چکیده ‏ این تحقیق جهت بررسی پاسخهای ریخت زایی ریزنمونه های لایه نازک سلولی و هیپوکوتیل به ‏غلظتهای مختلف 2‏ip‏ و ‏iaa‏ انجام شد تا (تولید کالوس، شاخساره و ریشه) در شرایط آزمایشگاهی ‏بررسی شود. بذرهای رقم تجاری گوجه فرنگی سوپرچیف پس از ضد عفونی در محیط کشت بدون هورمون کشت شدند. تقریباً ‏‏7 الی 10 روز پس از کشت بذر ریزنمونه لایه نازک سلولی هیپوکویل به طول 3/0 الی 5/0 میلی متر و ریزنمونه ‏هیپوکوتیل به طول 5‏‎/‎‏0 الی 1 سانتیمتر حاصل شد.ریزنمونه ها در محیط های کشت دارای پنج غلظت 2‏ip‏ (0، 3/0، 6/0، ‏‏2/1، 2/1) و سه غلظت ‏iaa ‎کشت شدند و در شرایط تاریکی نگهداری شدند.. پس از یک ماه کالوسهای حاوی شاخه به محیط کشت باززایی0محیط ‏کشت ‏ms‏ فاقد تنظیم کننده رشد بازکشت شدند. کالوسهای فاقد شاخه به همان تیمارهای قبلی بازکشت شدند. گیاهچه های با طول بیش از 2 سانتیمتر به ‏محیط کشت ریشه زایی ‏ms‏ دارای 1 میلی گرم در لیتر ‏iba‏ و 5/0 میلی گرم در لیتر ‏ga‏3 بازکشت شد. گیاهچه ها به پرلایت و سپس به گلخانه ‏منتقل شدند. پژوهش به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار،در هر پتری ‏دیش 15 لایه نازک سلولی و 10 هیپوکوتیل اجرا شد. فاکتور اول شامل 5 سطح ‏ip‏2 و 3 سطح ‏iaa‏ بود. اختلاف معنی داری بین غلظتهای مختلف 2‏ip‏ و نوع ریزنمونه از نظر درصد کالوس زایی ‏وجود داشت (05/0‏p <‎‏). کالوس زایی در محیط کشت فاقد 2‏ip‏ و دارای 2‏ip‏ مشاهده شد. درصد ‏شاخه زایی به ازاء ریزنمونه به طور معنی داری تحت تاثیر غلظتهای مختلف 2‏ip‏ و نوع ریزنمونه ‏و همچنین اثرات متقابل ‏iaa‏ ×2‏ip ‎‏ و ‏‎ ‎‏2‏ip‏×‏explant‏ (01/0> ‏p‏) و نیز ‏explant‏ ×‏iaa‏ ×2‏ip ‎‏ قرار ‏گرفت (05/0‏p <‎‏). در کشت لایه نازک سلولی، درصد شاخه زایی به ازاء ریزنمونه در اغلب محیط ‏های کشت استفاده شده مشاهده شد. درصد شاخه زایی به ازاء کالوس به طور معنی داری تحت ‏تاثیر غلظتهای مختلف 2‏ip‏ (05/0‏p <‎‏) و نوع ریزنمونه و اثرات متقابل 2‏ip × iaa‏ و 2‏ip × explant‏ ‏‏(01/0> ‏p‏) بر درصد شاخه زایی معنی دار بود. حداکثر درصد شاخه زایی به ازاء کالوس در ‏محیط کشت فاقد 2‏ip‏ و دارای 3/0 و 6/0 میلی گرم در لیتر ‏iaa‏ و نیز در محیط کشت دارای 6/0 ‏میلی گرم در لیتر 2‏ip‏ و 3/0 میلی گرم در لیتر ‏iaa‏ حاصل شد. غلظتهای مختلف ‏‏2‏ip‏ و نوع ریزنمونه تاثیر معنی داری روی قطر کالوس داشتند. اثر متقابل ‏‏2‏ip × explant‏ بر روی قطر کالوس معنی دار بود (01/0>‏p ‎‏) در کشت لایه نازک ‏سلولی، قطر کالوس در 9/0 میلی گرم در لیتر 2‏ip‏ حداکثر بود. در کشت قطعات ‏هیپوکوتیل اختلاف معنی داری از نظر این صفت مشاهده نشد. غلظتهای مختلف ‏iaa‏ و نوع ریزنمونه تاثیر معنی داری روی درصد ریشه زایی داشتند (01/0>‏p ‎‏). اثرات متقابل ‏explant‏ ‏iaa ×‎‏ (05/0> ‏p‏) و ‏‎ explant‏×‏‎ iaa ‎‏×2‏ip ‎‏ (01/0>‏p ‎‏) بر ‏درصد ریشه زایی معنی دار بود. حداکثر درصد ریشه زایی در کشت لایه نازک ‏سلولی، درمحیط کشت دارای 6/0 میلی گرم در لیتر 2‏ip‏ و فاقد ‏iaa‏ به دست ‏آمد. در کشت قطعات هیپوکوتیل بسته به ترکیب غلظتهای 2‏ip‏ و ‏iaa‏ درصد ‏ریشه زایی حداکثر و حداقل بود. غلظتهای مختلف 2‏ip‏ تاثیر معنی داری روی ‏وزن تر کالوس داشت (01/0>‏p ‎‏). حداکثر وزن تر کالوس در محیط های کشت ‏دارای 3/0 و 6/0 میلی گرم در لیتر 2‏ip‏ به دست آمد. تعداد شاخه در هر ‏کالوس به طور معنی داری تحت تاثیر نوع ریزنمونه قرار گرفت. از طرف دیگر ‏تعداد شاخه در هر کالوس تحت تاثیر اثر متقابل 2‏ip × explant‏ (05/0>‏p ‎‏) ‏قرارگرفت. حداکثر تعداد شاخه در هر کالوس در کشت لایه نازک سلولی، در ‏محیط کشت بدون هورمون و محیط های کشت دارای 3/0 و 6/0 میلی گرم در لیتر ‏‏2‏ip‏ حاصل شد. در کشت قطعات هیپوکوتیل اختلاف معنی داری از نظر این صفت ‏مشاهده نشد. درصد شاخه زایی فقط تحت تاثیر اثر متقابل ‏explant‏ × ‏iaa‏ × 2‏ip‏ ‏قرار گرفت (05/0> ‏p‏). نتایج حاصل نشان داد که سیتوکینین خارجی برای ‏شاخه زایی در ریزنمونه هیپوکوتیل ضروری نیست و در محیط کشت فاقد 2‏ip‏ نیز ‏شاخه تولید شد. قطر کالوس به طور معنی داری تحت تاثیر غلظتهای مختلف 2‏ip‏ و ‏iaa‏ قرار گرفت. همچنین اثرات متقابل ‏‎ iaa‏× 2‏ip، ‏explant‏ × 2‏ip‏ و ‏explant‏ × ‏iaa‏ ×2‏ip ‎‏ ‏تاثیر معنی داری روی قطر کالوس داشتند (01/0> ‏p‏). رشد کالوس در همه محیط ‏های کشت بطور مناسبی انجام شد. درصد ریشه زایی به طور معنی داری تحت ‏تاثیر اثرات ساده فاکتورهای مورد مطالعه و نیز اثرات متقابل آنها قرار ‏گرفت (01/0> ‏p‏). حداکثر درصد ریشه زایی در ریزنمونه لایه نازک سلولی، در ‏محیط کشت دارای 6/0 میلی گرم در لیتر 2‏ip‏ و فاقد ‏iaa‏ رخ داد. در کشت ‏قطعات هیپوکوتیل، حداکثر درصد ریشه زایی در محیط های کشت دارای 3/0 ‏میلی گرم در لیتر 2‏ip‏ و فاقد ‏iaa‏ و دارای 3/0 میلی گرم در لیتر‏iaa ‎‏ بود. ‏اختلاف معنی درای بین غلظتهای مختلف 2‏ip‏ و ‏iaa‏ بر روی وزن تر کالوس وجود ‏داشت. اثرات متقابل ‏iaa‏ × 2‏ip،explant ‎‏ × 2‏ip‏ و ‏explant‏ × ‏iaa‏ × 2‏ip‏ بر وزن تر ‏کالوس معنی دار بود (01/0> ‏p‏). کل وزن تر کالوس تولیدی از هیپوکوتیل بیشتر ‏از کالوسهای حاصل از لایه نازک سلولی بود. درصد شاخه زایی به طور معنی ‏داری تحت تاثیر اثر متقابل ‏explant‏ × ‏iaa‏ قرار گرفت (05/0> ‏p‏). حداکثر ‏تعداد شاخه تولیدی در کالوس حاصل از کشت لایه نازک سلولی، در 69/1 شاخه ‏و در کشت قطعات هیپوکوتیل، 28/1 بود. تعداد شاخه در هر کالوس به طور ‏معنی داری تحت تاثیر نوع ریز نمونه قرار گرفت (05/0>‏p ‎‏). تعداد شاخه ‏تولیدی از کالوسهای حاصل از لایه نازک سلولی 45/6 شاخه به و تعداد شاخه ‏حاصل از قطعات هیپوکوتیل (22/3) بود. طول شاخه به طور معنی داری تحت ‏تاثیر ترکیب هورمونی و نوع ریزنمونه قرار گرفت. حداکثر طول شاخه در محیط ‏کشت فاقد 2‏ip‏ و 6/0 میلی گرم در لیتر ‏iaa‏ مشاهده شد. تعداد گیاهچه ‏باززایی شده در محیط کشت دارای 3/0 میلی گرم در لیتر 2‏ip‏ و 6/0 میلی گرم ‏در لیتر ‏iaa‏. حداکثر تعداد گیاهچه باززایی شده در ریزنمونه هیپوکوتیل در ‏محیط کشت فاقد 2‏ip‏ و دارای 3/0 میلی گرم در لیتر ‏iaa‏ مشاهده شد. ‏

چکیده: در این تحقیق اثر اکسین، سایتوکینین و اسید جیبرلیک بر مراحل پرآوری شاخه و ریشه زایی خیار گلخانه ای رقم سلطانی بررسی شد. بذور پس از ضدعفونی، در محیط کشت ms بدون هورمون کشت شدند. ریزنمونه های جوانه جانبی در آزمایش اول و جوانه انتهایی در آزمایش دوم و سوم در محیط های کشت پرآوری شاخه دارای دو غلظت naa (0 و 1/0 میلی گرم در لیتر) و دو غلظت bap (0 و 2/0 میلی گرم در لیتر) و سه غلظت ga3 (0، 5/0 و 1 میلی گرم در لیتر) کشت شدند و به مدت یک ماه تحت فتوپریود 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی نگه داری شدند. در آزمایش اول تجزی? واریانس نشان داد که حداکثر تعداد گره، طول شاخه و طول ریشه و حداقل قطر کالوس تحتانی در محیط کشت فاقد هورمون تولید شد. حداکثر تعداد ریشه در محیط کشت دارای naa و حداکثر وزن تر شاخساره در محیط کشت فاقد هورمون و دارای 5/0 میلی گرم در لیتر ga3 بدست آمد. در آزمایش دوم، حداکثر تعداد گره در محیط کشت فاقد ga3 با و بدون bap و همچنین محیط کشت دارای bap و 5/0 میلی گرم در لیتر ga3 حاصل شد. محیط کشت فاقد ga3 و دارای naa، با و بدون bap و محیط کشت دارای bap و naa و 5/0 میلی گرم در لیتر ga3 حداکثر تعداد شاخ? جانبی را تولید کرد. محیط کشت فاقد naa و bap صرف نظر از وجود یا عدم وجود ga3 محیط کشت بهتری برای بهبود طول شاخ? اصلی بود و محیط کشت فاقد ga3 و bap و دارای naa حداکثر طول شاخ? جانبی را بدست آورد. حداکثر تعداد ریشه در محیط کشت دارای naa، حداکثر طول ریشه در محیط کشت فاقد naa و حداکثر وزن تر شاخساره در محیط کشت دارای bap و naa بدست آمد. در محیط کشت دارای 1 میلی گرم در لیتر ga3، بدون bap و naa کالوسی تولید نشد. در آزمایش سوم، تعداد گره و تعداد شاخ? جانبی در هر شاخساره و طول شاخ? جانبی در غلظت های مختلفga3 ، bap و naa با هم برابر بودند. حداکثر طول شاخ? اصلی و وزن تر شاخساره و تعداد ریشه در محیط کشت دارای naa بدست آمد. حداکثر طول ریشه و حداقل قطر کالوس تحتانی در محیط کشت فاقد هورمون بدست آمد. جوانه های جانبی بدست آمده از آزمایش دوم در محیط کشت ms کامل و محیط کشت ms با نصف غلظت عناصر دارای سه غلظت ga3 (0، 5/0 و 1 میلی گرم در لیتر) و دارای دو غلظت naa (0 و 1 میلی گرم در لیتر) ریشه دار شدند. تمام صفات مورد مطالعه در غلظت های مختلف ga3 و اثر متقابل آن با naa با هم برابر بودند. حداکثر طول ریشه و حداقل قطر کالوس تحتانی در محیط کشت بدون هورمون و حداکثر وزن تر شاخساره در محیط کشت دارای naa بدست آمد. در محیط کشت ms با نصف غلظت عناصر، حداکثر تعداد گره، طول شاخه و وزن تر شاخساره در محیط کشت فاقد هورمون بدست آمد. تعداد ریشه در هر دو غلظت ga3 و naa با هم برابر بود و در محیط های کشت فاقد هورمون و دارای 5/0 میلی گرم در لیتر ga3 کالوسی تولید نشد.