چکیده: گستردگی اراضی و آب های شور، محققین را به دنبال یافتن راهکارهایی برای کاهش افت عملکرد و رشد گیاه در شرایط شوری سوق داده است. با توجه به مزیت های فراوان کشت گیاه در شرایط آبکشت، بررسی امکان تولید با شوری آب بالا در شرایط آبکشت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بدین منظور تحقیقی برای بررسی اثر روی (zn) در جذب عناصر غذایی و افزایش تولید خیار (cucumis sativus l. cv karima) تحت تنش شوری در شرایط آبکشت انجام شد. آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی به صورت فاکتوریل و با دو فاکتور شوری ( شاهد و 30 میلی مول در لیتر نمک کلرید سدیم، به ترتیب با ec برابر 970/1 و 750/4 دسی زیمنس بر متر ) و روی (1/0 ، 0/1 ، 0/2 و 0/4 میلی گرم در لیتر) در سال های 89-1388 در گلخانه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز اجرا گردید. در این بررسی از پرلایت و ورمیکولایت به نسبت9:1 در گلدان های 10 لیتری به عنوان بستر کشت و از محلول غذایی هوگلند ویژه خیار برای تغذیه گیاهان استفاده گردید. پس از کشت گیاه و انجام مراقبت های لازم، با گذشت 45 روز میوه دهی آغاز و به مدت 50 روز با فواصل هر سه روز میوه ها برداشت و توزین گردید. میوه های برداشت شده در دو هفته آخر برای برسی خصوصیات کیفی میوه ( اسیدیته و tss میوه ) و غلظت عناصر، مورد آزمایش قرار گرفتند. در انتها بوته های خیار کف بر و غلظت عناصر در اندام های مختلف گیاه اندازه گیری گردید. تجزیه آماری داده ها نشان داد که شوری تاثیر معنی داری در سطح احتمال 5 درصد بر عملکرد میوه داشت به طوری که حداکثر عملکرد (1420 گرم ) در تیمار شاهد مشاهده گردید و این رقم با افزایش شوری به 1070 گرم کاهش یافت. با افزودن روی به تیمار شاهد عملکرد کاهش داشت به طوری که در بالاترین سطح رویبه دلیل مسمومیت، عملکرد به 830 گرم کاهش یافت. این درحالی بود که در شرایط شوری افزایش روی به 0/2 میلی گرم در لیتر توانست عملکرد را تا 1250 گرم افزایش دهد و از این جهت روی در افزایش عملکرد در شرایط شوری موثر بود. افزایش روی به تیمار شاهد باعث کاهش ارتفاع، سطح برگ و وزن تر برگ و ساقه شد ولی در شرایط شوری، افزایش روی تاثیری در این شاخص ها نداشت. افزایش شوری سبب افزایش غلظت سدیم، منگنز، روی و کاهش غلظت پتاسیم در تمامی اندام های گیاه شد. افزایش روی نیز سبب افزایش غلظت منگنز و روی در تمامی بخش های گیاه شد و این درحالی بود که در شرایط شوری، تغییرات روی و منگنز در اثر افزایش سطح روی، تشدید گردید. با افزودن روی و شوری به تیمار شاهد، غلظت فسفر در برگ افزایش و در میوه خیار کاهش نشان داد درحالی که در شرایط شوری، افزایش روی باعث کاهش غلظت فسفر برگ و افزایش آن در میوه شد. افزایش سطح روی و شوری سبب افزایش نشت الکترولیت نسبت به تیمار شاهد شد در حالی که در شرایط شوری افزایش روی به 0/2 میلی گرم در لیتر،نشت الکترولیت را در گیاه کاهش داد. باتوجه به نتایج به دست آمده، افزایش غلظت روی (zn) توانست تا 50 درصد کاهش عملکرد ناشی از شوری را جبران کند. بنابراین توصیه می شود با افزایش شوری در کشت خیار به روش آبکشت، حد مطلوب غلظت روی برای عملکرد مناسب افزایش یابد.

تربچه (raphanus sativus l.) یکی از سبزی هایی است که بدلیل سازگاری وسیع با شرایط آب و هوایی مختلف، عملکرد و ارزش غذایی بالا کاشته می شود. بنظر می رسد استفاده از نیترات دمبرگ می تواند شاخصی از نیترات ریشه باشد و بنابراین با اندازه گیری نیترات قسمت هوایی گیاه میزان نیترات ریشه را پیش بینی نمود و همچنین استفاده ازدستگاه کلروفیل متر(spad) نیز می تواند معیاری از نیتروژن گیاه را ارزیابی نماید. در این تحقیق اثر سطوح مختلف نیتروژن بر تجمع نیترات در غده و دمبرگ دو رقم تربچه (cherry belle و sparkler) بررسی شد. آزمایش به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 5 تیمار نیتروژن (0،25، 50، 100و200 میلی گرم در لیتر) و 5 تکرار در گلدان های حاوی پرلایت انجام شد. پس از رشد کامل، خصوصیات رویشی شامل سطح برگ، تعداد برگ، وزن تر و خشک برگ، وزن تر و خشک ریشه همچنین طول و قطر ریشه اندازه گیری شد. مقدار نیترات ماده تر و خشک ریشه و دمبرگ و مواد جامد محلول در ریشه و دمبرگ وهمچنین شاخص کلروفیل برگ نیز اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که اثر تیمار نیتروژن بر روی صفات رویشی معنی دار بود بطوری که تیمارهای 100 و 200 میلی گرم در لیتر نیتروژن بیشترین تأثیر را در افزایش این صفات داشت. همچنین اثر رقم بر روی صفات رویشی گیاه تربچه معنی دار شد بطوری-که رقم sparkler نسبت به رقم cherry belle رشد بیشتری داشت. اثر تیمار نیتروژن بر روی مقادیر شاخص کلروفیل معنی دار بود و بیشترین مقدار مربوط به تیمارهای 100 و 200 میلی گرم در لیتر نیتروژن بود. همبستگی مثبت بین مقدار شاخص کلرفیل و تجمع نیترات در اندام های تربچه بود. کمترین میزان مواد جامد محلول در تیمار 200 میلی گرم در لیتر نیتروژن مشاهده شد. اثر تیمار نیتروژن روی مقدار نیترات ماده تر دمبرگ و ریشه معنی دار شد که بیشترین میزان نیترات مربوط به تیمارهای 100 و 200 میلی گرم در لیتر نیتروژن بود و میزان تجمع نیترات در دمبرگ بیشتر از غده بود. همبستگی مثبت بین نیترات ماده تر ریشه و دمبرگ وجود داشت. اثر تیمار نیتروژن بر روی نیترات ماده خشک برگ و ریشه معنی دار شد و بیشترین مقدار نیترات در تیمار 200 میلی گرم در لیتر نیتروژن و کمترین میزان در تیمار فاقد نیتروژن و 25 میلی گرم در لیتر نیتروژن مشاهده شد. همچنین همبستگی مثبت بین نیترات ماده خشک ریشه و برگ تربچه وجود داشت.