موضوع رساله حاضر، بررسی رابطه و اثر متقابل میان فضاهای باز مسکونی و فعالیت¬هایی است که موجب ارتقا فعالیت¬هایی کودکان می شود. فضایی که در گذشته به عنوان بستری برای تربیت صحیح و رشد و سلامت روحی و فیزیکی نقش خود را ایفا کرده است فرآیند کلّی این تحقیق، طراحی دستگاه نظری و آزمون آن در محدوده ای از شهر شیراز است. دستگاه نظری رساله براساس دو نوع تئوری، شامل تئوری¬های ساختاری و کنش¬گرایانه که تبیین کننده مفاهیم مربوط به رابطه کودک با محیط مصنوع و طبیعی در فضاهای باز سکونتی بوده، ساخته شده¬است. دستگاه نظری رساله، شامل یک مدل مفهومی و یک مدل نظری است. مدل مفهومی از طریق تئوری¬های ساختاری نظریه بوم شناختی ادراکی (اکولوژیک)، الگو¬های توانش گیبسون، مدل زیست بوم شناختی برونفنبرنر و الگو¬های تربیت دینی کودک است. در مدل مفهومی مفهوم معنا داری و اهمیت دادن کودکان به مکان، فعالیت¬های جمعی و شناختی کودکان، حفظ حریم خلوت، بازی و حرکت آزادانه تعریف شده است. روش تحقیق در این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی و پیمایش است که بر تحلیل تجربی استوار است. مدل نظری از طریق پرسشنامه، مصاحبه سازمان یافته، مشاهده است. برای آزمون تجربی و پیمایش، در بین چهار منطقه شهر داری شهر شیراز انتخاب شده و 4 گونه مسکونی آپارتمانی بلند مرتبه (بیش از 3 طبقه)، منزل مسکونی تک مستغلاتی، مجتمع های مسکونی، خانه سنتی (اکثراً حیاط مرکزی) به عنوان نمونه موردی انتخاب شده اند. جامعه آماری شامل سیصد و چهل کودک و والدین آن ها در محدوده مطالعاتی است. علاوه بر اخذ اطلاعات رفتاری کودکان و نگرش والدین، فضای باز مسکونی ایده آل کودک نیز به صورت بیان تصویری مورد بررسی قرار گرفته است. داده های اجتماعی و فعالیتی اقتصادی کودکان و خانواده توسط پژوهشگر تحلیل و توصیف شده است. متغیر های مورد مطالعه شامل طیف متغیر های زمینه ای و متغیر های مورد استفاده در مدل نظری و فرضیات است. متغیر های زمینه ای شامل، شرایط اقتصادی اجتماعی- فرهنگی، خانواده، سابقه حضور در محله مورد مطالعه و تحصیلات، برنامه کاری، نگرش ادراکی به محیط همسایگی والدین و کودکان و وجود خواهر یا برادر بزرگ تر در خانواده است و بنابر نوع آزمون در زمره متغیر های کنترل قرار می گیرند. آزمون مدل نظری نشان می دهد که چهار شرط ذکرشدۀ معناداری و اهمیت به مکان برای کودک حفظ حریم خلوت، بازی و فعالیت آزادانه و ارتقا فعالیت¬های معرفتی رابطه معنی داری با تنوع فضاهای باز سکونتگاهی داشته اند. در این رساله مشخص شد که فضای باز سکونتگاهی سنتی در برابر دیگر سکونتگاه های مورد پژوهش، تاثیر بیشتری بر ارتقا فعالیت های کودکان داشته. همچنین به عنوان بستری برای تربیت دینی کودکان بر الگوهای تربیت اسلامی کودکان تطابق داشته است. کلمات کلیدی: فضاهای باز مسکونی، کودک، معماری مسکن، ارتقا فعالیت های کودک