بوده است. محتوای اصلی به این شکل است که در آغاز به معرفی تعدادی از منابع که با موضوع ارتباط دارند اشاره شده و سپس موقعیت جغرافیای آتروپاتن وچگونگی تشکیل حکومت مستقل آتروپاتن مورد بررسی قرارگرفته است. و هم چنین یک فصل اش به روابط آتروپاتن با سلوکی ها اختصاص یافته ،و یک فصل اش نیزبه روابط آتروپاتن با اشکانیان وتهاجمات رومیان اختصاص یافته است.

وجود تشکیلات اداری و حکومتی در ایران باستان بلاشک بر می گردد به زمان امپراتوری بزرگ هخامنشیان که از نظر دودمان « هخامنشی » و از طایقه ی « پاسارگاد » یکی از طوایف مهم قبیله ی پارس و از نظر ملّیت آریایی و ایرانی بودند توانستند تشکیلات اداری و دولتی منظم و همراه با شیوه های جدید که در عصر باستان بی نظیر بود را بوجود آورند. ایشان جایگزین دولت های بزرگی مانند سومر، کلده، آشور و دولت آریایی ماد گردیدند و در مدت کوتاهی توانستند به عمر دولت های قدرتمند دیگری مانند لیدی، بابل و مصر در آسیای غربی و آفریقا پایان دهند و امپراتوری جهان باستان را با روش های جدید سیاسی و معیارهای نوین مدیریت فرهنگی و نظامی پدید آورند. اهمیت آگاهی از نوع حکومت داری هخامنشیان از آن جهت است که ایشان چنان تأثیری از خویش بر جای نهادند که روش اداری و فرهنگی آنان تا قرن ها بعد نه تنها در ایران بلکه در مدنیت جهان شناخته شده ی باستان به عنوان الگو باقی ماند. جامعه ی پارتیان همان سنن را همواره حفظ نمودند و در سال 224 م اردشیر یکم اردوان چهارم را شکست داده و شاهنشاهی تازه ای بنام ساسانیان را بنیان نهاد که دارای تشکیلاتی بود که در رأس این تشکیلات مرکزی شاهنشاه ساسانی بود او سیاستی جدید به کار برده و با وعده ی رسمی نمودن دین زرتشتی و از حمایت روحانیون زرتشتی نیز برخوردار گشت دوران حکومت خسرو اول ( 579- 531 م ) آخرین مراحل اوج توسعه ی کشوری و لشکری ایران و در واقع عصر طلایی نظم و انضباط سازمان حکومتی ساسانیان بود او دست به یک رشته اصلاحات زد که با این کارها توانست موفق شود و جان تازه ای به کالبد پیر و قدیمی تشکیلات اداری ساسانیان بدهد. در داخل با سرکوب فتنه مزدکی اوضاع داخلی را آرام نمود و با انجام اصلاحات مالیاتی لقب دادگر را به دست آورد. واژگان کلیدی:کوروش کبیر،داریوش،تشکیلات اداری، ساسانیان، شاهنشاه، خسرواول، هخامنشیان