شهر سازی و شهر نشینی دوره ساسانیان همانند دوره اشکانیان با ایجاد شهرهایی توسط شاهنشاهان نخستین ساسانی شروع شد . شهر «گور» یا « فیروز آباد » که توسط اردشیر اول پیش از پادشاهی وی بنا شده بود طبق طرح معمول دایره ای شکل که ویژه زمان « پارتیان » بود ساخته شد . در آغاز ، شهرها با نقشه های منظم و طرح و شبکه بندی ساخته می شدند . بقایای شهر فیروز آباد نشان می دهد که شهرها با شکل مدور و با محاسبات دقیق ریاضی ساخته شده است . طرح تاسیسات جدید شهر سازی در زمان شاپور اول تغییر کرد ؛ شهر بیشاپور در زمان وی بر طبق اصول سنن غربی که توسط « هیپو داموس» معمول گردید ، ساخته شده و دارای طرحی مستطیل شکل است که وضع طبیعی زمین را نیز تعقیب می کند و دو جاده شریانی یکدیگر را در مرکز شهر به طور عمودی ، قطع می نمایند . ساسانیان بانیان بزرگ شهرها به شمار می روند و منابع تاریخی وسعت شهرسازی را که تقریبأ در زمان همه شاهان این سلسله معمول بوده ، گزارش می دهد . متأسفانه از طرح موسساتی که شاهان ایرانی ، اسرای رومی خود را در آنها مستقر ساختند ، اطلاع داریم . شاپور اول آنان را در گندی شاپور جای داد . خرابه های این شهر بین دزفول و شوشتر واقع است و تقریبأ سراسر آن درزیر گاو آهن منهدم شده است . طرح مستطیل وسیعی است که شباهتش به طرح اردوگاههای نظامی رومی عجیب می نماید . همین امر را در ایوان کرخه نزدیک شهر باستانی شوش می توان دید . تمام شهرهایی که در این دوره مورد مطالعه قرار گرفته اند همانند شهرهای اشکانی دارای نقشه های متفاوت مدور ، بیضی ، چند ضلعی و چهار ضلعی هستند که معرف شهر سازی دوران ساسانی می باشند تمامی این شهرها همانند شهرهای اشکانی بابارو و خندق مستحکم می شدند و طبقات مختلف اجتماعی در قسمتهای متفاوت از یکدیگر در شهرجای می گرفتند .

در این پایان نامه، چگونگی تحول در ساختار سیاسی دوره ی صفویه، با تکیه بر مهاجرت و اسکان قزلباشان در ایران از شاه اسماعیل تا پایان سلطنت سلطان محمد خدابنده بررسی شده است. قزلباشان که از آناطولی وارد ایران شدند، از طریق مرید و مرادی و ارادتی که به مرشد کامل داشتند، توانستند در ساختار سیاسی ایران جایی پیدا کنند. آنان که ابتدا به مرشد کامل، اعتقاد خالصانه داشتند، به مرور زمان، به واسطه ی برخورد منافع و کسب قدرت، به رقابت برخاستند و به عاملی مهم در بروز بحران های داخلی تبدیل شدند. هرگاه شاهان صفوی در موقعیت ضعف قرار می گرفتند، قبایل مختلف قزلباش در کشمکش هایی خونین و طولانی، امپراطوری صفویه را تا لبه ی پرتگاه سقوط پیش می بردند. خصومت بین مقام های ترک و ایرانی، یکی از مشخصه های مهم دوره ی صفویه محسوب می شود. قزلباشان چون مرد شمشیر بودند، خود را برتر از ایرانیان می دانستند و اداره ی امور کشور را حق خود می شمردند. ایرانیان نیز که اهل قلم و مدیریت بودند و قرن ها به کشورداری پرداخته بودند، ترکان چادرنشین قزلباش را برای اداره ی امور کشور لایق نمی دانستند. ترکان نیز برای تحقیر ایرانیان، آنان را تاجیک می خواندند. در دوره ی شاه اسماعیل، قزلباشان به واسطه ی اعتقاد راسخ به مرشد کامل، درگیری های خاصی به وجود نیاوردند. در دوره ی شاه تهماسب، به خصوص ده سال اول حکومت وی، قزلباشان کشور را به ورطه ی سقوط بردند، اما دهه ی دوم به بعد حکومت شاه تهماسب، در واقع تا حدودی تثبیت قدرت وی بود. در دوره ی شاه اسماعیل دوم، قزلباشان از مهابت او بر جان خود ایمن نبودند و جرأت سرکشی نداشتند. دوره ی سلطان محمد خدابنده، اوج دخالت قزلباشان در اداره ی امور کشور بود. کلیدواژه ها: دولت صفویه، قزلباشان، ایرانیان، کشمکش ها.

چکیده از لحاظ سیاست خارجی تسلط بر برخی مناطق ارزش این را دارد که دولت ها هزینه هایی در ازای آن پرداخت کنند . ارمنستان نیز چنین سرزمینی برای دو امپراتوری ایران و روم به شمار می آمد ، که موجب بروز درگیری های ممتد بین آنها شد . توسعه طلبی این دو امپراتوری باعث شد که مرزها به هم نزدیک شود و هر دو دولت در پی آن باشند که از ارمنستان به عنوان سدی در مقابل رقیب خود استفاده کنند و همچنین با استفاده از منابع سرشار آن و تسلط بر راه های بازرگانی و تجاری در پیشرفت اقتصاد کشور خود بکوشند. از زمان مهرداد دوم به بعد تلاش اکثر شاهان اشکانی و رقبای رومی آن ها بر این بود که به این سرزمین تسلط یابند و برای دستیابی به این منظور جنگ های سختی بین آنها درگرفت که گاهی اشکانیان و گاهی دولت روم به مقصود خود نائل می آمد و برای مدتی بر این منطقه استراتژیک تسلط می یافت .

اگر نگاهی اجمالی بر اوضاع کشور در زمان ناصرالدین شاه قاجار داشته باشیم.می توان با تصور شرایط موجود عمق اهمیت اصلاحات و یا عمق فاجعه موانع اصلاحات را در کشور به خوبی درک نمود. با توجه به آنکه اشخاص متعددی در دوران ناصرالدین شاه اقدام به اصلاحاتی در کشور نموده اند،اما موضوع مورد بحث دراین پایان نامه،بررسی شرایط و اصلاحات از زمان صدارت میرزاحسین خان سپهسالار تا آخر دوران ناصرالدین شاه می باشد.که در این زمینه اشاره ای کوتاه به خدمات بنیان گذاران اصلاحات در دوره ی قاجار یعنی عباس میرزا و امیرکبیر شده است. عباس میرزا در حد توان خود تلاش های فراوانی در جهت ایجاد اصلاحات در کشور کرد، اصلاحات وی خصوصاً در زمینه ی نظامی مانند تجهیز قشون جدید،تأسیس کارخانه ی توپ سازی و تفنگ سازی، تجهیز و اعزام دانشجو به اروپا جهت تحصیل دروس علمی چون علوم نظامی،مهندسی،اسلحه سازی و طب شاخص تر بود. پس از عباس میرزا، شخصی که خدمات اصلاحی قابل تأمل در کشور نمود،امیرکبیر بود. با توجه به آنکه وی یک انسان وطن دوست و نابغه ای دانا و توانا نیز بود،در مدت کوتاه صدارت خود توانست اصلاحات قابل ملاحظه ای را به ثمر یرساند. امیرکبیر در زمینه های مختلف از جمله:امور مالیه، امور شهری و امور نظامی اقدام به اصلاحات نمودو همچنین از رفتار های ضد انسانی حاکمان جلو گیری وی آبله کوبی را تعمیم داد، یخچال ها را از آلودگی پاک ساخت و دستور ساخت مدرسه ی دار الفنون را صادر کرد.امیر کارخانه های توپ ریزی و اسلحه سازی احداث نمود و برای سربازان و صاحب منصبان لباس متحدالشکل نظامی ترتیب داد و درجه های نظامی را تحت قانون جدید مشخص گردانید. یکی از اصلاحات چشمگیر فرهنگی امیر،ایجاد روزنامه وقایع اتفاقیه بود. پس از امیرکبیر دوران صدارت میرزا حسین خان سپهسالار که اصلاحاتی اندکی در ان به وقوع پیوست آغاز شد،سپهسالار با صدور دستورات و بخش نامه هایی به حکام و کارکنان دولت آن ها را از رشوه خواری و قوم و خویش بازی برحذر داشته و هر شخصی را که مانع اجرای دستورات وی بود تنبیه و مجازات می نمود. اقدامات سپهسالار در بدو صدارت او یادآور اقدامات امیرکبیر بود. البته موانع متعددی در مسیر اصلاحات دوران سپهسالار مانند دخالت کشورهای خارجی در امور داخلی کشور وجود داشت که در این زمینه،به ویژه دولت انگلیس موانع عظیمی در راه اصلاح و عمران اقتصادی،سیاسی و فرهنگی مملکت ایجاد نمود. امتیازهایی را که دولت های خارجی به هر بهانه ای از ایران می گرفتند،می توانست مانعی بر سر راه اصلاحات باشد. گذشته از این موانع،شخص شاه مهمترین نقش را در عدم اجرای اصلاحات در کشور داشت.زیرا وی بیشتر به منافع شخصی خود می اندیشید تا منافع مملکت.پس از سپهسالار، صدارت میرزا یوسف مستوفی الممالک شروع شد،که این دوران کار چشمگیری در جهت اصلاحات انجام نشد. پس از مستوفی الممالک،میرزا علی اصغر خان امین السلطان سکان دار صدارت گردید.دوران او آثار زیان بار فراوانی برای کشور در پی داشت،زیرا امین السلطان نه تنها خود به غارت ثروت های مردم محروم و دریافت رشوه از دولتمردان مشغول بود بلکه اقوام و خویشان خود را به مشاغل پردرآمد می گماشت و آنچه در نزد وی مفهومی نداشت اصلاحات بود. کلیدواژگان: اصلاحات، فتحعلیشاه، عباس میرزا، امیرکبیر، سپهسالار، ناصرالدین شاه، امتیازات، انگلیس، روسیه، مملکت، ظلم، موانع، دربار

چکیده آذربایجان غربی با برخورداری از تمدّن کهن و آثار تاریخی غنی و جاذبه های متعدد فرهنگی و طبیعی به عنوان یکی از مناطق مهم گردشگری در کشور محسوب می شود. پایان نامه حاضر با عنوان نقش پراکنش قومیتها در جاذبه های توریستی آذربایجان غربی ، شهرستان ارومیه در 5 فصل تدوین گردیده است و بر آن است تا ضمن معرفی شهرستان ارومیه و جاذبه های توریستی آن به بررسی رابطه موجود بین قومیت ها و مذاهب ساکن در این منطقه با جاذبه های گردشگری و میراث تاریخی و فرهنگی موجود در آن بپردازد . بدین ترتیب ضمن تأکید بر پتانسیلهای موجود برای ارتقای سطح گردشگری استان و تأکید بر ویژگی تاریخی این استان که از آن به عنوان بهشت اقوام و ادیان یاد می کنند، راهکارهای چندی برای پیشگیری از پدیده ناسیونالیسم قومی پیشنهاد می گردد . لذا از حیث هدف ، نوع پژوهش کاربردی بوده و از جهت متدولوژی مبتنی بر قیاس است . برای جمع آوری اطّلاعات نیز از روش اسنادی و کتابخانه ای و مراجعه به سایتهای معتبر اینترنتی و همچنین مطالعات میدانی ، مشاهده و مصاحبه با مطّلعین استفاده گردیده است . بدین نحو پس از بررسی دقیق وضع موجود شهرستان از نظر جغرافیای طبیعی و انسانی در فصل سوّم که تماماً مبتنی بر آمار سرشماریهای 75 - 85 است ، در فصل چهار جاذبه های توریستی شهرستان ارومیه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نتایج ، تا حد امکان به صورت جداول و نمودارهایی ارائه شده ودر فصل 5 با استناد به مطالب سایر فصول فرضیّات مطرح شده اثبات می گردد . کلید واژگان: آذربایجان غربی، پراکنش قومی، جاذب? گردشگری

این رساله با روش کتابخانه ای وباهدف بررسی نحوه وچگونگی شکل کیری جنبش مزدکی در زمان ساسانیان وعلل به وجود امدن انها مورد بررسی قرار گرفت این تحقیق شامل پنج فصل و یک نتیجه گیری می باشد در فصل اول که شامل کلیات طرح می باشد شامل فرضیه ها و سوالات و بیان مساله اهداف و دیگر موارد مربوط به موضوع می باشد . در فصل دوم به زمینه های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی به وجود آمدن این جنبش پرداخته است این زمینه ها عبارتند اززمینه های اجتماعی ، طبقات ،خانواده ،که خود شامل زنان و ازدواج می شد و زمینه اقتصادی پیدایش این قیام مالیات و وضع شهر ها می باشد در زمینه سیاسی هم به بررسی جنگها ی زمان پیروز و قباد و بلاش پرداخته چراکه این عوامل تاثیر بسزایی در شکل گیری جنبش مزدکی داشتند .در فصل سوم منشا ایین مزدکی و تاثیراتی که از نواوران قبل از خود گرفته بررسی شد همچنین در فصل چهارم نیز به مراحل تکوین و تحول این نهضت وسیر تاریخی ان ومراحلی را که در طی دوران موجودیت خود طی نمود این مراحل از زمان پیروز آغاز شده وهمینطور در زمان بلاش وقباد به تحول وبالندگی رسیده است ودر پایان به نتایجی که در جامعه از خود بر جای گذاشت نیز اشاره شد . در فصل پنجم نیز به اصول فلسفی و اجتماعی تعالیم مزدکی و عدالت وبرابری در ایین او اشتراک زنان و افکار واهداف انقلابی مزدک و رابطه این کیش با ایین مزدیسنی پرداخته وان را مورد ارزیابی وتحقیق قرار داده ام .ودر پایان نتیجه گیری حاصل از این تحقیق که با توجه به اوضاع نابسامان سیاسی و اقتصادی و اجتماعی ساسانیان علی الخصوص از زمان پیروز به بعد زمینه برای شکل گیری جنبشی مردمی که توده مردم در ان دخیل بودند و این جنبش با وجود سرکوبی و کشتار توسط خسرو اول هیچگاه از بین نرفت و به صورت جنبشی سری و مخفی تا قرن سوم هجری به فعالیت در قالب فرقه های خرمیه و بومسلمیه و سنباذیه و ... به حیات خود ادامه داده است .این نهضت یک نهضت اجتماعی بود که به رنگ دین در میان مردم قد علم کرده است .

هدف از این تحقیق پی بردن، به برخی نکات جدید در زمینه نگرش مذهبی هخامنشی ها و بینش دینی آنها نسبت به اعتقادات اقوام تابع است که از طریق مقایسه قرار دادن اعتقادات مذهبی ملل تابع چگونه و تا چه اندازه در روش های به کارگیری سیاست های مذهبی که هر کدام از شاهان نخستین هخامنشی با ملل تابع اتخاذ کرده بودند، تاثیر گذاشته است. حالت توصیفی و مقایسه ای روش های به کارگیری در این تحقیق بوده است. محتوی اصلی پایان نامه، بررسی دینهای رایج در شاهنشاهی هخامنشی است با نگاهی دورتر به مذاهب قبل از این دوره یعنی دین زرتشت و دین کهن آریایی همراه با آیین ها و مراسم و اعتقادات آنها و همچنین اعتقادات دینی شاهان نخستین که تا اندازه ای نوع نگاه و روش آنها را در به کارگیری سیاست تسامح و تساهل مذهبی تحت شعاع خود قرار داده است و سرکوب مذهبی بعضی از شاهان هخامنشی با تابعان خود که بنا به دلایلی اتخاذ کرده بودند. از دیگر مطالب کلیدی گفته شده این تحقیق مقایسه قرار دادن تمدن، فرهنگ و دین های کهن ملل تابع به خصوص مصر و بابل است که شاهان هخامنشی را در عملکرد سیاست مذهبی شان نسبت به اقوام تابع، کمک شایانی کرده است. برای اثبات موضوع مورد بحث این تحقیق نیازمند به اسناد و مدارک و تصاویری بود که از آنها تحت عنوان آثار مذهبی یاد شده است که روش ها و اعتقادات سیاسی، مذهبی شاهان هخامنشی را به نوعی نشان می دهد. شاید بتوان این نتیجه را گرفت: که سه دلیل برای اجرای سیاست دینی شان وجود داشت: 1؛ شاهان هخامنشی تمایل به گسترش محدوده شاهنشاهی خود از طریق استفاده ابزاری از دین که در آن زمان قوی تر از سیاست به نظر میرسید، به هدف خود نزدیکتر شوند، 2؛ آنها تا حدی تحت تاثیر دین کهن آریایی و مذهب رزتشت قرار بودند. 3؛ادر نهایت آنها با تمدن و فرهنگ و دین های مستحکمی نسبت به بابل و مصر و تا حددوی یونان مواجه بودند که با خصوصیات شاهنشاهی هخامنشی یعنی نداشتن ادبیات پارسی، دانش پژوهی و فلسفه قوی نسبت به این ملل نیازمند به سیاست مداراجویانه و آسان گیری مذهبی را داشته اند که ممکن است بهره گیری از این سیاست خود نوعی تحت تاثیر تمدن قوی تر کهن شرقی بوده باشد.

تاریخ و تمدن فرهنگ ایلام باستان در هزارتوی هزاران ساله خود ما را با مردمانی آشنا می کند. که نمی توان به سادگی از آن ها سخن گفت و یا در مورد آن ها قضاوت کرد. بقایای این فرهنگ و تمدن که پس از کنار رفتن غبار هزاران ساله به ما رسیده. از نظام حکومتی نسبتاً هوشمند، قوانین حقوقی بسیار پیشرفته ریاضیات سوق داده شده به سمت ریاضی کسری، تبدیل خط تصویری به خط الفبایی، معماری هنر مجسمه سازی، نقاشی، تکنیک سفالگری، ساخت ظروف مفرغ و موزاییک و ظروف سنگی ما را با مردمانی بسیار باهوش دارای قریحه و ذوق هنری و نیز دارای تاریخ که از زمان درازی که زندگی بدوی به سمت مدنیت شهری مترقی پیشرفته طی می کند حکایت می کند. این مردمان با رام کردن طبیعت و با بهره برداری از آن و با گذر هزاران ساله از اعماق تاریخ و گام های آرام ایلامیان از زندگی ابتدایی به سمت مدنیت توانسته قسمتی از تاریخ این سرزمین را به نام خود ثبت کنند تاریخی که اگر به شاهدان زیر خاکی آن نگاهی بیفکنیم گویای آبادانی شهرها و حکومتی نسبت به زمان خود پیشرفته و قوانین که علاوه وجود این قوانین که جای پس شگفتی دارد ضمانت اجرایی آن بر شگفتی ما می افزاید این مردمان با الهام از طبیعت تصاویر زیادی را آفریدند که هرکدام از این تصاویر گویا زندگی ساده آن ها نمادهای مهم زیستگاه ایلامیان آشنایی این مردمان با علوم جغرافی، ادبیات، ریاضی، شناخت سنگ ها، حکومت، نیروی نظامی، حتی تفکرات ملی گرایانه اما تمامی این موارد نمی تواند سبب شود که ما از تفکرات سحر آمیز مذهبی آن ها شکست های پی در پی آن ها از تمدن های بین النهرین و نیز اخذ بسیاری شاخص های فرهنگی از تمدن های هم جوار چون سومر اکد و بابل و به تکامل رساندن آن ونیز گاهی به شکل بومی ایلامی در آوردن آن می باشد. غافل شویم و به یک باره هر آنچه از تمدن باقی مانده بستاییم. به هر رو اگر ما شاخصه ای تمدن ها را زبان ادبیات قانون شیوه حکومت امنیت خانواده لباس هنر موسیقی تعلیم و تربیت بدانیم این مردمان از تمدن بالایی برخوردار بوده اند. و اگر به تفکرات علوم پیشگویی باورهای ساده مذهبی و نیز طلسم و ایده های عجیب و قریب و الهه ها بنگریم دقیقاً می توانیم درک کنیم که به مردمانی 3000 ساله از دریچه تاریخ می نگریم. که بسیار ساده اندیش و بدوی می اندیشند و ساده زندگی می کردند. این مردمان به راحتی از منابع طبیعی مثل سنگ ها قیمتی و منابع فلزات چنان بهره برداری هنرمندانه و سازه های جنگی و غیره می ساختند که دشمنان آن ها از به دست آن بر خود می بالیدند. باید اذعان داشت مسیر و جهت گیری قوانین و هنر و موسیقی ایلامیان مذهب بوده است. بنابراین هر آنچه از هنر ایلامیان برای ما غیر قابل در کاست ما به مذهب نسبت می دهیم. جالب تر اینکه حتی این مردمان زمانی به ساخته مذهبی می پرداختند باظرافت بیشتر و از مواد بهتری می ساختند. زمانی که ما از ابداعات ایلامیان و خط هنر معماری این مردمان میگوییم و شاهد می آوریم که این دستاوردها به امپراطورهای بزرگ چون هخامنشیان رسیده باید معترف شویم که ایلامیان مردمانی خردمند و. هنرمند بوده اند. تفکرات سحر آمیز، طلسم و تفکرات اغراق آمیز و عجیب و غریب مذهبی و یا احترام بی حد و حصر به گروهی از حیوانات به عنوان مظهر قدرت داشته اند نباید به مردمان ایلام خرده بگیریم چرا که همیشه مذهب در هاله از خرافات و ابهامات غوطه ور است. ونیز اینکه علوم در زمان ایلامیان چنان ابتدایی بوده که دانش آن ها از خویش و طبیعت زنده پیرامونشان به تصورات کودکانه شباهت دارد و برداشت آن ها از سرزمین و اجرام آسمانی ضلالتی بی انتها است و دیگر تمدن های هم جوار و هم عصر در مورد علوم و دانش وضعیت بهتر از ایلام نداشتند.

ایران قبل از تهاجم اعراب دارای فرهنگ و تمدن بسیار غنی بوده، اما بعد از فروپاشی دولت ساسانیان و تسلط اعراب بر ایران ، خواه ناخواه این فرهنگ و تمدن در رویارویی با اسلام دچار تحول گردید. در ابتدا ایرانیان به دلیل عدم آشنایی با دین اسلام دچار مشکلات عدیده ای گردیده و بالطبع برخورد دو فرهنگ متفاوت و نابرابر، اثراتی را در پی داشت. بررسی پیشینه تاریخی و اوضاع فرهنگی ایران قبل از اسلام و پیامدهای حمله اعراب به ایران از نکاتی است که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است. روی کار آمدن دولت اموی ،به دلیل برتر دانستن نژاد عرب از سوی این دولت و دشمنی حاکمان این خاندان با نژاد غیر عرب ،ایرانیان در تنگنا و انزوای فرهنگی،سیاسی و اجتماعی قرار گرفتند و از توان و نیروی آنها به مانند دوره های بعد از امویان استفاده ای به عمل نیامد. با روی کار آمدن دولت عباسیان که در سایه حمایت و پشتیبانی ایرانیان قدرت را در دست گرفتند، دوران نفوذ و رونق فرهنگ ایران آغاز گردید.در آغاز دوره عباسی ،بیشتر وزیران ،دبیران ،صاحب منصبان مالی و نیز دانشمندان و علمای برجسته و مردان ادب از ایرانیان بودند.دوره آغازین خلافت عباسی که عصر طلایی تمدن اسلامی خوانده شده و به خاطر پیشرفتهای فکری، نوآوریهای ادبی و تعالی فرهنگی از دیگر دوره ها ممتاز است به میزان زیادی مرهون شرکت ادیبان ،فیلسوفان،متکلمان ،ریاضیدانان ،منجمان و پزشکان ایرانی دانسته شده است. افرادی نظیر یحیی بن خالد،ابن مقفع ،ابوسهل نوبختی ،خاندان فضل بن سهل ،صاحب بن عباد ، بنی موسی و افرادی از خاندان بویه در زمینه های علمی و فرهنگی فوق دارای آثار و تالیفات گرانبهایی بودند که در این تحقیق به برخی از آنها اشاره شده است روش پژوهشگر در این تحقیق، تحلیلی- توصیفی و استفاده از منابع معتبر ، مرتبط با موضوع و مقایسه و بررسی منابع بوده است. کلید واژه ها : خاندانهای ایرانی ، فرهنگ ، تمدن ، ایرانی ـ اسلامی

ایرانیان برای زیبایی مقامی بلند قایل هستند. در طی قرن ها همیشه هنر ایران با ذوق و فهمی خاص و استادانه همراه بوده است. این هنر به دلیل دارا بودن ویژگی های خاص همچون شکوه و جلال ذاتی مورد حمایت اکثر پادشاهان قرار می گرفته است. دامنه وسیع هنر ایرانی را حد و مرزی نیست، این دامنه شامل شاخه های هنری بی شمار است. به جراًت می توان گفت خلق هر اثر هنری، بازتاب احساسات و ادراکات انسان از محیط پیرامون او و زمینه های فکری مورد علاقه اش می باشد. آثاری را که هنرمند با الهام از طبیعت و ذهن به وجود می آورد، مظهر فرهنگ و تمدن و پدیده های حاکم بر زندگی اوست. نشانه هایی از این زیبایی ها در هنر شکوهمند و در عین حال کامل و گویای دوران ساسانی نمود یافته است. این دوره اوجترقی و تجلی هنر ایرانی است. در این میان هنر موسیقی به خاطر داشتن ارتباطی مستقیم با شنوایی و القای احساسات ویژه به شنونده خود از جایگاه خاص تری در میان جوامع عام و خاص برخوردار است. بنابراین در هر برهه ی زمانی در مراحل مختلف زندگی مانند جنگ ها، جشن ها، آداب و رسوم، سوگواری ها و ... موسیقی حضوری دائم و ویژه داشته است. در یک تعریف کلی می توان گفت هنر زبان بشری است و موسیقی زبان دل و عالی ترین تجلی قریحه انسان است. برای رسیدن به تمامی اهداف در نظر گرفته شده جهت تکمیل متنی شایسته ارزش های هنری دوره ساسانی از روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی استفاده شده است. این پژوهش در چهار فصل مختلف با بهره مندی از روش فوق الذکر به شناسایی هنر دوره ساسانی در باب موسیقی، نقاشی، انواع مختلف نقوش موجود در هنر این دوره (سکه، کتاب، پارچه، مهر، حجاری، ظروف و ...) و در عین حال با نظری گذرا به نقوش زنان در موارد فوق پرداخته است.

چکیده : بشر از ابتدا به دین به عنوان یکی از راههای رسیدن به آرامش در برابر ترس و اضطراب های زندگی روی آورده است . دین ، در صور نخستین خود ، آدمی را توانا ساخت که نسبت به حقایق عالم هستی ، که محیط و مجاور او بودند، مانند قوای طبیعت ، ارواح گذشتگان ، نیروی موجود در کائنات ، روشی خاص در پیش گیرد.دین در میان تمام اقوام از اهمیت ویژه ای برخوردار است و ملل مختلف به شیوه های گوناگون بدان توجه نموده اند،گاه با پرستش معبود خود در پی جلب نیرویی خیر و گاه در پی دفع ضررهای نیرویی پلید بودند و برای رسیدن به آرامش و اطمینان جاودان برای هرکدام از این قوا قربانی و نیایش می کردند تا جز نیکی بدانها نرسد و دنیا سراسر بکامشان باشد . پس از روزگاری که دامنه افکار انسانی وسعت گرفت ، توانست نیروی طبیعی را در موقع خود بشناسد و در محل خود جای دهد وبا محیط خود رابطه وسیع تری ایجاد کند ،در امر خدایان بزرگ و خدایان طبیعی و بالاخره درباره آفریدگار آسمان به فکر و اندیشه فرو رفت ، این خود زمینه جستجوی معبودی که بتواند به تمام نیاز های وی پاسخ دهد ، شد . در دوره اشکانی نیز بشربا انواع این نگرش ها روبروست .خدایان طبیعی ، خدایان نادیده که جلوه های مادی در زمین دارند و خدای یکتا از جمله انواع گرایشهای دین در این دوره اند . از آنجا که در عصر اشکانی به ادیان با دیده تساهل نگریسته می شد ، ادیان گوناگون ، از جمله ادیان موجود در داخل مرزهای ایران و خارج از آن ، فرصت رشد و گسترش یافتند و در هر گوشه آیینی سر برآورد ، در شرق دین بودا ، در غرب مسیحیت و یهودی و با اختلاط این دو و تأثیرگیری از ادیان دیگر آیین گنوسی پدید آمد ، در داخل فلات ایران نیز ادیان بومی آریائیان ، الیمائیان ، خدایان پرستی و دست آخر آیین هلنی که رهآورد یونانیان برای این سرزمین بوده است ، دیده می شود. این پژوهش بر آن است تا ، رفتار انسان در عصر اشکانی را در برخورد با موضوعات مذهبی ، مانند نحوه ی ستایش و نیایش ، آداب و رسوم ،آداب تقدیس و حتی مراسم تدفین که متضمن نیازهای دنیایی و آخرتی آنها باشد ، را به روش کتابخانه ای و بر مبنای متون مرجع و منابع تاریخی و تحقیقات صورت پذیرفته با موضوع ادیان در ایران عصر اشکانی، بررسی نماید.در این خصوص اشاره به این موضوع به عنوان نتیجه حائز اهمیت است که بدلیل تساهل مذهبی صورت پذیرفته در دوران حکومت اشکانیان ، مذاهبی گوناگونی مجال ظهور یافت. مسئله اصلی که نگارنده با آن روبروست ، پژوهش در مورد موضوعی است که در باره آن کمبود منابع وجود دارد و تا کنون به صورت مستقل با موضوع تاریخ ایران در عصر اشکانی برای آن منابعی یافت نشده است . واژگان کلیدی: زردشتی ، مهرپرستی ، بودایی ، مسیحیت ، یهودیت،خدایان پرستی

رساله ی حاضر در برگیرنده رخدادهای اقتصادی و سیاسی دوره سلطنت ناصرالدین شاه و سه سال اول حکومت مظفرالدین شاه است . محدوده ی مکانی آن بطور عمده مربوط به ایران و مراکز اقتصادی در پیوند با فعالیتهای تجاری و اقتصادی محمد حسن ملقب به امین الضرب می شود . تا آنجا که به تکاپوها و کوشش های امین الضرب در خارج از محدوده ی ایران مرتبط می شده ، بررسی های لازم صورت گرفته است . شهرهایی مثل قاهره ، استانبول ، هشتر خان ، مسکو ، پاریس و لندن . تلاش امین الضرب در شرایط بسیار متحول و حساس دوره ی ناصرالدین شاه ، فراهم آوردن زمینه های عملی برای وارد کردن علم و تکنولوژی اروپا به ایران بوده است . حاج محمد حسن خان امین الضرب جزء اولین بازرگانان ترقی خواه در دوره قاجار بود که در پی احداث پلی بین نظام سنتی و کهنه اقتصاد عصر قاجار با نظام جدید صنعتی اروپایی برآمد . هدف از نگارش این پایان نامه بررسی عملکرد اقتصادی امین الضرب ، مطالعه و بررسی تأثیر نامبرده بر نظام اقتصادی عصر قاجار است . اندیشه های ترقی خواهانه ی امین الضرب خصوصا اطلاعات وی از وضعیت و جایگاه صنعتی و اقتصادی اروپا باعث گردید نامبرده منشأ تأثیرات مهم در اقتصاد عصر قاجار گردد . احداث کارخانه های متعدد و کارآمد ، حمایت و احداث و ساخت شبکه های جدید راه آهن ، توجه به امر ضرب سکّه و میزان حقیقی اوزان واقعی پول، ساخت بانک و پشتیبانی از نظام جدید پولی و مواردی از این دست از اقدامات اوست. روش تحقیق در این پژوهش به صورت کتابخانه ای بوده که فیش برداری و ملاحظه اسناد هم در کنار آن انجام پذیرفته است .

چکیده از آنجایی که فرهنگ و معماری در هر تمدنی بیانگر مظاهر آن تمدن است و وابستگی بسیاری با شیوه ی نگرش، اوضاع اجتماعی، رشد جوامع و هنر هر قوم دارد، لذا در این پژوهش سعی می شود با بررسی آثار فرهنگی دوره تاریخی هخامنشیان، با تاکید برتمدن و فرهنگ وهمچنین آثار معماری (بطور کلی آثار ملموس و غیر ملموس) به نوعی با شیوه های ابداعی و اقتباسی هنر و فرهنگ هخامنشیان آشنایی حاصل گردد. در این میان بررسی مناطق جغرافیایی و حدود شهرب ها بر اساس کتیبه داریوش هخامنشی در بیستون و روایت هرودوت در تقسیمات مالیاتی در مقایسه با تقسیمات دنیای امروز ما را با تاثیرات و ویژگی های فرهنگی این سلسله تاریخی آشنا می سازد. بررسی خط و زبان، نظام اداری و قوانین قضایی به همراه کنکاش در مذهب و دین و تنوع قومیتی در پهنه امپراتوری از موارد این کاوش است. همچنین آثار ملموسی چون سکه ها وآثار معماری باقی مانده از آن دوران نیز با تصاویر و سفر های گوناگون پژوهشگر و تحقیقات میدانی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم هم سعی شده تا با مقایسه نقشه های تاریخی از دیرباز تاکنون موقعیت های فعلی هر کشور را تعیین نمود تا بهتر بتوان با تنوع و گستردگی این امپراتوری ارتباط برقرار کرد و تاثیرات فرهنگی آن را در دوره های دیگر تاریخی و سلسله های بعدی مورد ارزیابی قرار داد.

خلاصه: مانی در سده سوم میلادی در بابل زاده شد او بنیان گذار کیش و آیینی بود که از تلفیق ادیانی چون زرتشتی، گنوسی، مسیحی ، و بودایی بوجود آمده بود . دین مانی بر پایه دوبن نگری بود؛ یکی نور و دیگری تاریکی که این جهان به خاطر تلفیق این دو بوجود آمده بود ا نسان درجامعه مانی تنها وطیفه داشت با انجام اصولی به جدایی هر چه سریع تر ذرات نور از تاریکی کمک کند تا رستگار شود، مانویان اولین کسانی بودند که هنر را در خدمت دین گرفتند و برای فهم بیشتر دین اسطوره ها و فرهنگ های هرمنطقه در خدمت دین خود درآوردند مانی توانست دینش را در دبار ساسانی به شاپور عرضه کند وبا حمایت اودینش در امپراتوری ایران گسترش کند که مورد مخالفت موبدان زرتشتی قرار گرفت و در زمان بهرام اول به دستور بهرام کشته شد دین خود را در غرب امپراتوری روم تا هند از مرزهای چین تا عربستان رواج دهد. اهداف: بررسی زندگی مانی و فلسفه دینی آیین مانی وجامعه دینی مانوی ، هنر و ادبیات مانی سیر گسترش مانویت در ایران ، چین، آسیای میانه، و در ایتالیا و گل . روش پژوهش: توصیفی، تشریحی و تحلیلی است. نتیجه کلی : با توجه ویژگی های که در سده سوم میلادی در منطقه بین النهرین و ایران وجود داشت مانی تحت تأثیر عقاید مذهبی مختلف قرار گرفت و آیینی بنا گذاشت که بر پایه ادیان زرتشتی و مسیحی و بودایی بود این دین با توجه شیوه تبلیغی خود انعطاف پذیری و شرایط مذهبی سخت گیرانه در ایران خیلی سریع گسترش یافت اما به دلیل مستحکم نبودن پایه های اصولی و همچنین دید منفی گرایانه اش نسبت به این دنیا و شرایط سخت، برای پیروانش و سخت گیری حکومت ها بر آن دوام نیاورد و آخرین بازمانده های ان در سده پنجم میلادی از بین رفتند.

چکیده در این نگارش به بررسی روابط خارجی هخامنشیان با دولت های همسایه از زمان کوروش کبیر تا پایان شاهنشاهی اردشیر اول پرداخته شده است. آنچه بیش از هر چیز شگفتی مورخان را در مورد این روابط برانگیخته است چگونگی مقاومت و پیروزی یونانیان بر این امپراطوری بزرگ و قدرتمند است. هدف از این نگارش شناخت زوایای مختلف این روابط در زمینه های مختلف سیاسی و اقتصادی و نظامی بوده است. با توجه به شکل گیری امپراطوری هخامنشی توسط کوروش، یونانیان از تماس با ایرانیان خودداری می ورزیدند در نهایت با تسخیر سارد به دست کوروش، تقابل بین این دو دولت خارج از تصور نبود. کوروش توانست با زیرکی خود و فرستادگانش دولت های دست نشانده یونان را به تبعیت خود در آورد. کمبوجیه ارتباط چندانی با یونانیان برقرار نکرد فقط در مورد حمله به آفریقا، شاه هخامنشی از یونانیان به عنوان مزدور در ارتش خود استفاده کرد. داریوش بزرگ توانست خود را به قلب اروپا برساند و تا جایی پیش رفت که دیگر هیچ یک از شاهان ایران نتوانستند به آنجا برسند، او از نیروی اقتصادی و نظامی خود در جهت پیش برد اهداف خود استفاده کرد. جانشین او خشایارشا نیز از سیاست نظامی در قبال یونان استفاده کرد، که در نهایت طی چندین جنگ انجام شده با شکست مواجه گردید و تا زمانی هر چند کوتاه روابط بین ایران و یونان بسیار محدود گردید. با روی کار آمدن اردشیر اول ، اتحادیه دلس به رهبری آتن که خطر حضور نظامی ایران را هیچگاه فراموش نکرده بود اقدام به تهاجمات نظامی علیه امپراتوری هخامنشی کرد اما استراتژی اردشیر اول نه تنها این خطر را دفع نمود بلکه عامل ایجاد جنگهای خانگی خانمان سوز در یونان شد (جنگهای پلوپونزی). اردشیر به فراست دریافته بود که از طریق نظامی نمی تواند بر یونانیان فائق آید، بنابراین شیوه و سیاست جدیدی را برای مقابله با یونانیان در نظر گرفت (طلا و دیپلماسی). او در پیروی از این سیاست با انعقاد صلح کالیاس و القای این نکته که خطر نظامی ایران هیچگاه یونان را تهدید نمی کند عاملی منجر به شعله ور شدن آتش اختلافات دو رقیب سنتی (آتن و اسپارت) و آغاز جنگهای پلوپونزی شد و از این طریق نه تنها توانست موقعیت از دست رفته پارس را بازیابد بلکه کار تا بدانجا پیش رفت که حکمیت در این اختلافات به ایران واگذار شد که این امر نشانه موفقیت سیاست و استراتژی اردشیر در قبال یونان می باشد.

تمدن ایلام از لحاظ جغرافیایی، منطقه جنوب غرب ایران را شامل می شود. این تمدن همواره در برابر تهاجمات بی پایان ملل بین النهرین ایستادگی کرد و در نهایت به دست آشوربنی پال، فرمانروای مقتدر آشوری از بین رفت. در این پایان نامه سعی بر آن است تا روابط سیاسی، نظامی و فرهنگی میان دولت های مختلف ایلام و آشور که در مراحل مختلف تاریخ این دو کشور روابطی گاه خصمانه و گاه دوستانه داشته، مورد بررسی قرار گیرد. براساس نتایج حاصل از این پژوهش که به روش تطبیقی و تحلیلی است، علت اصلی رویارویی ایلام و آشور، مجاورت بیواسطه این دو سرزمین با هم و تلاش آشور در جهت توسعه طلبی به سمت مشرق بوده است. از سوی دیگر در اواخر حاکمیت ایلامیان، جنگ های داخلی و منازعات خاندانی در داخل ایلام به وقوع پیوست و کوشش ایلامی ها برای حمایت از بابل در برابر آشور باعث بروز خشم آشور گردید و کشور آشور نیز در اوج قدرت نظامی قرار داشت که در نهایت این مسأله موجب حمله آشور به ایلام و از میان رفتن دولت ایلام گردید. کلیدواژه: ایران باستان، ایلام، آشور، آشوربنی پال، ایلام نو.

سکاها اقوام بیابانگرد وکوچ نشینی بودند که در محدوده جغرافیایی پیرامون آرال،از مرز چین تا کرانه های رود دانوب بصورت پراکنده زندگی می کردند.این محدوده استپی،زندگی بیابانگردی را به همراه داشت وسکاها تا حدودی این خصوصیت را حفظ کرده بودند؛مردمانی جنگجو،وابسته به اسب که دارای تمدن و فرهنگی در خور توجه بوده اند.سکاهابدلیل شرایط نا مناسب اقلیمی و معیشتی،کثرت اقوام ساکن در این محدوده ودر جستجوی منابع جدید برای رفع نیازها ی خوددرسده های نخستین هزاره اول ق.م از طریق قفقاز وارد شمال غربی ایران شده اند.سکاها از جنبه های مختلف سیاسی،فرهنگی وتمدنی با دولت های ماد،هخامنشی،سلوکی،اشکانی وساسانی ارتباط داشته و تا حدودی در وقایع تاریخ ایران تأثیرگذار بوده اند.این پژوهش تلاش اندکی است درجهت معرفی قوم سکاها درادوار مختلف تاریخی که در5فصل شامل: کلیات،تمدن وفرهنگ سکاها،سکاهادرعصرمادها،سکاهادرعصرهخامنشی وسکاهاازدوران سلوکی تاعصرساسانی نگاشته شده است. واژگان کلیدی:سکا،پارتاتوآ،مادیس،اسکونخا،ماساگت

مقدمه در دوره باستان ادیان زیادی وجود داشت وحکومت ها دین های متفاوتی داشتند، اما آنچه در این تحقیق بیشترموردتوجه نگارنده قرار گرفته است دین زرتشت ودین مسیح (ع)دردوره باستان است.در باره زندگانی و خاستگاه زرتشت بین مورخین اختلاف نظر وجود دارد.عده ای اورا ازشرق ,عده ای از غرب گویند زمان تولد زرتشت نیز مبهم است عده ای گویند او600سال پیش از میلاد میزیسته است ,بعضی دیگرزندگی اورا از 600تا 2000سال پیش از مسیح میدانند پژوهشگر در این تحقیق سعی نموده نظرات مختلف را درباب زرتشت به روی کاغذ بیاورد وهمچنین دین زرتشت را دردوران های باستان که شامل (ماد , هخامنشیان,اشکانیان,ساسانیان)میباشد مورد بررسی قراردهد وهمچنین در باب مسیحیت در دوران های اشکانی و ساسانی به بحث بپردازد.در دوران اشکانی که آزادی مذهب وجود داشت و مسیحیت توانست به راحتی دین خود را اشاعه دهد چرا که شاهان اشکانی تعصب دینی نداشتند و همچنین در دوره ساسانیان که دین زرتشت رسمی اعلام شد مسیحیت در تنگنا قرار گرفت و باعث شد که مسیحیان در این دوران علی الخصوص دوره شاپور دوم سختی های زیادی را تحمل کنند پژوهشگر در این تحقیق خود هر کدام از ادیان (مسیحیت،زرتشت)را در دوران های مختلف مورد بررسی قرار داده است و در آخر آموزه های هر یک را با یکدیگر مقایسه نموده است.

نستوریان یکی از شاخه های مسیحیت هستند که پیروان آیین نستوریوس محسوب می شوند. آموزه های نستوریوس اسقف قسطنطنیه، در سال 431 میلای در شورای افسس به عنوان بدعت محکوم شد. مسیحیان سوری شرقی که از پذیرش مصوبات این شورا امتناع کردند از امپراتوری روم به کشور ایران تبعید شدند، پس از مدتی نستوری به عنوان آموزه رسمی کلیساهای ایران شناخته شد. روش به کار رفته در این تحقیق توصیفی- تحلیلی است. این پژوهش به نحوه ی شکل گیری مسیحیت شرقی و جدایی آن از مسیحیت در غرب و تاریخچه مسیحیت سریانی و مراکز فرهنگی نستوریان، سابقه مسیحیت در ایران و نحوه ی تعامل پادشاهان ایران با مسیحیان، چگونگی نستوری شدن کلیسای ایران و وضعیت و جایگاه و فعالیت های نستوری های ایران درزمان ساسانی پرداخته است.در مجموع می توان گفت نستوری ها توانستند جایگاه خود را به عنوان اقلیتی قابل تحمل و رسمی تا پایان سلسله ساسانی حفظ کنند.

سیر تحول اندیشه های مردم ایران در دوره ساسانی، تنها ازطریق آرمانهای سیاسی و دینی آنها دانسته نمی شود، بلکه بررسی وضعیت پوشاک و زیور آلات آنها نیز، می تواند به فهم بهتر آرمانهای آنان کمک کند. چرا که پوشاک از نیازهای اولیه و اساسی بشر محسوب می شود. و نوع، رنگ، جنس، شکل و سبک دوخت آن، پایگاه اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و فرهنگی پوشانندگان آن را نشان می دهد. به همین جهت، از نکات مهم در این تحقیق کتابخانه ای، بررسی وضعیت پوشاک و زیور آلات بانوان ساسانی، تأثیر پذیری طرح منسوجات و زیور آلات بانوان این دوره، و تداوم نقوش پارچه های آنها در دوره های بعد می باشد.که در این رابطه می توان گفت. در طول دوران سلطنت 400 ساله شاهان ساسانی، صادرات ابریشم میان چین و بیزانس از طریق جاده ابریشم در ایران انجام می شد و سپس به روم صادر می گردید. چرا که در بیزانس تقاضا برای محصولات پر تجمل بسیار زیاد بود. به علاوه ایران با کشورهای هند و جزیره سیلان و حبشه ارتباط مستمری داشت که برای برآورده کردن نیاز همیشگی و روز افزون بانوان ساسانی، از این سرزمین ها سنگ های باارزش برای ساخت زیورآلاتی چون: انگشتر، آویز، تاج و دستبند و ...وارد ایران می کرد.که همین ارتباطات میان ایران و دیگر ملل واستفاده از بافندگان بیگانه ی رومی و سوریه ای، توسط شاپور اول، بر پوشاک و زیورآلات زنان ساسانی تأثیر گذارد. وهمچنین به جهت طرحهای زیبای نقوش پارچه های این دوره، ممالک دیگر چون: شمال افریقا، خاورمیانه، اروپا،آسیای مرکزی و چین از طرحهای پوشاک این دوره با مضامین گل و گیاه و حیوانات و اشکال هندسی بهره ها بردند و حتی این تأثیر بعد از این دوره نیز تا دوره اسلامی خاصه در دوران آل بویه، سلجوقی و صفویه تداوم یافت. همچنین گونه ای از جامه زنان این عهد مانند دوران پیشین، عبارتست از پیراهن بلند با آستین و گاه بدون آستین، با چین های فراوان در زیر سینه وانتهای دامن، شلوار، شال، پنام، پاپوش و... . همچنین زیور آلات آنها شامل: دستبند، النگو، گوشواره وآویز است.

به دلیل عدم شناسایی معیار های گردشگران در بازدید از بناهای قدیمی و نادیده گرفتن آنها، قابلیت ها و اطلاع رسانی نا مطلوب، عدم توانایی نیروی انسانی، عدم چیدمان مناسب جهت ارائه جاذبه های تاریخی و فرهنگی، نا چیز بودن بودجه اختصاصی به این بخش و ...گردشگری شهری تهران، با وجود داشتن ظرفیت های بالفعل و بالقوه با چالش های جدی روبه روست. از این رو این تحقیق به منظور بررسی معیار های گردشگران در بازدید از فضاهای تاریخی- فرهنگی شهر تهران به روش کمی- میدانی انجام شده است. داده های حاصل از تکمیل 383 پرسشنامه که توسط بازدید کنندگان 12خانه های دوره قاجار) که کاربری فرهنگی داشته ان و بازدید از آنها امکان پذیر است) پاسخ داده شده بود، از طریق روش کوکران تعیین و تکمیل گردید و در محیط نرم افزار spss به وسیله آماره های ضریب همبستگی پیرسون، اسپیرمن، و ... تجزیه و تحلیل شده است. یافته های تحقیق در زمینه بررسی معیار های گردشگران، نشان می دهد که میان دو متغیر مستقل و وابسته، یعنی معیار های گردشگران، و بازدید از خانه های قدیمی قاجار رابط? معنی داری وجود دارد.علاوه بر این ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه و میزان پایایی آن برابر عدد0.72 به دست آمده است که بنا بر این می توان گفت، تحقیق از پایایی قابل قبولی برخوردار است. بر این اساس می توان بیان کرد خانه های دوره قاجار در تهران دارای توانایی بسیاری در جذب گردشگر، در آمد زایی، اشتغال و ... هستند که در صورت برنامه ریزی صحیح و توجه و سرمایه گذاری های مطلوب خواهند توانست به قطب های گردشگری شهری در تهران تبدیل شوند.

سلسله ساسانی یکی از مقتدرترین حکومت های شاهنشاهی دوره ی پیش از اسلام است که تفکر سیاسی (تمرکز قدرت و یک پادشاهی) و تفکر دینی (دین دولتی) بنیان گذار آن، اردشیر بابکان و جانشینان وی، همواره مورد توجه پژوهشگران تاریخ قرار داشته است. اردشیریکم و همچنین شاپور یکم، پسر، جانشین و شریک پادشاهی او، در جهت تحکیم و تثبت این سلسله، قدم های ارزنده ای برداشتند. شخصیت فردی و حکومتی آن دو، به گونه ای بود که علاوه بر کتاب های تاریخ، در کتاب های ادبی و هنری نیز به آن ها پرداخته شده است. بررسی متون مختلف نشان می دهد که اردشیر و شاپور، هر دو، به تمرکز قدرت و داشتن دین دولتی معتقد بودند ولی اردشیر دارای تعصب دینی و شاپور دارای تساهل مذهبی بود. نمونه ی دیگری که می توان افزود، سیاست های خارجی مشابه آنها ست که برای باز پس گیری سرزمین هایی که در دوره هخامنشی متعلق به ایران بوده است، تلاش کردند و در راه رسیدن به آن، شکست ها و پیروزی هایی داشتند. همچنین در این زمینه به توانایی و علاقه مندی هر دو شاهنشاه، در ایجاد سپاه منظم، طبقات اجتماعی، شهرسازی، معماری و غیره می توان اشاره کرد. واژه گان کلیدی: اردشیر یکم، شاپور یکم، دین، ...

هرچند ساروتقی یکی از وزیران اعظم مهم روزگار صفویه در سد? 11 ق/16 م بوده اما مطالبی اندک دربار? این او نگارش یافته است. پژوهشگران آنچنان که شایست? شخصیت ساروتقی است به تحقیق دربار? او نپرداخته اند؛ با توجه به منابع تاریخی موجود، ساروتقی شخصیتی پویا، سخت کوش و منزه از ارتشاء داشته است. در این پژوهش سعی شده است تا تصویر طراحی شده از ساروتقی اصلاح گردد و نشان داده شود که ساروتقی بوده که براساس شایستگی ها و کارآیی اش به مراتب بالای حکومت دست یافت است. او هرگز با دسیسه و نیرنگ به مقام وزارت اعظمی نرسید بلکه با تلاش های پیگیر به این مقام نایل آمد. ساروتقی در دور? وزارت اعظمی خود با اقداماتی که انجام داد در آمد کشور را بالا برد و به ادار? کشور نظم بخشید. اما سخت گیری های او تبعاتی نیز در پی داشت که جدایی قندهار از ایران و برکنار شدن برخی افراد در دستگاه حکومتی از جمل? آن است. آنچه که باعث شد به تحقیق دربار? ساروتقی پرداخته شود مرگ او بوده است؛ تا به حال شاه عباس دوم در جریان ماجرای قتل ساروتقی به عنوان یک ناظر تلقی شده بود و برخی پژوهشگران نیز توطئ? قتل او را برای پایان دادن به سلط? غلامان و روی کار آمدن مجدد قزلباشان دانسته اند و حال آنکه پس از ساروتقی نیز وزیر اعظم بعدی قزلباش نبود و قزلباشان پس از چند دهه از قتل ساروتقی دوباره به قدرت بازگشتند. به نظر می رسد ماجرای قتل ساروتقی به سبب کینه و خصومت کارکنان دستگاه حکومتی و همچنین شاه عباس دوم طرح ریزی شد تا به کارها و اقدامات ساروتقی پایان داده شود.

به دنبال سقوط حکومت هخامنشی ( 330 ق م ) ولایت پارس اهمیت پیشین خود را از دست داد . این منطقه در اختیار حکومت های محلی قرار گرفت. شاهان محلی با حفظ بیشتر رسم های کهن، این سرزمین را اداره می کردند. مسیحیان در عصر اشکانیان حضور داشتند و نه تنها در منطقه ادسا(edessa) جایی که بعدها یکی از بزرگترین پایگاه های دین و مرکز فرهنگی مسیحیان شد سکونت داشتند بلکه تقریبا در آغاز سده دوم به آدیابن (adiaben) که پیشتر مرکز تجمع یهودیان بودند وارد شدند و از زمان فرمانروایی شاپور یکم مسیحیان در ایران پراکنده شدند و سیاست دینی اعمال شده توسط شاپور همراه با تسامح و تساهل دینی بود. با سپری شدن زمانی کوتاه کرتیر، روحانی برجسته و منتقد ساسانی مسیحیان را تحت پیگرد و آزار جدی قرار داد و بهرام دوم پادشاه ساسانی که کرتیر بر او نفوذ زیادی داشت به توصیه همین روحانی پرقدرت فرمان تعقیب و کشتار مسیحیان را صادرکرد. به موجب فرمان میلان در 313م مسیحیت به عنوان دین رسمی در امپراطوری روم تثبیت شدو کنستانتین به موجب این فرمان به تعقیب و آزار مسیحیان در روم خاتمه داد. در ایران دوره ساسانی در زمان شاپور دوم آزار و کشتار مسیحیان از سر گرفته شد. در زمان اردشیر دوم جانشین وی، تسامح دینی دوباره به وجود آمد. جانشیان شاپور از همین سیاست تسامح و تساهل دینی استفاده می کردند . یزد گرد یکم و بهرام پنجم به مسیحیان ساکن ایران آزادی مذهبی اعطا نمودند . یکی از دشوارترین دوره های زندگی عیسویان در ایران زمان سلطنت یزدگرد دوم بود که مجددا بدرفتاری با مسیحیان آغاز شد . این پادشاه به توصیه وزیر خود مهرنرسی به آزار مسیحیان همت گماشت . موقعیت مسیحیان در زمان خسرو یکم (انوشیروان) به مراتب بهتر شد و خسرو تعصب دینی نداشت و به مسیحیان اجازه اجرای مراسم و تاسیس کلیسا را داده ودر زمان خسرو دوم ( پرویز ) نیز مسیحیان ایران در کمال آرامش و آسایش زندگی می کردند . تنها محدودیتی که داشتند این بود که اجازه تبلیغات دینی به آنان داده نمی شد . به رغم رقابت پنهان میان دستگاه دینی و دولت اساسا جهان بینی و منافع اصلی مشترکی داشتند. دولت معمولا از دستگاه های دینی ، پشتیبانی می کرد . بارها به تحریک دستگاه دینی به تعقیب و آزار اقلیت های دینی (یهودیان، مسیحیان و بودائیان) پرداخت .

نظام دیوانسالاری ساسانیان در نظامهای پیش از اسلام ایران باستان از اهمیّت ویژه ای برخورداراست. در پایان نامه حاضر سعی شده است شکل گیری و گسترش نظام حکومتی ایران دوره ی ساسانی (224-651 م) مورد بررسی قرار گیرد. محور این تحقیق. پیرامون بخش های اداری دیوانسالاری در دوران ساسانی باتکیه بر نقش دبیران است. در این میان، موضوعات مختلفی مربوط به این نظام مورد توجه قرار گرفته اند. روند قدرت یابی و استقرار حکومت ساسانی به وسیله اردشیر بابکان؛ سال های کوشش او در برقراری پیوند، میان دین و حکومت و به عبارت بهتر، اتخاذ شکلی یگانه از دین به عنوان دین رسمی ، مورد بحث قرار گرفته است. جزئیات مربوط به مقامات ، اقشار و طبقات جامعه و نظام دیوانی ساسانیان و همچنین شمار دیوان ها ، مشاغل دیوانی و درباری دیوانسالاری ساسانی بررسی شده است . سرانجام نقش و جایگاه دبیران در دیوانسالاری ساسانی مورد شناسایی و تحقیق قرار گرفته است. روش تحقیق بکار رفته در این بررسی روش کتابخانه ای است . داده های این بررسی از متن های معتبر تاریخی گردآوری شده اند. در ارائه ای این داده ها از شیوه ی توصیفی- تحلیلی استفاده شده است و در مواقع لزوم نیز ،کوشش شده است مباحث متناقض مورد تحلیل قرار گیرند. واژه های کلیدی : دیوانسالاری ، ساسانیان ، دبیران ، مشاغل دیوانی ، طبقات اجتماعی .

با استقرار حاکمیت ساسانیان به دست اردشیر بابکان در 224 م. به تدریج وحدت سرزمینهای ایرانی دوباره تحقق پذیرفت. ساسانیان حکومتی یکپارچه تاسیس کردند، که متکی به دین رسمی و تمدنی بود که شاید از جنبه ایرانیت در سراسر تاریخ طویل ایرانیان نظیر نداشته است. وقتی یزدگرد در 399 م. به حکومت رسید، روحانیون زردشتی و بزرگان ایرانی دارای قدرت بسیاری بودند، و برخی مقامات مانند موبدان موبد دارای مرتبه ای بود که با مقام شاه رقابت می کرد. یزدگرد موفق شد قدرت آنها را کاهش دهد، به علاوه این پادشا صلح دوست بود و به علت مدارا با ادیان دیگر در متون یهودی – مسیحی، چهره ای پسندیده دارد. پس از یزدگرد، پسرش بهرام پنجم به حکومت رسید، وی سیاستی متفاوت با پدرش در پیش می گیرد . بهرام برای حفظ تاج و تخت در برابر نفوذبزرگان که مخالف سلطنت او بودند، زمام امور را به آنها وامی گذارد، و با سیاست جلب حمایت روحانیون به آزار مسیحیان می پردازد. در این پژوهش که با مراجعه به کتابخانه ها، به روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته،با توجه به سیاست دینی متفاوتی که این دو پادشاه در مقابل اشراف و روحانیون اتخاذ کرده اند، حکومت آنها از جنبه های مختلف مورد بررسی تطبیقی قرار می گیرد. به نظر می رسد یزدگرد اول با سیاست مدارا با مسیحیان، سعی بر این داشته متحدان و حامیانی برای مقابله با بزرگ مالکان که قدرت بسیاری یافته بودند، ایجاد کند. بهرام پنجم گرچه در تظاهربه خوشگذرانی و گذراندن اوقات خود به شکار و موسیقی، امور را به بزرگان می سپارد، اما هیچگاه از وضع مُلک و ملت غافل نشد.

ترکمانان سلجوقی پس از پیروزی بر غزنویان در نبرد دندانقان، در سال 431 ق. به تدریج بر ایران دست یافتند و دولتی جدید تأسیس نمودند که بسیاری از ویژگی های آن برگرفته از دولت های پیشین، یعنی غزنویان و آل بویه بود. از آن بین، سلجوقیان دیوانسالاری غزنویان را در نیمه ی شمالی قلمرو خود و دیوانسالاری آل بویه را در نیمه ی جنوبی قلمرو خود اخذ کردند. در پی آن کارگزاران دیوانی و دیوانسالاران این دو دولت نیز در دوره ی سلجوقیان بکار گماشته شدند. سلجوقیان در مناطق مرکزی، غربی و جنوبی ایران وارث حکومت آل بویه بودند؛ بنابراین سلجوقیان در آن مناطق بیشتر وامدار دیوانسالاری آل بویه گردیدند. استفاده از دیوانسالاران قلمرو غزنویان و آل بویه به وسیله ی سلجوقیان، به تدریج رقابت دو دسته از دیوانسالاران را در نظام اداری به همراه داشت: دیوانسالاران خراسانی و دیوانسالاران عراقی که وجود رقابت میان آنان باعث کاهش کارآیی دستگاه اداری سلجوقی گردید؛ این پژوهش، علاوه بر بررسی رقابت میان دیوانسالاری خراسانی و عراقی، در پی بررسی نقش دیوانسالاران عراقی در رونق یا زوال حکومت سلجوقی و نیز انگیزه یا انگیز ه های انتخاب آنان از سوی سلجوقیان است. ورود دیوانسالاران عراقی به نظام اداری سلجوقیان که بسیاری از آنان شیعه بودند، به دلایلی چون شایستگی شان و نیاز به وجود آنها در اداره ی حکومت بود. حضور گسترده ی دبیران عراقی شیعه در دستگاه اداری سلجوقیان و پیوندهای سببی بین آنها و خاندان سلجوقی، تا حدود زیادی حاکی از عدم تعصب مذهبی سلجوقیان بوده است. با انتقال پایتخت سلجوقیان از خراسان به ری و سپس اصفهان، نفوذ دیوانسالاران عراقی در دولت سلجوقی گسترش یافت. این موضوع، واکنش دیوانسالاران خراسانی و رقابت های میان آنان را در پی داشت. این رقابت ها سرانجام پیروزی دیوانسالاری عراقی را در نیمه ی دوم سلطنت سلجوقیان رقم زد. با وجود شایستگی های برخی دیوانسالاران عراقی همچون ابوالغنائم، مجدالملک قمی و مختص الملک کاشی، تسلط آنها بر دیوانسالاری سلجوقی با دوره ی افول سلجوقیان و قدرت گیری اتابکان و خاتون های سلجوقی همراه بود؛ امری که بر دیوانسالاری سلجوقی و کارآیی آن سایه افکنده، و از جمله عوامل سقوط آنها گردید. واژگان کلیدی:سلجوقیان، دیوانسالاری، دیوانسالاران عراقی، عراق عجم

بشر از ابتدا به زن به عنوان یکی از راه های رسیدن به آرامش، تولید نسل و حفظ بقا می نگریسته است. در جوامع ابتدایی نقش زنان از لحاظ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی پررنگ تر جلوه می کرد. در ادیان چند خدایی همواره الهه هایی که شبیه زنان بودند، پرستیده می شدند، اما با پیشرفت جامعه ها و تشکیل حکومت ها، نقش زنان کمرنگ تر شد. در تاریخ ایران دوره اسلامی با توجه به توصیه اکید دین اسلام بر ارزش زن، برای زنان ارزش و اعتباری قائل شدند؛ اما این ارزش محدود به دوران صدر اسلام شده و بعد از روی کار آمدن حکومت های اموی و عباسی و حاکمان ایرانی، باز هم زنان وسیله ای برای عیّاشی و گاهی نیل به مقاصد سیاسی پادشاهان و خلفای اسلامی شدند. به جز این نقش و نقش کالایی و جنسیتی، هیچ نقش دیگری از حضور زن برای طبقه حاکم پذیرفته نبود. این پژوهش بر آن است تا رفتار حاکمان را در عصر غزنوی و سلجوقیان بزرگ در برخورد با زنان، حضور سیاسی زنان و فعالیت اقتصادی آنان و حتی تلاش هایی برای به قدرت رساندن فرزندان یا برادران خود به مسند قدرت و حضور در شبکه ازدواج های سیاسی به منظور حفظ قدرت قوم و قبیله خود را، به روش کتابخانه ای و بر مبنای متون مرجع و منابع تاریخی و تحقیقات صورت پذیرفته، با موضوع ایران در دوره غزنویان و سلجوقیان مورد بررسی قرار دهد و برای ریشه یابی این تحوّلات در زندگی زنان و علّت اصلی آن، فرهنگ قبایل ترک آسیای میانه را جستجو کرده و در این خصوص به این نتیجه دست پیدا کرده است که ترکان برای زن، حقوق بالاتری قایل بودند و اهمیت و احترام به زنان، تساوی حقوق مادی و معنوی، گردش چرخه ی اقتصاد، وارد شدن در جنگ ها و سیاست، اختصاص ثروت و اموال زنان به خودشان و در دست گرفتن زمام امور قبیله یا ایل از ویژگی های قبایل ترک آسیای میانه بود و بسیاری از این رفتارها ره آورد حکومت های ترک نژاد برای ایران بود. مسئله اصلی که نگارنده با آن روبروست، پژوهش در مورد موضوعی است که درباره آن کمبود منابع وجود دارد و تاکنون به صورت مستقل با موضوع نقش سیاسی زنان تاریخ ایران عصر غزنوی و سلجوقی، تالیفی یافت نشده است. واژگان کلیدی: نقش زنان، غزنویان، سلجوقیان، ترکان

این تحقیق به بررسی تاریخ یکصدساله اول خلافت عباسی از سال(132-232 ه.ق) نقش ایرانیان در عرصه های سیاسی،اجتماعی، گسترش فرهنگ ، تمدن وعلوم می پردازد.باید دانست نقش ایرانیان در عرصه های سیاسی،اجتماعی،علمی وفرهنگی دوره عباسی معلول آن است که آنها حضوری پررنگ در تمامی ارکان خلافت داشتند. بررسی های تاریخی نشان دهنده آنست که ورود ایرانیان به حوزه اسلام وحضور آنها درمیان مسلمانان به زمان رسول خدا(ص) وبه عصر رسالت بر می گردد.پس از آن که با فتح سرزمین شان به وسیله مسلمانان درارتباط با اسلام قرار گرفتند اما تا پایان خلافت بنی امیه ایرانیان به علل گوناگون از جمله تعصب نژادی بنی امیه(تفکر برتری عرب برعجم)وتفکر بدوی آنان درعرصه های سیاسی و اجتماعی وعلمی نقش زیادی نداشته ولی در تحصیل علم و فن سود بردند وبیشترین تاثیر شان را در براندازی بنی امیه وروی کارآمدن عباسیان بود. ویژگی عصر اول خلافت عباسی که با خلافت ابوالعباس سفاح آغاز شد وبا خلافت واثق پایان یافت،استقلال کامل آن ومتمرکز بودن نیروهای بالای حکومت در دست خلفا بود آنان از توان شخصی،سیاسی و اداری فوق العاده ای برخورداربودند وتوانستند یکپارچگی حکومت را حفظ، شورش ها را سرکوب کنند. در این دوره ایرانیان از جایگاهی برجسته در حکومت برخوردار شدند. نفوذ گسترده ایشان تاثیر مهمی در هدایت سیاست های حکومت داشت . به گونه ای که حتی بر دستگاههای سیاسی ونظامی دربغداد ومناطق تحت نفوذ آنها چیره شدند وفرماندهی سپاه ومقام های اداری مهم مانند وزارت ،دبیری ،ولایتداری دیگر مناطق را عهده دار شدند ، باتکیه بر نفوذ پرقدرت سیاسی، حضور ایرانیان در ارکان خلافت گردید وبه کمک علم، فن وتجربه ی دیرین خود در سایه ی اسلام دوره ای طلایی به لحاظ سیاسی،اجتماعی،علمی به وجود آوردند. دراین تحقیق به بررسی جایگاه ایرانیان وتاثیر ایشان در عرصه های سیاسی ،دیوانسالاری،فرهنگی واجتماعی از آغاز خلافت بنی عباس تا پایان عصر اول عباسی یعنی تا سال 232 ه.ق پرداخته است .روش مورد استفاده در این پژوهش تاریخی،تحلیل داده های جمع آوری شده از منابع مکتوب ومرتبط با موضوع،با رویکردی توصیفی-تحلیلی است.

موضوع این پژوهش بررسی سیر تاریخی تحوّلات ادبی ایران در دوره ساسانی(224 – 651 م) بااستنادبه متون مانوی است .این بررسی نشان می دهد که ادبیات ایرانی در ادبیات فارسی خلاصه نمی شود ، بلکه بسی گسترده تر از ادبیات فارسی است . اوراقی که در تورفان و فَیوم کشف شده اند و همچنین نوشته های مربوط به دین مانی ، دلبستگی او و پیروانش به شعر و ادبیات را به خوبی آشکار می کنند . بسیاری از متن ها شعر و سرود است و استعاره ها و تمثیل ها و دیگر آرایه های ادبی و صُوَر خیال های بسیار زیبا که برای بیان معانی مذهبی به کار رفته اند ؛ این استعاره ها و تمثیل ها و آرایه ها به حدّی استادانه به کار رفته اند ، که از یک سابقه ی ممتد ادبی حکایت می کند ونشان می دهد که ادبیات ایران پیش از اسلام دارای اشعار موزون و صُوَر خیالهای بسیارزیبا است وقالب های اشعار ایرانی از قبیل ترجیع بند ،ترانه ، مستزاد، شعرسپیدمانوی و.... که مورد استفاده ی فراوان داشته است و همچنین موضوعات ادبی، شامل ادبیات تعلیمی و غِنایی و رَوایی و ... که در ادبیات باستان به خصوص در ادبیات مانوی به خوبی نمایان است وادبیات مانوی با زبانهای مختلف، بخشی از ادبیات ایرانی محسوب می شود . در این پژوهش نگارنده آرایه ها و صناعات ادبی وصُوَر خیال های به کار رفته در زبورمانوی و شاپورگان را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده است.

پایان نامه حاضر که با عنوان «بررسی مسئله هلنیسم در ایران عهد اشکانی247پ.م-224م» تحقیق و نگارش شده، به بررسی تاثیر و نفوذ فرهنگ و تمدن یونانی در بخش های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری در عصر اشکانی می پردازد. هلنیسم به معنی مجموع تمدن و فرهنگ یونان است، که در دوره تاریخی گسترش آن را تا سال 30 پیش از میلاد نوشته اند. آنچه مسلم است، اسکندر با اقدامات مهم و سازنده ای که در ایران انجام داد باعث گسترش فرهنگ و تمدن یونان در ایران شد و شاید به همین دلیل باشد که اوج گسترش و ترقی هلنیسم را در قرن 4پ.م، یعنی زمان اسکندر می دانند. هلنیسم (یونانی مآبی) بر ایران عهد اشکانی در زمینه های مختلف تاثیر داشته است. از آنجایی که خط و زبان یونانی در عصر اشکانی تاثیر خود را گذاشت و هنر یونانی نیز برهنر دوره اشکانی نفوذ کرده و معماری و شهرسازی نیز از معماری و شهرسازی یونانی تاثیرگرفته، و این تاثیر فرهنگ و تمدن یونان تا اندازه ای بوده که حتی شاهان اشکانی خود را دوستدار یونان (فیل هلن) می نامیدند و آن را بر روی سکه های خود می آوردند، با این وجود اقشار فرودست جامعه تا حدودی از این تاثیر برکنار بودند و شدت این اثرگذاری سطحی و گذرا بوده و در نهایت در جنبشی که اشکانیان آغاز کرده و ساسانیان ادامه دادند، این اثرگذاری یونانی به دور نهاده شد. پژوهش حاضر تحقیقی است درباره اینکه چرا هلنیسم با وجود اینکه دامنه و تنوع گسترده ای پیدا کرد اما تداوم و دوران آن کوتاه مدت بود.

پادشاهی اشکانی حکم مجموعه ای از ایالات متعدد خراجگذار و نیمه مستقل را داشت، که حول مرکزی جمع شده بودند. درجه تابعیت، شهربان های متعدد و پادشاهی های گوناگون با حکومت مرکزی متفاوت بود، پادشاهی های محلی، تشکیلات اداری و نیروی نظامی مستقل خود را داشتند. همچنین در این دوره، شهرهای یونانی یا پولیس ها نیز خودمختاری و تشکیلات داخلی خود را حفظ کرده بودند. با اینکه برخی از شاهان اشکانی به منظور تحکیم مبانی قدرت مرکزی دست به اصلاحات زدند، اما با ازدیاد امتیازات سیاسی بزرگان و اشراف پارتی، از قدرت پادشاه کاسته شده بود و نتیجه ای حاصل نشد.اردشیر،موسس ساسله ساسانی، پس از به دست آوردن تاج و تخت، با دو ویژگی توانست بر استحکام حکومت مرکزی بیفزاید، تضعیف قدرت ایالات، از بین بردن شهرهای خودمختار و دیگر دین رسمی. همچنین برای تضعیف قدرت نجبا اقطاعات هر یک از واسپوهرگان را برخلاف عهد اشکانیان که در یک نقطه جمع بود، در تمام مملکت پراکنده نمود.تشکیلات حکومتی و دستگاه اداری دولت تازه تاسیس ساسانی کم و بیش از حکومت اشکانی اقتباس شده و همان تقسیم بندی ایالات دوره پارتی باقی مانده بود، اما پادشاهان اولیه ساسانی تشکیلات اداری مملکت را دارای ثبات کاملی کردند، به این معنی که رشته محکمی بین حکومت های ولایتی و دولت مرکزی برقرار کردند. این تحول مستلزم ایجاد تشکیلات اداری مناسب برای اداره کشور بود، که به مرور زمان، مسیر تکاملی خود را طی کرد و تشکیلات مذهبی، مالی و اداری، نظم و ترتیب خاصی یافتند. در این پژوهش سعی می شود ضمن بررسی تشکیلات حکومتی و نظام اداری دولتهای اشکانی و ساسانی و تاثیر آن بر شکل گیری طبقات اجتماعی به تاثیر دین رسمی بر نحوه حکومت آنها، نیز پرداخته شود.

این پژوهش با بررسی یک دوره ی مهم تاریخی، که سال های 232 ـ 334ه. ق را در بر می گیرد، آغاز شده و با هدف دستیابی به پیامد های آزادی های سیاسی و اجتماعی در دوره ی یاد شده، نگاشته شده است. در این پژوهش نگارنده برای بررسی پیامد های آزادی های سیاسی و اجتماعی در عصر دوم عباسی، ضمن بیان شرح حال خلیفگان عصر دوم عباسی و دوره های مختلف حکومت عباسیان، به بررسی موقعیت سیاسی، دوره ی مرکزیت سامراء، نفوذ و تسلط ترکان، آزادی بیان ومذهب و تسامح اسلامی، تحت عنوان آزادی های سیاسی در عصر دوم عباسی پرداخته است. فرقه ها و نهضت هایی چون شیعه، معتزله، اهل سنت، شعوبیه، قرامطه، صاحب الزنج وصوفیان را معرفی می نماید و در ادامه ضمن بررسی وضعیت اجتماعی این دوره، یعنی دو قطبی شدن جامعه و تقسیم آن به لحاظ مالی و اقتصادی به زندگی خلفا، وزرا ، امرا و اقشار تهیدست و توده ی مردم، فساد و نابسامانی اجتماعی، آزادی زنان، نفوذ کنیزان و خواجگان در دستگاه خلافت، به موسیقی و هنردر دوره ی مذکور پرداخته است . موضوع پژوهش به لحاظ آشنا شدن با این پیامد ها حائز اهمیت است. از آن جا که پژوهش دارای ماهیت تاریخی است، در تدوین آن شیوه ی تحقیق کتابخانه ای مورد نظر بوده است که ضمن گردآوری اطلاعات از منابع و بررسی و تلفیق آن ها به تدوین و نگارش پایان نامه ی حاضر پرداخته و با بهره گیری از منابع و کتاب های تحقیقی موجود به انجام رسیده است. به نظر می رسد دوران دوم عباسیان امتیازات خاصی دارد که تمدن اسلامی در اثنای آن راه کمال پیمود. در این دوران برخی از خلفا برای تجدید عظمت دیرین تلاش کردند. پیدایی برخی دولت ها در قلمرو اسلام، در پیشرفت و تکامل تمدن اسلام و رواج علم و ادب و هنر سهمی شایسته داشتند و در عین حال مقدمه ی سقوط دولت عباسی را نیز فراهم نمودند. کلید وازگان: آزادی های سیاسی، آزادی های اجتماعی، خلافت عباسی، عصر دوم عباسی، نهضت ها

چکیده به نظر می رسد در طول تاریخ بشر رویکردی دینی داشته است . هیچ فرد و اجتماعی را نمی توان یافت که حیاتی فاقد تجربه ی دینی و تاریخی بودن «اِله» را سپری کرده باشد . با دقت در تاریخ اقوام گوناگون به روشنی در می یابیم که همواره این تجربه ی دینی با نظم سیاسی حاکم نیز مرتبط و یگانه بوده و به بیان دیگر رابطه ای متقابل میان معتقدات مذهبی و دستگاه رهبری سیاسی جامعه برقرار بوده است . پادشاهان ایران باستان نیز در کنار تصاحب قدرت سیاسی با همکاری طبقه ی روحانی جامعه ، از خود چهره ای الهی ساخته ، و با ادعای اینکه جایگاه آنان به خواست و ارداه ی ایزدان صورت می گرفته است قدرت سیاسی را در انحصار خویش درآورده و دسترسی به آن را برای عامه ی مردم نا ممکن می ساختند . در این میان گاه تضاد و کشمش میان طبقه ی حاکم و کاهنان مذهبی ایجاد می گشت ، که به سبب وجود منافع مشترک میان دو گروه پس از مدتی این نزاع ها فروکش می نمود . سلسله ی هخامنشیان و ساسانیان از جمله حکومت های باستانی ایران زمین هستند که هر کدام بسته به شرایط و متقضیات زمان خود از دین به عنون ابزار سیاسی بهره مند گردیده و مساعدت یا مخالفت کاهنان مذهبی را در مسیر حکومت سیاسی خویش تجربه نمودند. در این تحقیق سعی بر آن بوده تا با استفاده از کتاب ها و منابع معتبر و شناخته شده پس از اشاره به سیاست مذهبی هر یک از این حکومت ها ، شباهت ها و تفاوت های میان آن دو نیز به شیوه ی توصیفی – تحلیلی مورد نقد و بررسی قرار گیرد . واژه های کلیدی : دین ، ارتباط دین و دولت ، هخامنشیان ، ساسانیان ، کاهنان مذهبی

دوره قاجار، عصر اوجِ رواجِ القاب در ایران بوده است؛ دوره ای که بیش از نیمی از بزرگان، شاهزادگان، روحانیون، تجّار و حتی کارمندان اداری، دارای لقب بودند. اعطای القاب و دریافت آن به گونه ای بود که فرد با ارتقا درجه و یافتن منصب بالاتر یا شغلی مهم تر، به لقب مهم تری دست می یافت؛ چنان که میرزا یحیی خان برادر میرزا حسین خان سپهسالار ابتدا لقب معتمدالملک یافت و بعدها ملقب به مشیرالدوله شد. بدین ترتیب، هدف این پژوهش بررسی چگونگی اعطای القاب مشابه در دوره قاجار در خانواده های مختلف و به عبارت دیگر مشیرالدوله ها است. بنابراین این پایان نامه برای پاسخگویی به سوال اصلی تحقیق با روش تحلیلی و اسنادی به بررسی موضوع مورد بحث یعنی لقب مشیرالدوله پرداخته است و به این نتیجه دست یافت: از سیاست های دولت در اعطای لقب، دریافت وجوه و پر کردن خزانه خالی بود که متأسفانه به بیراهه کشیده شد. لقب مشیرالدوله در اصل نام شغل بود یعنی کسانی که به وزارت خارجه می رسیدند این لقب را دریافت می کردند و در تاریخ قاجار شش نفر به نام های میرزا جعفرخان مهندس باشی، میرزا محسن خان، میرزا حسین خان سپهسالار و برادرش میرزا یحیی خان، میرزا نصرالله خان و پسرش حسن پیرنیا، لقب مشیرالدوله را دریافت کردند. بدین گونه شناسایی القاب متعدد در دوره قاجار امری ضروری است که محققان را در شناخت درست رجال قاجار یاری می رساند.

در اوستا جامعۀ ایرانی به سه طبقۀ روحانی، جنگاور و کشاورز تقسیم شده است. ساسانیان نیز تشکیلات جامعۀ خویش را مبتنی بر اوستا طبقه بندی کردند، با این تفاوت که طبقۀ جدیدی به نام دبیران به این تشکیلات اضافه شد که در مرتبۀ سوم و قبل از کشاورزان قرار گرفت. در پادشاهی ساسانی که توسط اردشیر بابکان پی ریزی شد و به مدت چهار قرن و نیم دوام یافت، شرایط زندگانی عمومی و اداری کشور دستخوش تغیرات مختلف شد، اما کلیت و اصول اجتماعی به همان گونه که مؤسس سلسله پی افکنده بود، پا به کمال رسانید و تا پایان عصر ساسانی به یک حال باقی ماند. پژوهش حاضر تحقیقی است دربارۀ طبقات اجتماعی دورۀ ساسانی و تأثیراتی که آنان از الگوی جامعۀ اوستایی گرفته اند. تقسیم جامعه به طبقات، نتیجۀ رشد جامعه و تخصصی شدن کارهاست. در جامعۀ ساسانی با وجود آنکه سختگیری های بسیار برای جلوگیری از ورود مردم عادی به طبقات بالای جامعه می شد، اما مردم به تناسب فعالیتی که می کردند، دارای زندگی راحت و نسبتاً مرفه بودند.

چکیده ندارد.