عدم توجه به نظام شهری و نحوه پراکنش مراکز و کانون های شهری در پهنه سرزمین از یکسو و رشد شتابان شهرنشینی از سوی دیگر به گسیختگی و عدم انسجام در ساختار فضایی منجر خواهد شد. در چنین شرایطی بسیاری از سیاست های موجه توسعه در سطوح ملی و منطقه ای کارآمدی خود را از دست داده و نتایج مورد انتظار را به همراه نخواهد داشت. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، سعی دارد به بررسی سلسله مراتب سکونتگاه های شهری، نظام یابی استقرار شهرها و نحوه توزیع و استقرار جمعیت در آن ها با تأکید بر نقش و جایگاه شهر مهاباد در نظام شهری استان آذربایجان غربی بپردازد. در این راستا، شهرهای استان آذربایجان غربی بر اساس نتایج سرشماری های عمومی نفوس و مسکن در طی سال های 1335تا 1385 و با استفاده از مدل هایی از قبیل؛ «مرتبه- اندازه»، «نخست شهری»، «شاخص های تمرکز شهری» «تحلیل نزدیکترین همسایگی» و «ضریب آنتروپی» مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که الگوی پراکنش سکونتگاه های شهری استان آذربایجان غربی تصادفی و متمایل به منظم بوده که در نتیجه آن نظام شهری در استان ناموزون بوده و به سمت تمرکز و عدم تعادل فضایی- بخشی حرکت می کند. به علت وجود نخست شهر ارومیه، سلسله مراتب شهری استان از قانون مرتبه- اندازه تبعیت نکرده و ناهمخوانی و عدم تعادل در سلسله مراتب شهری استان مشخص بوده است. همچنین عدم تعادل در توزیع و استقرار جمعیت و حرکت به سوی نامتعادلی شدید استقرار جمعیت در نقاط شهری استان در طی سال های اخیر وجود داشته است. جهت رسیدن به سلسله مراتب شهری و فضایی بهینه، رعایت عدالت در توزیع امکانات و خدمات و همچنین ایجاد فرصت های یکسان برای شهرهای استان ضرورت دارد. بنابراین برای ایجاد این تعادل، لازم است سیاست های مختلفی مانند ایجاد امکانات توسعه برای شهرهای کوچک و میانه اندام مانند به ویژه شهر مهاباد در داخل نظام سلسله مراتب شهری، تشویق سرمایه گذاری های اقتصادی، سیاست عدم تمرکز و بررسی نظام شهری منطقه ای در ارتباط با مناطق همجوار و در رابطه با توزیع فضایی شهرها در پهنه ملی مد نظر قرار گیرد. واژگان کلیدی: نظام شهری، سلسله مراتب شهری، مدل ها شاخص ها، استان آذربایجان غربی، مهاباد