خاندان ایوبی در سال 648 هـ .ق بدنبال شورش یکی از واحدهای نظامی مملوک و به قتل رسیدن آخرین فرمانروای ایوبی سرنگون و شجره الدر سلطان جدید مصر شد. ممالیک در نبرد عین جالوت از سرزمین شام در برابر تهاجم مغولان دفاع کردند . آنان آخرین امیرنشین های مستقل ایوبی در شام را در هم کوبیدند و بقایای دولت های صلیبی را تا سال 691 هـ .ق از منطقه بیرون راندند. سپس مرزهای امپراطوری خود را تا دره فرات علیا و ارمنستان گسترش دادند. بدین سان آنان توانستند مصر و شام را در مقابل تهدیدات داخلی و خارجی متحد ومنسجم نمایند. پژوهش حاضر در صدد بررسی و تبیین فرآیندی تاریخی از سرزمین مصر است با این سوالات اصلی و فرعی که برنامه ها و اقدامات سلاطین ممالیک (بحری) در مصر و نقش آنان در جنگ های صلیبی چگونه بود؟ مفروضات تحقیق مورد نظر این است که؛ سلاطین ممالیک اقدام به سرکوبی مدعیان امرای ایوبی ، توطئه گران داخلی و قدرت های خارجی پرداختند و در صدد توسعه روابط سیاسی اقتصادی با دولت های خارجی برآمدند. همچنین از ناحیه صلیبیان نیز با توجه به احساس خطری که از طرف آنان می شد در ابتدا در صدد پیشگیری از نفوذ آنان در سرزمین های اسلامی مصر و شام برخاستند و سپس به مقابله نظامی همه جانبه (از دوره ملک ظاهر بیبرس به بعد) با آنان پرداختند. این امر در نهایت منجر به بیرون راندن تمام صلیبی ها از سرزمین های اسلامی گردید . در این دوره نظام ارتش متشکل از بردگان که پس از خلافت عباسیان متداول شده بود به کمال خود دست یافت. اگر چه پیش از آن واحدهای نظامی متشکل از بردگان در همه لشکرهای دولت های اسلامی به خدمت گرفته شده بودند، اما دولت ممالیک نخستین حکومت در دوره اسلامی بود که کاملاً مبتنی بر نیروهای بردگان شکل می گرفت. ملک ظاهر بیبرس یکی از قدرتمندترین سلاطین ممالیک بحری به منظور کسب نفوذ و زعامت بر جهان اسلام و نیز کسب مشروعیت دینی در صدد احیای خلافت عباسی در قاهره تحت نظر خود بر آمدند تا از این طریق دولت تازه تأسیس خود را تقویت نموده و از سوی مسلمانان مورد حمایت قرار گیرد. کلید واژه: ممالیک بحری، شجره الدر، بیبرس، قلاوون، صلیبیان و ایلخانان.

اعراب مسلمان در راستای رسالتی که بر عهده داشتند، متوجه قلمرو ساسانیان شدند و نهایتاً طومار این سلسله در نبرد نهاوند (21 هجری) پیچیده شد ، طی این جنگ ، ساسانیان چنان شکستی خوردند که دیگر نتوانستند در زادگاه خویش با اعراب برابری کنند. سال بعد همدان، با انعقاد پیمان صلح و پرداخت جزیه به دست مسلمانان گشوده شد و کانونی شد برای لشکرکشی های بعدی به داخل ایران، با پیروزی اعراب مسلمان فصلی تازه در تاریخ ایران آغاز گشت؛ دوره بعد از اسلام که این دوره با غلبه اعراب و انتشار اسلام شروع می شود. وجود بحران های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی و دینی جامعه ساسانی، از یک سو، باعث شده بود روح ایرانی در جستجوی آزادی فکر و اندیشه، و جسم او در طلب عدالت اجتماعی و مساوات باشد و از سوی دیگر، روحیه شهادت طلبی، شجاعت و جنگجویی اعراب، سازگاری و بردباری و ... آنها، هدف عالی کشورگشایی را محقق ساخت و بدین ترتیب عواملی دور و نزدیک، فروپاشی ساسانیان و پیشرفت کار اعراب مسلمان را سبب شد. در ارتباط با این تحول عظیم فرهنگی که وقوع آن، در پی تحول تاریخی امر اجتناب ناپذیری بود، و بی گمان ژرف ترین انقلاب اجتماعی و دینی در سراسر تاریخ این سرزمین محسوب می شود؛ می توان گفت که گسترش دیانت اسلام در همدان، با روندی آرام و تدریجی، مبتنی بر موارد ذیل صورت یافت؛ در دوران خلفای راشدین اعزام والیانی که عموماً دیندار و صادق و بی طمع بودند درگرایش مردم به دین فاتحان موثر بودند، نظیر عمرو بن سلمه کارگزار امام علی(ع) در همدان؛ زحمات طاقت فرسای مبلغین در راه نشر شریعت اسلام، سادگی عقاید و اصول اسلامی، جاذبه آموزه های اسلام، عدم اجبار در تغییر دین، رفتار عادلانه و حسن تدبیر مسلمانان، احترام به باور دینی مغلوبین، اخذ جزیه اندک، سکونت طوایف عرب در همدان، حضور سادات و علویان و خاندان بنی هاشم در این منطقه، و شکل گیری نهضت های مقاومت در جذب طبقات فرودست جامعه و روستائیان به اسلام، نقش ویژه ای داشتند. در ادامه، دلبستگی اهل همدان به ائمه اطهار (ع)، فعالیت وکلای ائمه (ع)، وجود خاندان ها و امارت های منتسب به تشیع و... می تواند گویای وجود تشیع در همدان و احتیاط در پذیرفتن شهرت همدان به تسنن در دوره مورد بحث باشد. واژه های کلیدی: ساسانیان، اعراب ، همدان، اسلام، فتح ، دین ، مسلمان.

در عصر امامت امام سجاد(ع) چهار قیام مهم در دو منطقه حجاز و عراق رخ داد. این قیامها به طور مستقیم وغیرمستقیم تحت تاثیر قیام امام حسین(ع) قرار داشتند.قیام حره در سال 63 هجری اولین واکنش جهان اسلام نسبت به شهادت حسین بن علی(ع) بود.در این قیام مردم مدینه از بیعت با یزید سرباز زدند و امویان را از شهر اخراج کردند. یزید، مسلم بن عقبه مری را در رأس سپاهی به مدینه فرستاد و مسلم در واقعه معروف به واقعه ی حره بر مردم مدینه پیروز شدواز باقی مردم به عنوان بردگان یزید بیعت گرفت. دومین قیام توسط توابین کوفه شکل گرفت.این گروه از بی وفایی و پیمان شکنی خویش توبه کردند و در اندیشه قصاص قاتلان امام حسین (ع) بر آمدند.آنان در ربیع الآخر سال 65 هجری با مرگ یزید و سستی امور حکومت اموی به رهبری سلیمان بن صرد خزاعی، قیام خود را آشکارکردند و با گروه کثیری از سپاهیان اموی در منطقه عین الورده درگیر شدند و در این جنگ تعداد زیادی از آنان به همراه سلیمان بن صرد به شهادت رسیدند. پس از شکست توابین، مختار بن ابی عبید ثقفی با کسب حمایت محمد بن حنیفه و دیگر شیعیان، جنبشی دیگر را برای قصاص قاتلین حسین(ع) بر ضد امویان سامان داد. وی پس از تصرف کوفه و تثبیت نسبی قدرتش، به قصاص قاتلان امام حسین(ع) پرداخت. به همین علت اشراف قبایل کوفی، امویان و مصعب بن زبیر درصدد جنگ با او بر آمدند و در دو نبرد «مذار» و «حروراء» بر مختار و همراهانش غلبه یافتند و با قتل مختار بر کوفه مسلط شدند. آخرین قیام مورد بررسی قیام عبدالله بن زبیر می باشد. عبدالله بن زبیر با بهره گیری از شرایط زمانی به وجود آمده پس از فاجعه کربلا و حمله و هتک حرمت به مکه و مدینه، دعوی خلافت کرد و در فاصله سال های 63تا73هجری به عنوان خلیفه بر بخش-های وسیعی از جهان اسلام حکم راند. به طوری که دراین زمان دو خلیفه زبیری و اموی یکی در حجاز و دیگری در شام حکومت می کردند. سرانجام این قیام با اقدامات گروههای مخالف این خاندان و اشتباهات تاکتیکی و سیاسی ایشان و شرایط زمانی خاص این دوره به شکست عبدالله بن زبیر از حجاج بن یوسف ثقفی انجامید وحجاز تحت حاکمیت بنی امیه در آمد. کلمات کلیدی: امام سجاد(ع)، قیام حره، قیام توابین، قیام مختار، قیام عبدالله بن زبیر