کاوش های باستان شناسی اخیر در محوطه های پیش از تاریخِ جیرفت با بسیاری آثار و یادمان ها فرصت مناسبی برای پژوهش و بررسی دوباره را در ناحیه جنوب شرق ایران بعد از 3 دهه فراهم نمود. از جمله مهم-ترین آثار این تمدن سنگ های نرم و کنده کاری شده هستند. که به واسطه نقوش نمادین شان توجه بسیاری از متخصصین را به خود جلب کرده اند. نامشخص بودن منابع، عدم شناخت ماهیت فیزیکی و شیمیایی ساختار آنها اساس این تحقیق می باشد. از این رو برای آگاهی از منشاء این سنگ ها، زون دگرگونی منطقه در نواحی کوه های شمال غربی جیرفت و نزدیک تپه یحیی مورد بررسی قرار گرفت و تعداد 9 نمونه از معادن (آشین(1)، آشین(2)، آشین(3) و باغ برج) که مابین سال های 1382-1388 شناسایی شده بودن برداشت شدند و سپس 5 نمونه (قطعات اشیاء) از محوطه های باستان شناسی و پیش از تاریخیِ جیرفت (کنار صندل شمالی، کنار صندل جنوبی و گورستان های محطوط آباد، قلعه کوچک و قره قتو ) آزمایش گردیدند. آنالیز پراش پرتو ایکس، فلورسانس پرتو ایکس و پتروگرافی مقطع نازک در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفتند. ارزیابی نمونه های آنالیزی و خوشه بندی حاکی از آن است که:1) سنگ های نرم تمدن جیرفت کلریت با فازهای شاخص – کلینو کلر و سافرین – می-باشند. از این رو به کار بردن اصطلاحات سنگ صابون و استئتایت برای آنها اشتباه است و باید از آن اجتناب شود.2) نتایج آنالیز عنصری و شناسایی فازهای معدنی برای کلیهء نمونه ها نشان داد ظروف کلریتی جیرفت به لحاظ داده های آنالیزی به معدن آشین (2) نزدیک ترند و احتمال دارد آشین (2) منبع اصلی کارهای هنری هنرمندان کنار صندل باشد و تحقیق های آینده در این رابطه باید بر این مناطق متمرکز شوند.

سنگ اصلی ترین مصالح تشکیل دهنده کلیسای سنت استپانوس واقع در شهرستان جلفا است. در بخش مذهبی کلیسا سنگ هایی در سه رنگ قرمز، زرد و سفید به صورت پاکتراش به کار رفته و حجاری های زیبایی بر روی این سنگ ها انجام شده است که نقش آنها را علاوه بر مصالح، به عنوان یک کار هنری زیبا و منحصر به فرد مطرح می سازد. سنگ های قرمز به کار رفته در این کلیسا، تحت تاثیر شرایط محیطی نسبت به سنگ های دیگر بیشتر دچار هوازدگی شده است. بنابراین برای متوقف ساختن روند تخریب سنگ، بررسی شرایط محیطی و ساختار تشکیل دهنده آن ضروری است. به همین منظور بررسی شرایط آب و هوائی و موقعیت جغرافیایی منطقه با استفاده مطالعات میدانی صورت گرفت. همچنین شناخت خصوصیات فیزیکی و شیمیایی سنگ با استفاده از مطالعات آزمایشگاهی مانند آنالیز دستگاهی پراش پرتو ایکس( xrd )، پتروگرافی با مقاطع نازک و میکروسکوپ الکترونی روبشی ( sem ) انجام شد. با بررسی های انجام شده علت ناپایداری سنگ نسبت به عوامل محیطی و چگونگی ایجاد هوازدگی-های مختلف مشخص شد. در نتیجه با جمع بندی اطلاعات به دست آمده راه حل حفاظتی مناسب برای جلوگیری و درمان هوازدگی ها پیشنهاد گردید.

جهت ارزیابی و مطالعات آسیب شناسی دسته بندی و تفکیک آنها بر اساس عوامل مربوطه ضروری به نظر می رسد. از این رو دست یابی به داده هایی دقیق و علمی مستلزم صرف زمان و بهره گیری از فن آوری های نوین است. تصمیم گیری بر اساس تصمیم سازی های صرفاً تجربی در دنیای امروز امری غیر منطقی است. بی گمان به صرف مشاهده ظاهری نمی توان در خصوص علت یا علل قطعی آسیب ها اظهار نظر کرد. در بیشتر فرایندهای آسیب شناسی کنونی معمولاً اصلی ترین عامل مخل به عنوان علت بروز عارضه معرفی می گردد. ولی باید توجه نمود که " شرایط تابعی از زمان است و زمان در گذر، لذا نادیده گرفتن عامل مخلی که امروز ناچیز به نظر می رسد، شاید فردا اصلی ترین علت تخریب باشد." مطلوب است در این بررسی دو مقوله مهم ماده و شکل که جدای از یکدیگر قابل درک نمی باشند مورد توجه خاص قرار گیرد. آمیختگی این دو مقوله چنان است که کلیه مطالعات مربوط به وضع موجود از جمله آسیب شناسی، خواه ناخواه باید شامل هر دو حیطه گردد. در اصل ماده سازنده اثر، یا عناصر ســاختاری دچار آسیب می شوند که در نهایت شکل اثر را دگرگون و به یکپارچگی اثر ساخته شده لطمه وارد می کند. روش های مختلف آزمون های غیرمخرب در عمل می توانند به راه های بسیار دقیقی در آسیب شناسی به کار روند. اعتبار هر روش آزمون غیرمخرب، سنجشی از کارایی آن روش در رابطه با آشکارسازی نوع و شکل و اندازه عارضه ها است. بعد از آن که بازرسی تکمیل شد، احتمال معینی وجود دارد که نوع، شکل و اندازه آسیب تعریف گردد. هر قدر این احتمال بالاتر باشد اعتبار روش به کار رفته بیشتر خواهد بود. باید این واقعیت را به خاطر داشت که بررسی های تجربی که به وسیله انسان انجام می گیرد دارای آزمون و خطای نسبتاً زیادی است. در اصل دو نفر همیشه نمی توانند یک کار تکراری مشابه را بطور دقیق همانند یکدیگر انجام دهند. از این رو باید یک ضریب عدم یقین در برآورد اعتبار بازرسی انسانی به حساب آورده شود و ارزش و سنجش اعتبار این بررسی ها، رد و یا قبول آنها باید با مستندات علمی و آماری غیرمخرب سنجیده شود. نقش بازرسی و آزمون های غیرمخرب علمی با تجهیزات و فن آوری روز این است که به میزان معینی اطمینان ارزیابی ها را تامین نماید. اما رشد ترک های کوچکتر از حد بحرانی بویژه در مورد قطعاتی که در معرض بارهای خستگی و یا در محیط های خورنده قرار دارند، اهمیت دارد، به طوری که اینگونه قطعات، قبل از این که شکست ناگهانی در آنها اتفاق بیفتد، با این ارزیابی ها شناسائی و مورد توجه خاص قرار گیرند. در برخی حالت ها، بازرسی های مرتب و متناوب جهت اطمینان از نرسیدن ترک ها به اندازه بحرانی ممکن است ضروری باشد. آسیب شناسی وضعیت موجود از طریق روش هایی چون ارزیابی عینی، تعیین مشخصات و خصوصیات مصالح با استفاده از آزمایش های گوناگونی صورت می پذیرد. تاکید اصلی ما در خصوص آسیب شناسی بخش های مختلف این اثر با آزمایش های علمی غیر مخرب زیر است: 1) آزمایش تورق (delamination sounding). 2) آزمایش سختی سطحی (surface hardness). 3) آزمایش ترک نگاری (crack mapping). از بهترین روشهای حجمی غیرمخرب جهت تشخیص ناپیوستگی های داخلی، آنالیز و ارزیابی وضعیت درون ساختاری بخش های مختلف میتوان استفاده نمود. نکته بسیار مهم اینکه در کنار آزمایش های ساختار شناسی می توانیم وضعیت محیطی را بصورت مداوم (on-line) تحت ارزیابی و زیر نظر داشته باشیم. برای این منظور میتوان از روش های اشاره شده استفاده نمود و با زیرنظر داشتن (monitoring) شرایط محیطی میتوان وضعیت عوامل مخل را شناسائی و خرابی های در حال رشد را تشخیص داد.

چکیده در این پایان نامه ملات مورد استفاده در محوطه ی تاریخی بند امیر فارس از دیدگاه مطالعات ساختاری، شیمیایی و حفاظتی مورد بررسی قرار گرفته است. محوطه ی تاریخی بند امیر و آثار موجود در آن متعلق به سال 365 هجری قمری و بانی احداث این بند، عضدالدوله دیلمی است. جهت شناسایی دقیق نوع ملات، مواد اضافه شده و شیوه ساخت و همچنین شناسایی آسیب های وارده به ملات و دلایل آنها، بر روی چند نمونه متعلق به نقاط مختلف بند، آزمایش هایی صورت گرفت. این آزمایش ها شامل آنالیز کمیxrf جهت شناسایی عناصر موجود در ساختار ملات، آنالیز کیفی xrd جهت شناسایی فازهای تشکیل دهنده احتمالی و فازهای حاصل از تغییر ماهیت ملات در طول زمان، و نیز بررسی با استفاده از پتروگرافی و میکروسکوپ الکترونی (sem) جهت شناخت خصوصیات بلوری و ریزساختار نمونه ها بود. با توجه به نتایج بررسی های آزمایشگاهی می توان بیان کرد که ماده ی اصلی تشکیل دهنده ملات در بند امیر آهک بوده و گیرایش آن از نوع هیدرولیکی است و سیلیس به عنوان پرکننده در این ترکیب مورد استفاده قرار گرفته که ناشی از وجود خاک، سنگ آهک های سیلیس دار ( منشأ آهک) و خرده سنگ های حاوی کانی های سیلیس دار است. بنابراین میزان بالای کلسیت نشانگر درصد بالای آهک در نمونه ها و حضور ترکیبات سیلیکات کلسیم نشانگر گیرش مناسب ترکیبات موجود در بافت ملات ها است. آسیب های مشاهده شده بروی این نمونه ملات های تاریخی، آسیب هایی کلی و اجتناب ناپذیر هستند که در طول زمان به میزان کم رخ داده اند و ملات مورد بررسی در شرایط نسبتاً مناسبی قرار داشته و ساختار کلسیتی خود را تا حد زیادی حفظ کرده است. ایستایی و استحکام کلی این بند تاریخی تا به امروز می تواند معلول همین ویژگی های ملات مورد بررسی باشد. در پایان پیشنهاداتی جهت حفاظت و مرمت بخش های آسیب دیده ی ملات بند تاریخی امیر ارائه شده است. واژگان کلیدی: فارس، بند امیر، آهک، ملات هیدرولیک، حفاظت و مرمت.

در پژوهش حاضر، به شناخت و بررسی پاتین بر روی چند اثر تاریخی برنزی متعلق به گنجینه یزد پرداخته شده است. به منظور این شناخت، پیش از استفاده از روش های آزمایشگاهی به مطالعات تاریخی در ارتباط با پاتین و معرفی ترکیب پاتین و روش های شناسایی آن پرداخته شد. در این مطالعه، ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و ساختاری پاتین به کمک بررسی ظاهری اشیاء و با استفاده از روش های دستگاهی همچون xrd، به منظور شناسایی محصولات خوردگی و شناسایی فازها، میکروسکوپ نوری به منظور بررسی و مطالعه لایه های خوردگی و پاتین در اشیاء مورد نظر و sem-edx برای بررسی و شناسایی ساختاری پاتین و مشخص نمودن توزیع عناصر، بررسی گردید. در انتها، با بررسی برخی روش های مرمت، نقش و ارتباط پاتین با این روش ها مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاصله از بررسی ها نشان می دهد که مهم ترین عامل در فرایند تشکیل پاتین، انحلال گزینشی مس است. با این بررسی ها بر روی اشیاء مورد نظر هر دو نوع پاتین نوبل و پست مشاهده گردید. در نتیجه با توجه به نتایج به دست آمده از این مطالعه نقش آن در حفاظت و مرمت دراین نوع اشیاء مطرح گردیده است. کلید واژه ها: برنز، پاتین، حفاظت و مرمت، تاریخی