در مطالعه نیروهای اجتماعی ایران، روحانیت به عنوان یکی از بازیگران عرصه سیاسی _ اجتماعی در تحولات دوره معاصر، نقش مهم و غیر قابل انکاری داشته است. با توجه به روش سیستمی، روحانیت به عنوان زیر سیستمی از سیستم بزرگ اجتماعی به تحولاتی که در خارج از محیط خود رخ داده عکس العمل نشان می هد. زیرا یک سیستم پویا برای ادامه حیات خود نیازمند کارکرد انطباق پذیری با محیط خویش میباشد. با توجه به دو تحول مهم در تاریخ معاصر ایران یعنی مشروطه و انقلاب اسلامی و نقش اساسی روحانیت در این دو رویداد، بررسی مقایسهای نتایج آن دو بر سیستم روحانیت چه در بخش ساختاری و چه در بخش کارکردی قابل توجه و تامل میباشد. نتایج به دست آمده از مقایسه ساختار و کارکردهای روحانیت در این دو دوره نشان می دهد؛ علی رغم وجود نقش مشابه روحانیت در این دو تحول، نتایج متفاوتی برای روحانیت به دست آمده است. نتیجه ورود روحانیت به عرصه سیاست در دوره مشروطه باعث تضعیف کارکردهای موقعیتمند از جمله کارکرد سیاسی شده و بیشتر تمرکز روحانیت را بر کارکردهای سنتی معطوف داشته است. در بخش ساختاری نیز تلاش نموده تا مرجعیت دینی را از عراق به ایران انتقال داده و پراکندگی موجود در میان خود را به اتحاد در مرجعیت و رهبری دینی تبدیل نماید. عمده تلاش روحانیت در این عرصه حفظ بقای خویش در مقابل سیاست های ضد دینی دوره پهلوی بود. اما در دوره بعد از انقلاب شرایط مناسبی برای توسعه ساختاری و کارکردی روحانیت ایجاد شد. روحانیت چه در بخش هرم اقتداری و چه در بخش سازمانی خود دچار تحول گردیده و کارکردهای موقعیتمندش را توسعه داده و نقشهای سیاسی مختلفی را بر عهده گرفته است.

این نوشته بر آن است تا تاثیر بیداری اسلامی بر تحولات دهه اخیر خاورمیانه را در قالب نظریه پخش تبیین نماید.در این راستا سابقه تحولات بیداری اسلامی و پیشینه تحقیقات موجود در این زمینه را، مورد بررسی قرار دادیم که از حمله ناپلئون به مصر آغاز شد و این شروعی برای استعمار جوامع اسلامی توسط غرب و واکنش مسلمانان نسبت به عقب ماندگی خود و پیشرفتهای اروپا، و جستجوی آنها برای یافتن راه حل برای این عقب ماندگی بود که خود منجر به پیدایش سه رویکرد در جوامع اسلامی شد، این سه رویکرد عبارت بودند از :1-غرب گرایی2- ملی گرایی 3-اسلام گرایی.اما اسلام گرایی یا همان بیداری اسلامی را به سه مرحله تقسیم نمودیم که عبارتند از:1-مرحله فریادگری بیداری اسلامی(تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران)2 -مرحله عمل گرایی بیداری اسلامی (دوره پیروزی انقلاب اسلامی ایران)3-مرحله گسترش و نفوذ بیداری اسلامی (بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران) در مرحله اخیر، سه حادثه باعث رشد روند اسلام گرایی شد که عبارتند از:1-انقلاب اسلامی ایران 2-فروپاشی شوروی 3-حادثه 11سپتامبر، که در این نوشته به مباحث پس از این حادثه خواهیم پرداخت.بنابراین تحولات سیاسی و اجتماعی مهم که در طول دهه گذشته در منطقه به وقوع پیوسته، ماهیت این تحولات، علل بروز و تشدید آن، نقش ایران به عنوان مبداء پخش این تحولات، بازیگران حاضر در آن و اهداف هر یک از آنها و نیز برخی موانع که سر راه بیداری اسلامی و پخش الگوی ایران قرار دارد را بیان نموده ایم.در پایان خواهیم گفت که تحولات اخیر در منطقه ادامه موج بیداری اسلامی از سالهای پیش است، که با الگوگیری از انقلاب اسلامی ایران تشدید شد و اگر تا همین جای کار بررسی نماییم درمی یابیم که :1- خاورمیانه در حال شکل گیری خاورمیانه اسلامی است. 2- این مردم منطقه هستند که تعیین می کنند چه کسانی ، و چگونه بر آنها حکومت کنند. 3- با تقویت بیداری اسلامی دیگر از چیزی به نام خاورمیانه بزرگ، جدید و یا خاورمیانه ای که زیر سلطه صهیونیسم و استکبار باشد خبری نخواهد بود و این یعنی دستیابی به سه مولفه شاخص بیداری اسلامی که همانا اسلامیت ، جمهوریت و استکبارستیزی است. کلمات کلیدی: بیداری اسلامی-انقلاب اسلامی ایران-خاورمیانه-نظریه پخش