با تشکّر: سپاسگزاری می کنم از محضر استاد ارجمند جناب آقای دکتر سرداغی که راهنمایی رساله را بر عهده داشته اند و استاد فرزانه جناب آقای دکتر برزگر خالقی که در امر مشاوره مرا یاری نموده اند. چکیده تمهیدات کتابی عرفانی آمیخته به جوهر فلسفی و یکی از مآخذ و اسناد مهم و معتبر تصوّف است، مشتمل بر عقاید عین القضات و اقوال صوفیان و احوال عارفان است و کسانی که بخواهند از عرفان و تصوّف اطلاع درست و مستند داشته باشند از مطالعه و مراجعه به آن بی نیاز نخواهند بود. موضوع این پایان نامه، «تعلیقه بر تمهیدات عین القضات همدانی» است که شامل یک مقدمه و هفت فصل می شود. در مقدمه درباره ی عین القضات و احوال و آثار او بحث شده است. در فصل اول، هر تمهید به روشنی توضیح داده شده و پیچیدگی ها معنایی آن تحلیل شده است. در فصل دوم پاره ای از لغات و اصطلاحات عرفانی کتاب بیان شده و معانی آن ها شرح شده است. در فصل سوم، آیات کتاب بر اساس تفسیر کشف الاسرار ترجمه شده است. در فصل چهارم و پنجم احادیث و اقوال صوفیه ترجمه و سند هر یک ذکر شده است. در فصل ششم شعرهای کتاب فهرست شده و نام سراینده آنها بیان شده است. در فصل هفتم اعلام تاریخی کتاب همراه با منبع آنها ذکر شده است.

چکیده امثال و حکم باری از سنن، آداب، تاریخ، خصایل و منش و روح و فطرت یک ملّت را به دوش می کشد که باعث می شود غنی ترین میراث های فرهنگی اندوخته شود. از این روست که هر گوینده ی نکته سنج با آوردن شاهد از امثال و حکم به سخن خود جذبه می بخشد. خاقانی و نظامی نیز هر یک به گونه ای با این میراث پر افتخار روبرو شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که امثال و حکمت های اشعار نظامی تصویرگر فرهنگ عام? عصر نظامی است. خاقانی نیز اگر چه مانند نظامی از امثال عامیانه استفاده کرده است امّا با شگردهایی از قبیل حسن تعلیل ساختن و بیان عالمانه به آن بار معنوی می بخشد. بیشتر امثال خاقانی جنبه ی تلمیحی و قرآنی، فلسفی و بعضاً اسطوری دارند . کلید واژه: امثال و حکم، ضرب المثل، اشعار نظامی، خاقانی، حکمت عامیانه

چکیده: کتاب مهمان نامه ی بخارا اثر روزبهان خنجی اصفهانی رویدادهای یک سال وچهار ماه از سلطنت محمّدخان شیبانی رادر 54 مبحث دربردارد.فضل الله روزبهان خنجی اصفهانی،متولّد بین سال های (860-850ه ق.)ومتوفّی به سال (928ه ق.)یکی از مشهورترین دانشمندان ومولّفان قرن نهم ودهم هجری است وآثار متعددی به زبان های فارسی وعربی تألیف کرده که از مهمّ ترین آن ها می توان به کتاب تاریخ عالم آرای امینی وسلوک الملوک ومهمان نامه ی بخارا اشاره کرد.فضل الله سعی کرده در نگارش آثارش از شیوه ی نثر قرن دهم هجری ،که همان شیوه ی قدیم ترسّل وانشاءدشوار ومزیّن است،استفاده کند،لذا درنگارش مهمان نامه ی بخارا از شیوه ی "بین بین"،که تلفیقی از نثر مصنوع ومرسل است ،بهره جسته است.ازجمله اختصاصات سبکی وزبانی این کتاب می توان به تلفیقی از کلمات نادر وشاذ فارسی،عربی،ترکی ومغولی به همراه آیات قرآنی واحادیث وآرایه های لفظی ومعنوی؛نظیرسجع وجناس اشاره کردکه علاوه بر موسیقی ارزش معنایی نیزدارد.شیوه ی تحقیق در این پایان نامه ،کتابخانه ای است که پس از فیش برداری لغات وترکیبات مهمّ ومشکل ،از فرهنگ های معتبر جهت حصول به معانی بهره جسته ام.این پایان نامه شامل دو بخش است ،که بخش اول ،مقدّمه،پیشگفتار ونشانه های اختصاری را دربر می گیرد وبخش دوم ،متن اصلی پایان نامه می باشد،که هر لغت به روش فرهنگ نویسی معتبر وبه ترتیب حروف الفبایی از حرف "الف"تا"ی" در 32باب مرتّب گردیده است

از ویژگی های سلسل?الذّهب جامی این است که می توان آن را از جنبه های مختلف بررسی کرد. و از جمله این ویژگی ها « عرفان و کلام » است با نظر به این موارد هدف رسال? حاضر تحقیق در شیوه های عرفان و کلام در سلسل?الذّهب است. پنداشت این بود که هر جا لفظی از عرفان و کلام وجود دارد، ابیات عرفان و کلام آنجاست. امّا عرفان و کلام جامی از همه اینها فراتر می رود و برای تقرّب به سوی آن زیبای مطلق ، با روش های گوناگون ، انسان را به پلّه های قرب فرا می خواند و هدف نگارنده جمع آوری همه ابیاتی است که رایحه دلنواز شناخت آن یگانه مطلق را به همراه دارد. با چنین خواستی ، همه سلسل?الذّهب را ، بررسی کردیم تا همه پنجره های گشوده به آسمانها را دریابیم. این پایان نامه مشتمل بر سه فصل وهمچنین فهرست برخی از لغات است . فصل اوّل به کلیّات اختصاص دارد که مباحثی مانند علم کلام و عرفان از جهت پیدایش و موضوعات در آن بررسی شده است . فصل دوّم شامل برخی مباحث عرفانی و کلامی است که امّهات نظریات عبدالرحمان جامی در عناوین فرعی متعدّد مورد تحقیق قرار گرفته است . فصل سوّم به مقول? عشق و انواع آن پرداخته و مباحث عمد? آن در سلسل? الذّهب نموده شده است . کلید واژه ها: عرفان،کلام، مذاهب عرفانی و کلامی ، وحدت وجود ، سلسل? الذّهب ، جامی، منزّهه، مشبّهه، فِرَق شیعه .

شعر و ادب فارسی مهمترین و عالیترین رسان? فرهنگی بعد از اسلام است که ایرانی برای بیان احوال و جهان بینی خود ، آن را برگزیده است . اجتماعیات مطالع? اوضاع اجتماعی و فرهنگی و جامعه شناسانه از طریق متون ادبی در دورانهای مختلف است. در این رساله از طریق واکاوی شعر فارسی قرن ششم ، اوضاع اجتماعی و فرهنگی و تأثیر حکومتها و محیط بر جامع? ایرانی در قرن ششم که از دورانهای پرفراز و فرود تاریخ ایران است، مورد مطالعه قرار گرفته است. این رساله دارای شش فصل است. فصل اوّل مقدمه ای است که به کلیات و تعاریف و اهمیت موضوع و شیو? تحقیق پرداخته است، فصل دوم، به زمینه ها و بسترهای شکل گیری بحث اجتماعیات در ادب فارسی در ایران و کارکردهای اجتماعی ادبیات و نظریه های جامعه شناسی ادبیات دربار? اثر ادبی و چگونگی بررسی آن می پردازد. در فصل سوم، برای تبیین اوضاع سیاسی و تاریخی قرن ششم، به اختصار به تاریخ این قرن و سلسله ها و حاکمیتهای تأثیرگذار این دوران پرداخته شده است. فصل چهارم به زندگی نامه و تحلیل شخصیت شاعران مورد نظر با دیدگاه غالب اجتماعی پرداخته است، زیرا که در سنّت جامعه شناسی ادبی، پرداختن به شخصیت نویسنده نیز از ضروریات است. در فصل پنجم به اجتماعیات و استخراج مسایل اجتماعی از شعر فارسی قرن ششم و تبیین سیر تحوّلات فکری، تحلیل روحیات مردم با توجّه به برهم خوردن توازن اجتماعی و حضور حکومتهای بیگانه، تبیین ریشه های خردگریزی و خوار داشت عقل،بررسی علل ضعف روحی? ملّی، بررسی بروز تعصّبهـای فرقه ای و دینی، رشد تقدیرگرایی و شکایت از فلک و روزگار ، بر رسی دیدگاه جامعه نسبت به زن، بررسی ریشه-های اندیش? اغتنام فرصت و ادبیات قلندری و ... پرداخته شده است. مباحث فرهنگی دیگر از قبیل آداب و رسوم و خوراک و پوشاک، باورها و اعتقادات و عامیانه ها نیز در این فصل بررسی شده است. در فصل ششم جمع بندی و نتیجه گیری از مباحث صورت گرفته است.

چکیده از آنجاکه فرهنگ نویسی موجب توسعه در تحقیق مباحث لغوی زبان فارسی می گردد و از این طریق مباحث تازه ای را در استعمالات زبانی نشان می دهد، بدیهی است که دانش لغت در زبان فارسی با این نوع پژوهشها کمال و گسترش می یا بد و از طرفی لغات و ترکیبات زبانی نشانگر اندیشه ی موجود در هر عصری می باشد که از جهت تاریخ تفکر و فرهنگ حایز اهمّیّت است . همچنین تدوین فرهنگ برای آشنایی با هر اثر ادبی کهن به ویژه اگر در قالب منظوم باشد،از نظر فرهنگی و علمی ارزشمند محسوب می شود که از سالها پیش مورد توجه استادان گران قدر قرار گرفته و آثار گرانقدری در این زمینه تدوین و تالیف شده است. شرف الشّعراء بدرالدّین قوامی رازی از شاعران قرن ششم و از شاعران عهد سلاجقه است . اشعار او حاوی مدح و منقبت حضرت رسول (ص ) ، امام علی (ع) ، و ائمه اطهار و خاندان رسالت ( علیهم السّلام ) است . حکمت و اندرز ، بخشی دیگر از موضوعات شعری اوست .این اشعار از نظر محتوایی ، تصاویر شعری و ترکیبات زبانی دارای اهمّیّت ویژه ای است ، چنان که به سبب عقیده شیعی قرن ششم ، اهمّیّت و ارزش قوامی نمایانتر می شود . در قرون بعد اگر چه شاعرانی بوده اند که ضمن اختیار مشرب تصوف و عرفان ، گرایش های شیعی نیز داشته اند ؛ ولی شاعری چون قوامی که بر مشرب اهل شریعت و به دور از گرایش های صوفیانه ، هنر شعر خود را به مدح و منقبت حضرت علی (ع ) و فرزندان او اختصاص داده باشد ، کم هستند. از نظر محتوایی در اشعار قوامی رازی مضامین متعددی از پند و اندرز و حکمت و مفاهیم اخلاقی و دینی ، از قبیل پند و موعظت و دعوت به خداپرستی و اثبات عدل او و رد بر مجبره و زنادقه و ترهیب از دنیا و شرح بی اعتباری و بی وفایی آن و ترغیب به آخرت و نظایر اینها را می توان دید. کلیدواژه : قوامی رازی- شعرقرن ششم- فرهنگ لغات و ترکیبات.

اکبرنامه اثر منظوم حماسی- تاریخی حمید کشمیری به زبان فارسی است که تاریخ جنگ اول افغان – انگلیس(1217- 1220هـ ش) را در بر می گیرد. قهرمان آن محمّد اکبرخان (1195- 1224هـ ش) فرزند امیردوست محمّدخان (1165- 1236هـ ش) می باشد. این منظومه به تبعیّت ازشاهنامه فردوسی به نظم درآمده است. این کتاب علاوه بر اطّلاعات حماسی و تاریخی، رسوم و آداب و عقاید مردم افغانستان را نیز احتواء می کند. منظومه ای که این رساله بر اساس آن تهیه شده است. چاپ نخست اکبرنامه ی حمیدکشمیری به تصحیح محمّد ابراهیم خلیل، تحشیه علی احمد نعیمی و اهتمام محمّد شفیع رهگذر می باشد که درسال(1330هـ ش) از سوی انجمن تاریخ افغانستان به طبع رسیده است. تحقیق حاضر در یک مقدّمه و چهار باب و بیست و یک فصل و سی و نه بخش تنظیم شده است. و درآن سعی گردیده برخی ویژگی های حماسی- تاریخی، شیوه های سخن پردازی، نکات زبانی، دستوری، لغوی، سبکی، معانی، بیان، بدیع و هم چنین عقاید دینی، مباحث اعتقادی و کلامی و تأثیر قرآن و حدیث در اکبرنامه ی حمید کشمیری بررسی شود. روش کار بر مطالعات کتابخانه ای وتحلیل و بررسی متن استواربوده است. مهمترین دستاورد این رساله معرفی این منظومه به عنوان یک اثرحماسی- تاریخی معاصر در حوزه زبان فارسی در افغانستان می باشد.

لامعی گرگانی؛ شاعر نیرومند و نیکو بیان ، در اشعارش تابع سبک و روش شاعران دوره اول غزنوی است و گاه بعضی از قصاید آنان را جواب گفته است.تشبیهات گوناگون و اوصاف او از شب و بیابان و اسب و رسوم و مظاهر مختلف طبیعت،خواننده را به یاد منوچهری انداخته و در برخی از قصاید لامعی درست مانند آنست که قدرت خیال و وسعت اطلاع منوچهری تجدید و با قوت بیشتر آشکار شده است.از دقّت در اشعار این سراینده ی بزرگ درمیابیم که ایشان در گرایش به جهان طبیعت و سادگی بیان و قدرت توصیف و رعایت اعتدال در مدح ناموران،شاگرد مکتب منوچهری دامغانی ،فرخی سیستانی و عنصری بلخی است و خمیر مایه ی سخن وی از اندیشه های باریک و صور خیال منوچهری دامغانی ،وازسادگی وروانی کلام فرخی سیستانی،و از انسجام ومتانت واعتدال گفتار عنصری بلخی سرشته شده است. جرأت لامعی در بکاربردن لغات مهجور عربی در برخی از قصاید از منوچهری نیز بیشتر است. مضمون اصلی در سخن شاعر همان مدح است. در این پژوهش سعی بر این است که ضمن معرفی لامعی گرگانی و سبک شاعری او و بیان لغات خاص دیوان لامعی ،لغات و ترکیبات و اصطلاحات دشوار دیوان وی تبیین شود

بی گمان شاهنامه ی فردوسی از شاهکارهای بزرگ ادبی جهان در بازنمایی موقعیت انسان در فرایند تکامل و حیات دنیوی است. نظام اخلاقی-انسانی آن، حصار جغرافیایی و نژادی را از آن برداشته و بدان خاصیتی جهانی و فرازمانی و فرامکانی بخشیده است. از نشانه های این ادعا، ظرفیت کم نظیر شاهنامه و شخصیت های آن با نمادهای جهانی و کهن الگوهای شخصیتی انسان هاست. این پژوهش به شیوه ی توصیفی-تحلیلی مبتنی بر چارچوب نظری تحلیل روان شناختی-کهن الگویی کارول.اس. پیرسون و هیو کی مار در نظریه ی «بیداری قهرمان درون» و «سفرقهرمان» جوزف کمپل تلاش کرده است به اثبات این فرضیه در داستان زندگی خاندان سیاوش (از سیاوش تا کیخسرو) در شاهنامه بپردازد. از نتایج کاربرد این نظریات برمی آید که داستان زندگی سیاوش، فرود و کیخسرو از کهن الگوی «یتیم» و نهادینه شدن آن در وجود این سه تن آغاز می شود و با وجود تلّون و تبدّلی که ناشی از تحول در شخصیت و موقعیت زندگی آن هاست، این کهن الگو تقریبا در وجود سیاوش و فرود نقشی همیشگی و ثابت دارد، اما در شخصیت کیخسرو– که تحولات تبدیل و تبدّل کهن الگویی بیشتری را تجربه کرده است- ثابت نبوده و دائما در ادوار مختلف زندگی تغییر می یابد تا به کهن الگوی «فرزانه» مبدل می گردد. شخصیت سازی فردوسی از سیاوش تا کیخسرو را بایست در یک منظومه ی پیوسته درنظر گرفت که هم از نظر چرخه ی مرگ و حیات (خدای نباتی و شهیدشونده در وجود سیاوش تا الهه ی باروری و حیات در وجود کیخسرو) و هم از نظر کیفیت سفرقهرمان مکمل یکدیگر اند.

سفرنامه میرزاصالح شیرازی شامل ثبت مشاهدات دقیقی از نظام حکومتی، سیستم پارلمانی و قوانین آن، دستگاه قضاوت، مالیات، کلیسا، مدارس و صنایع انگلیس و... است. اهمیت این سفرنامه از آن جهت است که شناخته شده ترین سفرنامه ای است که در نیمه اول قرن نوزدهم میلادی نوشته شده و آن را به دلایل مختلف از دیگر سفرنامه های نوشته شده در این عصر متمایز دانسته اند و همچنین از نگاه جامعه شناختی نیز دارای اهمیت است و همین ویژگی سبب توجه ما به این سفرنامه می باشد. هدف این پژوهش نمایاندن جایگاه نثر میرزاصالح در نثر دوره ی قاجار در بین دیگر نثر نویسان و تأثیر وی بر آنها می باشد. در آغاز کار به معرفی و شرح حال و زندگی وی و ارزش سفرنامه که مهمترین ویژگی آن، تعهد نویسنده به صداقت و درستی و موثق بودن اطلاعات و منابع می باشد و سپس به سطح صرفی، نحوی، تأثیر زبانهای دیگر، سطح ادبی، محتوایی و لغوی پرداخته شده است. دراین تحقیق یکی از سفرنامه های قرن سیزدهم هجری معرفی گردیده است و می تواند تا حدی ما را در شناخت یکی از متون نثر دوره ی قاجار یاری نماید.

این پایان نامه شامل 7 فصل می¬باشد. در فصل نخست که مقدمه است، به بررسی زندگی، ¬احوال و آثار جاحظ و همچنین دوره¬ عباسی پرداخته شده است.آنچه درباره دوره عباسی بیان شده شامل تاریخ سیاسی و اجتماعی است. در ادامه به مبحث عرفان و عارفان نامی در دوره عباسی اشاره شده و نیز نثر فنی مورد بحث قرار گرفته است. در فصل دوم به اقوال زاهدانه پیامبران ، حضرت علی(ع) و خاندان ایشان اشاره شده که در آثار جاحظ گنجانده شده است. در فصل سوم به اقوال یکی از صحابه و خلفا پرداخته شده است. فصل چهارم به سخنان و نظرات عرفا و صوفیان نامی پرداخته که نامشان و کلامشان در آثار جاحظ ذکر شده است. در فصل پنجم به نظران و سخنان عارفانه و زاهدانه خود جاحظ وکسانی اشاره شده است که نام آنان ممکن است در جرگه عرفا نیست. فصل ششم شامل سخنان زاهد مسلک و صوفی منشانه¬ای است که تنها، سخنی، در این باب ارائه داده اند. فصل هفتم نیز شامل اقوال ، نظرات و اشعاری است که رنگ و بوی عرفان و تصوّف دارد، ولی گوینده آن بر نویسنده معلوم نبوده است.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.