این موضوع موضوعی جدید است و کمتر مورد توجه محققان قرار گرفته و پژوهش های اندکی در مورد آن به انجام رسیده است ،این موضوع دارای اهمیت و فوائد ویژه ای است چرا که با شناخت صحیح اهداف نزول قرآن و با توجه به اهداف کلی و جزئی آن و شناساندن آن به مفسران و محققان می توان نوع نگاه آنان را به قرآن مورد تاثیر قرار داد واین مسئله امری بدیهی است که نوع نگاه مفسر تاثیر مستقیمی در تفسیر وی از قرآن دارد ،چرا که مثلا اگر مفسری هدف قرآن را تر بیتی بداند در مورد تکرار داستان های قرآن ،آن را در راستای مسائل تربیتی تفسیر می کند و در مقابل اگر مفسری با نگاه بلاغی به قرآن کریم بنگرد این تکرار را با توجیه بلاغی تفسیر می کند،به همین جهت باید با شناخت صحیح از اهداف نزول قرآن نوع نگاه محققان به قرآن کریم در زاویه ای قرار گیرد که بتوان به اهداف نزول قرآن جامه ی عمل پوشاند و هنگامی که این اهداف در افراد و جامعه به ثمر نشست آنها به الگو های برتری برای سایر افراد و جوامع بدل خواهند شد.سوال اصلی که در این پژوهش مطرح است این است که آن هدفی که باعث می شود گزاره های قرآنی مطابق با اراده ی خداوند معنادار شوند و به کشف دقیق مراد خداوند برسیم کدام است؟

چکیده تحوّل فرهنگی که با بعثت رسول خدا? آغاز گردید، به کمک آیات قرآن کریم در تمام زوایای جامعه جاهلی توسعه یافت. یکی از مهم ترین ابزارهای تربیتی قرآن به عنوان کتاب هدایت، استفاده از "هنر پرسشگری" است. از آنجا که خداوند در راستای اصلاح جامعه جاهلی، از این روش به صورت گسترده در لابه لای آیات قرآن استفاده نموده است، شناسایی و معرّفی تأثیرات تربیتی این روش در تغییر فرهنگ، از اهمیت بسزایی برخوردار است. در روند پرسشی- هدایتی قرآن، شاهد شاخصه های یک حرکت تکاملی هستیم؛ یعنی آیات الهی یک باره هدایت مطلق را از مخاطبان طلب نمی کند، بلکه به تدریج، مقدّماتی را تدارک می بیند تا مخاطب در جهت برنامه های انسان ساز سوق یابند. گاهی سوالات به گونه ای مطرح گردیده که مخاطب را وادار به اعتراف نسبت به باطل بودن اعمال و افکار خود می نماید. گاهی به تحریک عواطف و یا انگیزش عقل ها می پردازد. گاهی از طریق پرسش متذکر نعمت های الهی شده و زمینه غفلت زدایی را در آنها ایجاد می-نماید. گاهی با سوالات خود، حس تحقیق و جستجوگری را در آنها زنده می کند تا در صدد چرایی اعمال خود برآیند و گاهی با توجه دادن به فطرت و سرشت انسانی، به تصحیح باورهای نادرست آنها می پردازد. بدین ترتیب خداوند با سوالاتش در هر مرحله به ادراک مخاطب عمق بخشیده و فرصت بازنگری نسبت به باورهای نادرست را برای آنها فراهم می سازد. با این روش، افراد به گونه ای تربیت می شوند که راحت تر پذیرای تغییرات در جنبه های مختلف شده و در عین حفظ کرامت انسانی و بدون امر و نهی و اعمال زور، تصمیم به تغییر می گیرند.

همواره درپرستاری لزوم تدوین نظریه ها بر اساس فلسفه ها و فرهنگ های جوامع مخاطب حس شده است. لذا این مطالعه با هدف تبیین چارچوب مفهومی پرستاری در اسلام به عنوان اولین گام در نظریه پردازی پرستاری بر مبنای اسلام انجام شد. در این مطالعه چهار مفهوم اصلی در پرستاری شامل انسان، سلامت، محیط و پرستاری تعریف شدند. مفاهیم انسان و محیط با شیوه ی چهار مرحله ای اقتباس مفهوم واکر و اوانت، مفهوم سلامت با ترکیب دوشیوه اقتباس مفهوم و تحقیق موضوعی آیات و روایات و جهت تعریف پرستاری از شیوه ی آنالیز مفهوم هشت مرحله ای واکر و اوانت استفاده شد. در نهایت ارتباطات بین مفاهیم تبیین شده و چارچوب مفهومی پرستاری در اسلام تدوین شد. بر اساس نتایج این مطالعه انسان دارای دو ساحت جسمی و روحی است که وابسته به یکدیگرند و بر همدیگر اثر دارند. ساحت جسم انسان دارای دو بعد نباتی و انسانی و ساحت روح انسان دارای سه مرتبه نباتی، حیوانی و انسانی است. سلامت این انسان بر مبنای سلامت حکیمانه است که بکارگیری ابعاد جسمی، حسی، روانی، اجتماعی، خیالی، مذهبی، عقلی و روحی انسان برای دستیابی به قلب سلیم است. این ابعاد، با هماهنگی و تعادل در حالیکه فرد بطور حکیمانه ای بر امور محیط و زندگی خود مسلط است و توانایی سازگاری با تغییرات ایجاد شده و حرکت بر مبنای فطرت را دارد، انسان را به سمت زندگی الهی سوق خواهند دادپرستار بر اساس اینکه خداوند محیط طبیعی را در اختیار و تسخیر انسان آفریده است از آن به عنوان کمک دهنده در امر پرستاری استفاده می نماید. در همین راستا محیط اجتماعی نیز به عنوان کاتالیزوری در ارائه پرستاری بر مبنای فطرت به وی کمک می نماید. انسان فطرتاً به واسطه ی حب ذات وظیفه ی مراقبت، حفظ، نگهداری و ارتقا سلامت تمامی ابعاد و ساحات وجودی خویش را دارد که در راه مراقبت از فطرت خویش دچار مشکلات و موانعی خواهد شد. وظیفه ی پرستار در اینجا چاره جویی برای انسان در مواجه با مشکلات ایجاد شده برای حفظ و مراقبت و ارتقا ذات وجودی اش است. نوع چاره جویی پرستار از نوع پروراننده و از جنس مادری است یعنی همراه با احسان و نیکو کاری است که در نهایت در این فرآیند چاره جویی پرورشی پرستار نیز ارتقا می یابد. بنابراین بر اساس این مطالعات نظریه پرستاری حکیمانه مبتنی بر فطرت برای رسیدن به قلب سلیم ارائه می گردد.

با وجود این که بسیاری از مستشرقان و دانشمندان اسلامی بر این نکته اصرار دارند که قرآن از گسیختگی ویژه ای برخوردار است و همین امر موجب سردرگمی خواننده خواهد شد، لکن می دانیم هدف داری و غایت مندی قرآن، ساختار نظام مند لفظی و معنایی را برتافته است، چه از متن گسسته و نامنظم، هدف و غایتی سر نمی زند واندیشمندان گذشته و بخصوص متأخرین این نظام هندسی معنادار و هدف جو را هم در کلیت پیکره قرآن هم در درون اجزا و بخش های کوچک تر، چون سوره ها و آیات قابل اثبات می دانند.به همین جهت بر آن شدیم تا به بررسی تفاسیر مختلف پیرامون هدف، موضوع و ساختار چندین سوره از قران که در واقع پیش زمینه و یا کلید فهم سوره ها و رهیافت به معنا و مفهوم یکایک آیات هر سوره بستگی به تبیین آن دارد و بر هر مفسر قرآنی لازم است تا در مرحله نخست، غرض سوره را کشف و شناسایی کند تا مبنا و بستری برای فهم معارف سوره و سمت و سو دهنده تفسیر آیات آن باشد، بپردازیم. روش پژوهشی در این پایان نامه، براساس ترتیب نزولی است؛ زیرا در این روش، نقش هدایتی- تربیتی قرآن و حکمت نزول تدریجی آن، به خوبی نمایان می گردد. به عنوان نتیجه ی نهایی می توان گفت: عامل انسجام هر سوره، مقصود آن است نه موضوعات بیان شده در سوره. برای مثال مقصود سوره-ی قیامت، اثبات قدرت خداوند بر رستاخیز است. درحالی که مفسران بدون درنظر گرفتن هدفی برای سوره مطالب را پراکنده و بی تناسب بیان نموده اند، در رساله ی حاضر با توجه به هدف هر سوره، محتویات متنوع آن، در یک تقسیم هماهنگ، سازوار و منطقی، به گونه ای که خواننده بتواند از مجموعه ی محتوا و چینش آن آگاهی یابد، ارائه گردیده است و تناسب منطقی و شایسته ی هر سوره را این گونه یافتیم که خداوند، این سوره ها را در سیر تغییر و تحول جامعه ی معاصر نزول، با مخاطب قرار دادن پیامبر9، مومنان و کافران نازل نموده است.

قرآن کریم نه تنها از فرهنگ منحط عصر نزول اثر پذیری نداشته بلکه در آن اثر گذار هم بوده است.این اثر گذاری از جنبه های متفاوت قابل بررسی بوده که یکی از جنبه های بسیار مهم تغییرات و اصلاحات قرآن نسبت به فرهنگ جاهلیت میباشد.قرآن توانسته باعملکردی روشمند فرهنگ جاهلیت را از جهات مختلف اعتقادی اخلاقی و اجتماعی تعالی بخشیده وازانحطاط نجات دهد. عرب معاصر عصر نزول (جاهلی)دچارانحرافات فراوان اعتقادی از جمله شرک و بت پرستی و اخلاقی مانند فحشا و اجتماعی مثل اوضاع قمار بوده اند. شیوه های اصلاحی به کار گرفته شده توسط قرآن متفاوت و متنوع بوده است البته شیوه آگاهی بخشی و بصیرت دهی از همه بیشتر استفاده شده است. این اصلاحات از یک مهندسی خاصی تبعیت میکرده است مانند تنوع داشتن،جامعیت و کاملیت برنامه اصلاحی، به کار گرفتن ابزارهای مشروع و استفاده از واژگان قابل فهم و غیره.

ماهیت مباحث دانش تاریخ قرآن بر منابع تاریخی و روایی تکیه دارد. میزان استفاده از روایات و درستی تحلیل آنها قوت و ضعف دستاوردهای علمی را در این دانش تعیین می کند. رساله حاضر به ارزیابی میزان توجه دو قرآن پژوه معاصر، استاد معرفت و استاد زرقانی به منابع روایی و کیفیت تحلیل آنها در سه مبحث وحی ، نزول و جمع قرآن پرداخته است. برابر دستاوردهای پژوهش هر دو قرآن پژوه به استناد روایات، راه انتقال وحی به پیامبر اکرم(ص) را رویاهای صادقه، وحی مستقیم و وحی به واسطه نزول جبرئیل دانسته اند، اما در جمع بندی و تحلیل روایات مربوط با هم توافق ندارند. این اختلاف به تشخیص راه مخصوص انتقال وحی قرآنی بر می گردد. هر دو قرآن پژوه نزول قرآن در شب قدر را به آغاز نزول قرآن تفسیر می کنند. استاد معرفت که به روایات بعثت در 27 رجب باور دارد، به توجیهی تأمل برانگیز، در روایات تقارن بعثت با نزول آیاتی از کلام الله پرداخته است. وی عنوان قرآنی بودن را، از آیات آغاز نزول تا زمان ماه رمضان در سه سال بعد ، سلب کرده است. ایشان بر خلاف زرقانی، به-شدت با روایات موهم تردید پیامبر در الهی بودن وحی نازل شده، مخالفت کرده وآنها را مردود می شمرد. دو قرآن پژوه در مبحث نزول قرآن به یک میزان از روایات بهره نگرفته اند و استاد معرفت گوی سبقت را از استاد زرقانی ربوده است. وی گزارشات ترتیب نزول سوره ها را نیز با استناد به ابن عباس و شاگردان وی پذیرفته است. بر خلاف زرقانی، استاد معرفت روایات نزول بر بیت العزه یا بیت المعمور را نمی پذیرد و توجیهات به عمل آمده در این باب را کافی نمی شمرد. همچنین به طور کلی به سمت مخالفت با روایات تردید آمیز در باره سوره های استثنایی و آیات استثنایی رفته است. آقای زرقانی در باب جمع و تدوین قرآن با گفتمان رائج اهل سنت و اصالت دادن به مصحف ابوبکر همراهی می کند. لذا همه روایات تاریخی در باب جمع قرآن در دوران پیامبر و صحابه و عثمان را به سود اصالت مصحف ابوبکر، توجیه و تحلیل می کند. در حالی که استاد معرفت به روایات مربوط به تلاش های موفق پیامبر در گرد آوری قرآن در سینه و مکتوبات صحابه و مسلمانان روی خوش نشان می دهد و علی (ع) را مأمور تدوین صحف گردآمده نزد پیامبر می شمرد. وی همچنین برای صحابه جامع قرآن ارزش در خور را باور دارد. ایشان انتساب مصحف به ابوبکر را مورد انکار قرار می-دهد وآن را به دلیل دخالت کامل زید بن ثابت ، کار وی به حساب می آورد. استاد معرفت جمع در دوره عثمان را محصول دخالت و تشریک مساعی همه صحابه و مکتوبات آنها می شمرد و به نقش ابی بن کعب در املاء و تأیید علی (ع) تصریح می ورزد.

مصحف امیرالمومنین علی(ع) قرآنی بود که آن حضرت، پس از وفات پیامبر اکرم(ص) به جمع و تدوین آن همت گماشت . طبق مدارک و منابع فریقین اعم از روایات و گزارشات تاریخی ، اصل وجود چنین مصحفی ثابت و تردید ناپذیر است؛ با استفاده از همین گزارشات می توان به چگونگی تفاوت ساختاری و محتوایی این مصحف با مصحف موجود پی برد . آن چنان که از روایات بر می آید ، این مصحف ، قرآن صرف نبوده بلکه شامل ویژگی هایی چون مرتب بودن سور به ترتیب نزول قرآن ، بیان شأن نزول ،ناسخ و منسوخ ،تأویل و تفسیر و ... بوده است. اما با وجود این گزارشات که حجم اخبار آن درر منابع اهل سنت بیش از منابع شیعه است ،برخی از اهل سنت صحت و سقم اسانید و مضامین گزارشات در این باره را زیر سوال برده اند و سعی در انکار چنین مصحفی دارند . این دیدگاه و همچنین سخنان ناسنجیده گروهی از اخباریون شیعه چون محدث نوری و جزایری دستمایه داوری گروهی از اهل سنت در اتهام تحریف قرآن به شیعه شده است . این گروه که عموما از تیره وهابیون می باشند بااستمساک به دعاوی گروهی چون محدث نوری در فصل الخطاب ونعمت الله جزایری در منبع الحیاه مدعی شده اند که برخی شیعیان با پذیرش وجود چنین مصحفی ،قائل به تحریف شده اند. محدث نوری نیز بدون غوردر صحت وسقم اسانید روایاتی که به آن ها استدلال کرده، بهانه به دست این گروه داده است. چنین رویکردی به همراه اختلاف نظر در مورد ویژگی مرتب بودن سور بر طبق نزول قرآن، اهمیت پرداختن به این موضوع را نشان می دهد. واژگان کلیدی: مصحف امام علی(ع) ،روایات،فریقین(شیعه و سنی) ،ترتیب نزول،وهابیون،اخباریون شیعه

نزول قرآن، تلاشی برای اصلاح و تربیت مخاطبین است. این تلاش با هدف نجات بشر از شقاوت و رساندن او به سعادت صورت می گیرد. یکی از عوامل تحقق این هدف غفلت زدایی از مخاطبین و احیا و مانا کردن ذکر در زندگی آنان است. قرآن این اقدام را با روشی حکیمانه و در اسلوبی حساب شده در فرایند نزول تدریجی، انجام داده است. روش خارج کردن مردم از غفلت و تثبیت ذکر در زندگی آنها، از راه بررسی مجموعه آیات قرآن درباره غفلت زدایی و احیای ذکر، با توجه به ترتیب نزول قابل کشف است. کلام خدا به نیازهای مخاطبین در سه حوزه دین (بینش و عقاید، ارزش و اخلاق، دستورات و احکام) عنایت کرده است و نهادینه کردن ذکر در این حوزه ها را مورد توجه قرار داده است. نخستین و مهم ترین موضوعی که قرآن درباره غفلت زدایی و احیای ذکر مورد توجه قرار داده ، تصحیح عقاید باطل است. قرآن با یادآوری مظاهر ربوبیت، مالکیت و تدبیر خدای متعال در جهان هستی به بیدار کردن روح ذُکر در مخاطبین اقدام کرد و با توجه به چالش های ایجاد شده و به تناسب موضوع و مخاطب، به آسیب شناسی ذکر پرداخت و عملاً با بناگذاری نهادهای عبادی چون نمازهای یومیه، نماز جمعه و حج و صدور احکام خوردنی ها در زمینه ذبح، قربانی و صید به رفع غفلت از مخاطبین و استمرار و نهادینه کردن ذکر خداوند متعال اقدام کرد. قرآن در گام دوم به غفلت زدایی از موضوع معاد توجه کرد. بعد از تثبیت معادباوری از طریق احتجاج های گوناگون، به بیان آثار تربیتی یاد معاد و آسیب های غفلت از آن پرداخت. در این حرکت تکاملی به منظور تقویت روحیه پیامبر? برای تحمل مشکلات رسالت، یاد رسولان الهی را مطرح کرده و ایشان را به کسب شاخص های بندگان برگزیده الهی دعوت می کند. در نهایت نیز قرآن را به عنوان یکی از بزرگ ترین نهادهای غفلت زدا و استمرار ذکر در همه ابعاد مربوط به توحید، معاد و رسالت معرفی کرد و با یادآور خواندن قرآن ضمن تثبیت حقانیت کلام وحی و رسالت، مخاطبین را به پندپذیری از تذکرات آن دعوت کرد و با بیان انگیزه های ذکرپذیری و ذکرناپذیری از قرآن و آسیب شناسی ذکر، به غفلت زدایی از مخاطبین و نهادینه کردن ذکر در زندگی آنان اقدام کرد. واژگان کلیدی: ذکر، غفلت، احیای ذکر، غفلت زدایی، پندپذیری، پند ناپذیری.